Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет103/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
209 
Кяндирим кясян йелляр. 
Мяним юлцм хябярим 
Анама де, сян йелляр. [19, 251] 
Мятн шифащи нитгдян йазыйа алынанда ики сюз дцзэцн кю-
чцрцлмядийиндян байатынын мязмунуна хялял дяймишдир. 
Суал доьур: ня цчцн йел киминся кяндирини кясмялидир? 
Бялкя Фатма нянянин йумаьынын ипинин гырылмасындан сюз 
эедир. Бизъя, бурада иэид няфясинин даралмасына ишаря едир: 
«Кяляйим кясян йелляр» - демяк истяйир. Улу яъдад инсанын 
ъанынын бядяндян айрылмасыны няфясинин кясилмяси иля билир-
ди. Ахырынъы мисрада ися «десин» йериня «де, сян» ишлянмя-
лидир. Бу щалда щям яввялинъи мисралардакы тябият щадисяси-
ня мцраъият формасы горунуб сахланылыр, щям дя гафийя си-
стеминдяки нагислик арадан галхыр. 
Йунан мифляриндя титан Астрейанын (улдузлу демякдир) 
Еосдан эцляохшар цч кцляк - Зефир (йери гярб тяряфдян со-
вуран), Борей (шималдан), Нот (ъянубдан) - ювлады олур. 
Башга бир йунан мифиндя горхунъ мяхлуглар Щей вя Тартар 
Тифондан тюряйян кцляйи (оьландыр) юз аллащ атасы гаранлыг 
дийара атылыр. Кцляк орада олмазын язаб чякдийиндян ялиня 
имкан дцшян кими бцтцн ъанлылара писликляр едир, йыртыъы щей-
ван ъилдиня эиряряк щавада гушлары удур, ашаьы еняндя 
торпагда якилмиш мящсуллары мящв едир, инсанларын азугяси-
ни ялиндян алыр. А.И.Немировски йазыр ки, «мифик кцлякляр-
дян ян хейирлиси гярб юлкяси Гасперидян ясян юлцмя 
мящкум Зефирдир ки, юзц иля исти йаьышлар эятирир, о, сойуг-
гялбли Борейдян вя гуру Нотдан язаб-язиййят эюрцр. Дяли-
сов хасиййятли Борей йунанларын тясяввцрцндя юлц гызлары 
чох севир, онлары щяйасызъасына гачырыр вя щеч вахт «оьурлуг 
цстя» яля кечмир» [274, 16-17]. Азярбайъан инанъларындакы 
«гызларын боьанаьа яря эетмяк истяйи» иля Борейин юлц гыз-
лары гачырмасы арасыда щансыса ялагя мювъуддур. Еляъя дя 
биздя инсанлар йалныз ики кцлякдян кюмяк диляйирляр. Улу 


Бярпа, эенезис 
210 
яъдадларымыз тахылы кцляшдян тямизлямяк вахты чатанда ща-
валар сакит кечяндя щятта Йел бабайа - кцляк танрысына гур-
бан да верирляр («А Йел баба, Йел баба, Гурбан сяня, эял, 
баба...»). 
Эилавар адланан икинъи кцляк ися Зефирин охшары кими 
чыхыш едир, исти йаьышлар йаьдырыр: 
 
Яс, ей Эилавар, Эилавар, 
Ай хош Эилавар, Эилавар [19, 26] 
ХЫЗЫР. Азярбайъан ритуал-мифоложи системинин апарыъы 
образларындан бири Хызырдыр (Хыдыр Илйас, Хызыр Няби). Гышын 
сон айларында кечирилян бир айинин эедиши барядя Я.Ахундов 
йазыр ки, «Говурьадан ун чякяр, бишмишдян галан уну тештя 
йыьыб йцкцн алтына гойарлар. Эуйа эеъя Хыдыр Илйас эялиб 
ялини бу уна чякяр, ону яфсунлар. Бу ун мцгяддяс вя 
яфсунланмыш щесаб едиляр. Сящяр ачыланда йцкцн алтындакы 
уну ортайа эятириб аиля цзвляри арасында пайлайар, уну юпцб 
йейярляр. Чох ещтимал ки, бу мярасим Хыдыр Илйас яфсаняляри 
иля ялагядардыр» [19, 251]. Хызыры йазын эялмяси мярасими 
иля баьлы мифоложи образ кими эютцрян М.Сейидов онун 
мяншяъя тцркляря мяхсуслуьуну ясасландыран тутарлы дялил-
ляр эятирир. Доьрудан да Хызыр Эцняшля, одла, истилярин 
дцшмяси, тябиятин ойанмасы иля ялагяляняряк дирилик
ойанма, боллуг, бярякят, сяадят, хошбяхтлик эятирян илащи 
варлыг статусуну алмышдыр. И.Аббасовун гянаятиня эюря ися, 
«Хызыр гядимдя «йашыл», Ал-хызыр ися «ашаьы-йухары йашыллыг» 
мяналарыны дашымышдыр» [11, 490]. Ислам инанъында Хыдыр 
шяклиндя формалашыб йайылан мифоложи образла Хызырын ейни-
ляшдирилмяси тарихин йахын чаьларында баш вермиш просесдир. 
Яслиндя мцсялман янянясиндя Хыдыр зиддиййятли эюстярилир: 
бир тяряфдян онун ясас кейфиййяти юлцмсцзлцкдцр, буна 
эюря дя Илйасла гошалашдырылыр, диэяр тяряфдян юлцмсцз Хыды-
рын ики-цч «мязарыны» нишан верирляр. Еляъя дя яряблярдя 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет