Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет74/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
145 
Мифолоэийада
кямиййят 
Кямиййят (сай) инсанын дцнйаанламында файдаландыьы 
ваъиб абстракт анлайышлардан биридир. Рягямлярин сакрал-
лашдырылмасы йаранышларын мифоложи дярколунмасында хцсуси 
ящямиййят кясб етмиш, ямяк алятляринин, истещсал васитяля-
ринин, мяишят яшйаларынын, аиля вя иъма мцнасибятляринин, 
сянят вя пешялярин, халг бядии тяфяккцрцнцн, поезийанын, 
епик янянянин мейдана эялмясиндя бюйцк рол ойнамышдыр. 
Сай – мифоложи системлярдя ян эениш йайылмыш ишаряляр топлу-
судур вя кейфиййят-кямиййят, заман-мякан-мигдар 
дашыйыъысы кими чыхыш едир. Инсан юзц дя ишаря-тясвир цсулла-
рындан бири кими хцсуси сай кодунун ян мцщцм елементиня 
чеврилир. Башга сюзля, мифоложи моделлярдя бяшяр ювладынын 
дцнйайа эялмяси башга дцнйа елементляри иля мцгайисядя 
мцхтялиф рягямлярля гейд едилир. Мясялян, «Авеста»да 
бцтцн ъанлыларын алтынъысы инсандыр, демяли, атяшпярястлик 
инанъында инсанын сакрал сай ишаряси «6»-дыр. Чин мифолоэий-
асында ися инсан «3»–ля доьулур вя дцнйа модели бцтювля-
шир. 
Яввял эюзля эюрдцклярини, сонра ися дцшцндцклярини 
ъцтляшдирмясини бяшяр ювладынын илк ян бюйцк елми кяшфи 
щесаб етмяк олар. Эцняш - эцндцз бир иди, о, ай - эеъя иля 
гошалашдырылды вя икини (бирин яксини) мейдана эятирди. Йаз 
эиряндян пайызын орталарынадяк олан дювр бири – танрынын ин-
санлара эюндярдийи хош чаьлары анладырды, гыш ися онун тярси, 
икиляшмяси, ъцтляшмяси иди. Хейир-шяр якизлийинин бцнювряси 
мящз ики рягяминин кяшфи иля гойулмушдур. Вя щяр шейин 
доьушу варлыгларын якизляшмясинин, икиляшмясинин, яксликля-
рин гаршылашдырылмасынын нятиъясиндя баш вермишдир. Йер - 
киши (Щеб, Зевс) эюй - гадынла (Нут, Щера), щава-киши (Шу) 
су-гадынла (Тефнут) евлянмякля башга варлыглары дцнйайа 
эятирмишдир. Сайларын тябии сыраланмасы дилин дярин гатларында 


Бярпа, эенезис 
146 
инди тясяввцр етдийимиз шякилдя дейилди, тамамиля башга 
ардыъыллыг вя анламда иди. Сайлар кейфиййятъя мцхтялифъинсли 
дцшцнцлцр, онларын фювгялтябии эцъя маликлийи мцяййян ва-
ситялярля тясдигя чалышылыр, бязиляриня там цстцнлцк верилирди. 
Бу мянада дцнйа халгларынын щяр бирини фяргляндириб ясас, 
ваъиб сайдыьы сайлар мювъуддур. Рягямлярин сакрал 
функсийасыны мцяййянляшдирмяк цчцн улу яъдадын дцнйа 
щаггындакы ибтидаи тясяввцрляриня диггят йетирмяк кифайят-
дир. Чцнки дцнйанын мифоложи мянзярясинин ясас ъящятляри 
чохсайлы вариантлар шяклиндя яксяр халгларда юзцнц бирузя 
верир. Дцнйайаратмада еля параметрлярдян бящс ачылыр ки, 
бцтцн щалларда сай етибары иля сабитлийини горуйуб сахлайыр. 
Мифик дцнйа моделинин мцхтялиф структурларыны юйряняндя 
эюрцрцк ки, илк яввял о ики щиссяйя бюлцнцр – эерчяк дцнйа 
вя харцгцладя дцнйа. Дцнйа шагули хятт цзря ян азы цч щис-
сяйя, цфцги хятт иляся мяркязи дайаг нюгтяси гатылмагла 
дюрд истигамятя айрылыр: шярг, гярб, шимал, ъянуб. Дцнйанын 
ясас юлчцляринин ъями йеддидир: 4 (йер цзцнцн дюрд исти-
гамяти) + 1 (мяркяз) + 1 (йухары) + 1 (ашаьы). «Йедди» 
сайынын эениш йайылмасынын сябябини мящз дцнйанын струк-
турунун параметрляри иля ялагяляндирирляр. Бяс йердя галан 
сайлар неъя олсун? Гейд етмяк лазымдыр ки, мифик дцнйа 
моделиндя онларын щяр биринин юз йери вя мяна тутуму вар: 
ики – йашадыьымыз дцнйа вя о бири дцнйадыр (йерцстц йералты 
дцнйалар). Цч – эюй (космос) + йерцстц дцнйа (эерчяк 
дцнйа) вя йералты дцнйадыр (юлцляр алями). Дюрд – йер 
цзцнцн тяряфляридир. Чинлиляр дцнйаны чох щалларда ики ря-
гямля – «беш» вя «алты» иля мцяййянляшдирирдиляр. «Беш» 
дейяндя, мяркязи дайаг нюгтяси вя йер цзцнцн дюрд тяряфи; 
«алты» - йер цзцнцн дюрд тяряфи + ашаьы + йухары. «Алты»нын 
системиндя истигамят билдирян анламлар олдуьу кими гябул 
едился дя, тянзимляйиъи функсийасыны «мяркяз» явязиня 
«йухары» вя «ашаьы» щиссяляр юз цзяриня эютцрцр. 
Бяшяр ювлады тябиятдя баш верян щадисялярин архасында 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет