Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет55/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   133
Фетишизм – франсыз сюзцдцр, fйtichisme // fйtiche – идол, талисман демякдир. 
Фювгялтябии хцсусиййятляр шамил едилмиш мади яшйалара дини итаят кими баша 
дцшцлцр. Термини илк дяфя щолландийалы сяййащ В.Босман (XVIII ясрин яввялля-
риндя) ишлятмиш, франсыз тядгигатчысы Ш. Де Брос ися «Фетиш танрыларынын култу» 
(1760) ясяриндя мисир, йунан, рома динляри ясасында эениш тящлилини вермишдир.


АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
107 
ларын цмид йериня чеврилмишдир. Наьыл вя епосларымызда бир 
силсиля сещирли яшйалар вя васитяляр тясвир едилир ки, гейри-ади 
ишляри йериня йетирир, мюъцзяляр тюрядир. Яввялляр онларын 
фетиш шяклиндя халг арасында гябул едилдийи шцбщясиздир. Та-
лисман вя амулетляр дя фетишляшдирилмиш предметляр сырасында 
дурур. Мадди яшйалара вя варлыглара фетишизм мювгейиндян 
йанашылмасы итаят вя ибадятин даща универсал дайаьыны – кул-
тлары мейдана эятирмишдир. 
Култ

- аллащларын, мядяни гящряманларын, няслин илк 
нцмайяндясинин, илащиляшдирилмиш бцтцн варлыгларын иъмада-
кы мцгяддяслик мювгейиня ещтирам эюстярилмяси, чятин ан-
ларда онлардан кюмяк истянилмяси вя хатиряляринин ябяди-
ляшдирилмясиня йюнялян коллектив вя фярди давраныш 
нювцдцр, култун дашыйыъысынын фювгялтябиилийиня олан инама 
ясасланыр. Култ - бир сыра хцсусиййятляри иля ритуаллара йахын-
лашыр. Лакин култлар ритуаллардан фяргли олараг, щяр ан инсанла-
рын ещтийаъ вя истякляринин щяйата кечирилмяси васитясиня 
чевриля билир, йяни ритуаллар илин мцяййян вахтларында, еляъя 
дя мяишятдя баш верян мцщцм щадисялярин илдюнцмцндя 
(иъма башчысынын сечилмяси, тябии фялакятин дяф едилмяси вя 
с. баьлы яняня щалына дцшмцш, илин мцяййян вахтында тя-
крарланмасы иъма тяряфиндян гябул едилмиш хцсуси фяалиййят 
формасы кими) топлумун бцтцн цзвляринин иштиракы иля иъра 
олунурду. Бу заман, ялбяття, бязи култлар да унудулмур, 
онлара ещтирам эюстярилир вя ритуалларын репертуарына дахил 
едилирди. Мцстягил култ айинляринин кечирилмясиня ися вахт 
мящдудиййяти гойулмур, инсанлар кичик груп щалында (бир 
аиля чярчивясиндя беля) эцндялик гайьылары иля баьлы 
мцгяддяс щесаб едилян йерлярдя (аьаъ кюлэясиндя, оъаг вя 
булаг башында, эюл вя чай сащилляриндя, мябядлярдя) щяр ан 
гурбан кяся, дуалар охуйа, башга айинляр тяшкил едя билирди. 
Култлашдырылан варлыглара йа фярди йолла, йа да кцтляви 

Култ - латын сюзцдцр, clore - беъярмяк, ещтирам етмяк вя cultus - беъярилмяси, 
бахылмасы, ещтирам едилмяси мянасыны верир. 


Бярпа, эенезис 
108 
шякилдя мцраъиятляр едиб чаря дилямяк мцмкцн иди. Беля-
ликля, илкин инанышлар култ мифляринин чохлу сайда йаранмасы-
на тябии шяраит йаратмышды. Эюзя эюрцнян щяр шей - ъанлы вя 
ъансыз (даш, гайа, битки, щейван, инсан, тябият щадисяси вя с) 
асанлыгла тясяввцрлярдя култлашдырылса да, бязиляринин юмрц 
чох гыса олурду.
Култ яняняляри мифляр васитяси иля бир нясилдян башгасына 
ютцрцлцрмцшдцр. Азярбайъан мифоложи системиндя вя 
инанъларында аьаъ (аьаъ пирляриня бу эцн дя палтарларындан 
бир щисся гопарыб асанлар вар), даь, гайа, су, булаг, илан 
(илан пирляри), юкцз, иняк, ат, оъаг, ата, ана, баба (Шякидя 
Бабаратма пири, Аьдашда Эцндоьду баба зийарятэащы) кул-
тларынын изляриня раст эялирик. 
Бцтцн бу тясяввцрлярин цмумиляшмясиндян мифолоэийа 
(мифоложи моделляр, структурлар) вя ритуаллар формалашмышдыр. 
Дейилянлярдян беля бир гянаят чыхыр ки, мифоложи системляр 
улу яъдадын дцнйаэюрцшцнцн ибтидаи формаларынын ясасында 
гурулмушдур. Чцнки щяля мядяниййятин вя инкишафын эю-
стяриъиляри мювъуд олмайан чаьларда инсанларын щяйат, за-
ман вя мяканла баьлы эюрцшляринин юзцлцнц тябият образлары 
тяшкил едирди. Щяр шей тябиятин щадисяляри, гцввяляри вя вар-
лыглары иля тянзимлянирди. Дцнйанын бцтцн юлчцляринин пара-
метрлярини анъаг эюзля эюрцлян вя асанлыгла дуйулан тябии 
йаранышлар тяшкил едирди. Сонра инсан юзцнц тябиятя гаршы 
гойду, она тясир етмяйин йолларыны арады. Илкин тяфяккцр тяр-
зи вя йарадыъылыг формаларынын рцшеймляри кими мифолоэийаны 
мейдана эятирди. Примитив бахышларын системляшмяси, цму-
миляшмяси мифолоэийанын модел вя структурларыны форма-
лашдырды. Дцнйа барядя дини тясяввцрлярин гол-ганад ачыб 
эенишлянмясиня мцнбит шяраит йаранды. 
Тясяввцря эятиряк ки, бир шяхс мешянин дяринликляриндя 
азыб узун мцддят галыр, йахуд бир адайа дцшцб тяк-тянща 
йашамаьа мяъбур олур. Мцасир сивилизасийанын яламятлярин-
дян онун йанында щеч ня йохдур. Палтарыны да Адям, 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет