Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет77/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
151 
хцсусиййятиня эюря дцнйаны дярк етмядя бюйцк сычрайышлар 
етмишляр. Онлар бцтцн мадди вя мяняви варлыгларын кя-
миййятини якс етдирмяйи баъармагла Йарадыъынын юзцня 
йахынлашдыгларыны дцшцнмцшляр. Азярбайъан халгынын етно-
эениндя иштирак едян гядим тайфалардан бири ящалинин сайыны 
билмяйя ъящд эюстярмякля мифик дцнйа моделинин йазы 
йаддашына дцшмясиня сябяб олмушдур.
Мцгяддяс сайларын йозумунун тарихи елмин бцнювря 
дашлары гойулан чаьлардан башланыр. Бизим е.я. I йцзилликдя 
йашамыш пифагорчу Никомах беля гянаятя эилирди ки, тябия-
тин там щалда, йахуд айры-айры щиссяляр шяклиндя ардыъыллыгла 
йаратдыьы ня варса, щамысы Йарадыъынын бцтцн варлыгларла 
баьлы дцшцнъясиня мцгабил сайлар ясасында мцяййянляшиб 
гайдайа салынмышдыр, башга сюзля, Аллащ-йарадыъы дцнйаны 
яввялъядян дцшцнцб щазырладыьы схем ясасында сайларын 
тясири иля эерчякляшдирмишдир, еля сайларын ки, щяля мадди-
ляшмяйиб, мцъярряддир, ейни заманда мяна вя мащиййятя 
маликдир. Щяр шей – яшйалар, заман, щярякятляр, эюй цзц, 
улдузлар вя бцтцн нювдян олан йени йаранышлар сайлара 
уйьунлашдырылмышдыр. Теогонийанын ганунлары ясасында щяр 
бир йаранышын йанында бир-бирини тамамлайан рягями эю-
стярмяк мцмкцндцр: бир - щеч бир параметри олмайан 
нюгтядир; ики – щяр щансы ики нюгтяни бирляшдирян кясикдир; цч 
–дцз сятщи якс етдирян рягямдир, цчбуъагдыр; дюрд – бцтцн 
щяъми тяъяссцм етдирян мадди варлыгдыр, «тетраедр»дир 
(рийази терминдир, бцтцн цзвляри цчбуъаглардан ибарят олан 
дюрдцзлц ъисмя дейилир); беш, алты, йедди, сяккиз – бир-бириня 
якс анламларда ишлянир, о сябябя ки, онларда бир сыра нюгтя 
эерчяк дцнйадан кянарда йерляшир; доггуз – ялчатмаз 
бюйцклцкдцр, эуйа Йарадыъынын юзцдцр ки, йаранмышларын 
ичярисиндян чыхмышдыр.
«Дцнйада ня мювъуддурса, щамысы рягямдир!» шцарыны 
иряли сцрян пифагорчулара эюря, сайларын цмуми сырасында 
бязиляри мянасы вя ишляк даиряси иля даща ясасдыр, бцтцн вар-


Бярпа, эенезис 
152 
лыгларын юзцлцндя дурур. Цчюлчцлц (йяни щяндяси ъисим) 
бцтцн варлыглар рийази зирвяйя чатыр – нятиъядя «дюрд»ц 
(дахилиндяки цч юлчц + варлыьын юзц) мейдана эятирир. Тяби-
ятдян кечян ишыг вя кейфиййятляр – «беш»ин, ъанлылыг – «ал-
ты»нын, билик вя сяадят – «йедди»нин, мящяббят вя достлуг - 
«сяккиз»ин, мцдриклик вя баъарыг - «доггуз»ун йардымыйла 
ялдя едилир. Мцкялляшмянин, тамлашманын сон щядди ися 
«он» сайылырды. Она эюря дя пифагорчулар «он - бцтцн вар-
лыгларын ян эерчяйи вя мцгяддясидир» - дейирдиляр. 
А.Маковелски Ион Хиосскийя (б.е.я. V яср) истинадян йазы-
рды ки, «Щяр шей – цчдян ибарятдир вя цчдян бюйцк вя йа-
худ кичик мювъудат йохдур. Чцнки щяр бир варлыьын йе-
тишмясиндя, бцтювляшмясиндя цчлцйцн - аьыл, эцъ вя сяадя-
тин ролу вар» [92, 112].
Рягямлярин гейри-ади эцъя маликлийи, маэиклийи ща-
ггында мцхтялиф сяпэили вя дяряъяли бу ъцр бахышлар дцнйа 
халгларынын яксяриййятиндя юзцня йер тапмышдыр. Мцяййян 
мярщялядя рягямлярин сакраллыьына фялсяфи дон эейдириб 
дцнйадакы пис-йахшы бцтцн яламятлярля гоша ишлядирдиляр. 
Зороастиризмдя вя гам тясяввцрляриндя щяр рягямин юз 
характери олдуьу эюстярилирди: бир - «Авеста»да «рущ вя 
ъанлылыг» мянасында ишлянир. Йазын эялиши иля ялагяляндирилир. 
Тябиятин ойанмасы, ганын гайнамасы, торпаьын ъанланмасы 
бирля ялагяляндирилир.
Ики - ян бюйцк ядаляти,
цч –бцтювлцйц,
дюрд – уъалыьы, йцксяклийи,
беш – юлцмсцзлцйц, ябядилийи,
алты – щакимиййяти,
йедди – евлилийи,
сяккиз – сафлыьы, дурулуьу,
доггуз – оду,
он – уьурлу ямяли (йарадыъылыг фяалиййятини),
он бир – хейирли дцшцнъяляри,




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет