Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет102/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
207 
Танэ тенэри. [359, 140] 
Дан танры!.. 
Щеродот даща яввялки ясрлярдя Гафгазда йашайан про-
тотцрк тайфаларынын Эцняш Атайа тапындыьыны эюстярирди. 
Мифик инама эюря, гыш, думан, булуд Эцняшин нахяляф 
ювладларыдыр, онлар юз валидейнляринин цзцня аь олурлар. Ел-
лин вя рома мифоложи системляриндя даща кяскин шякилли ата-
оьул гаршыдурмасына (йунанларда Крон - Зевс, ромалыларда 
Сатурн - -Йупитер) раст эялирик. Каинатын йарадыъысы кими 
тясвир едилян Аллащлар - Крон (хронос - йунанъа заман де-
мякдир) вя Сатурн юз ювладларына гаршы чыхыр, онларын бязиля-
рини щятта йейирляр. Крон илк вахтлар якин аллащы щесаб едилир-
ди. Бизъя, илкин тясяввцрдя «ювладын ата, йахуд ана тяряфин-
дян йейилмяси» - якинчиликдя тохумун торпаьа басдырылма-
сынын (торпаг юз кюрпялярини - тохумлары дири-дири удса да, 
гыса вахт ярзиндя даща эюзял ювладлар дцнйайа эятирир) 
мифик анламындан башга бир шей дейилдир. Щямин мотив си-
нифли ъямиййятин мейдана эялмясиндян сонра иътимаи 
мязмун кясб етмиш вя кющняликля йенилийин, мцщафизякар 
нясилля мцтярягги идейалар тямсилчиляринин тоггушмасына 
чеврилмишдир. Иран мифолоэийасында Рцстямин оьлу Сющрабла 
гаршылашыб дюйцшмяси вя ону хяйанятля юлдцрмяси буна ми-
сал ола биляр. Азярбайъан мифоложи системиндя ата-оьул 
гаршыдурмасы (Дирся хан - Буьаъ, Газан хан - Уруз) фаъияли 
сонлугла тамамланмыр, тамамиля башга мязмун кясб едир. 
Оьул атанын йерини тутмаьа лайиг олдуьуну нцмайиш етдириб 
няслин давамлылыьыны горуйуб йашадан васитяйя чеврилир. 
Дцнйа халгларынын мифолоэийасында эцняшля баьлы тя-
сяввцрлярдя онун атларла идаря олунан тякярли арабада каи-
натын дюрд тяряфини эязиб-долашмасындан, щяр шейя ъан вер-
мясиндян данышылыр. Тякярин вя арабанын кяшфинин мифик 
замана дейил, инкишафын йцксяк пиллясиня аид олмасына 
ясасланараг бу ъцр мифлярин гядимлийини шцбщя алтына алырлар. 


Бярпа, эенезис 
208 
Лакин бу гянаятя гаршы даща мараглы фярзийя иряли сцрянляр 
тапылыр. Эцняшин юзцнцн даиря шяклиндя эюрцнмяси вя тясви-
ри тякяр мифопоетик образынын чох гядим заманларда мей-
дана эялмяси фикриня дястяк кими сяслянир. Щинд мифляриндя 
Шимшяк аллащы Индра дюйцшдя Сурйайа (Эцняшя) галиб эялир 
вя Эцняш танрысынын арабасынын тякярляриндян бирини яля ке-
чирир. Илк тякяр Эцняшя мяхсус иди. Мараглыдыр ки, Азяр-
байъан мифик эюрцшляриндя Эцняш каинаты арабада дейил, 
кящяр атда эязир («Кящяр аты мин чых...»). В.В.Ивановун 
йаздыьына эюря, «бу ъцр мифик образлар архаиклик бахымдан 
даща гядим тарихля (миник васитяси кими арабанын кяшфиндян 
чох-чох яввялки заманларла) гейд олунур» [250, 462]. 
Цмумтцрк мифик эюрцшляриня эюря, тякярин, арабанын кяшфи 
Оьузун эюй дюйцшчцляринин биринин ады иля баьлыдыр.
Йел Баба. Азярбайъан ритуалларында мцраъият едилян 
мифик образлардан Йел Баба, Булуд вя Думан да юзцндя 
ян яски тясяввцрляри якс етдирир. Я.Ахундов йазыр ки, «тахыл 
бичилиб хырманын кянарына йыьылыр. Адамлар щяр эцн хырмана 
щешан салыб дярзи дюйцрляр, кцляш тамам саман оландан
тахыл сцнбцлдян чыхандан сонра совуруб буьданы самандан 
чыхармаг лазымдыр. Бунун цчцн дюйцнчцлярин ян йахшы кю-
мяйи кцлякдир. Бязи щалларда йел ясмир, тахыл саманда галыр. 
Дюйцнчцляр мащны иля йели чаьырырлар: 
 
Тахылымыз йердя галды, 
Йахамыз ялдя галды. 
А Йел баба, Йел баба, 
Гурбан сяня, эял, баба! [19, 244] 
Бир ел байатысында ися архадан дяйян дцшмян охундан 
юлцмъцл йараланмыш иэид ахыр няфясиндя цзцнц Йеля тутуб 
дейир: 
 
Сящярдян ясян йелляр, 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет