Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет104/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
211 
Хыдыр бир нечя пейьямбярин (щятта Мящяммядин дя) устады 
вя мяслящятчиси сайылыр. Тядгигатчылар Хыдыр, йахуд Хызыр 
адында («йашыл» мянасыны вердийи цчцн) биткиляр алями иля 
ялагяни эюстярмякля кифайятлянир вя вурьулайырлар ки, 
мцсялман тясяввцрцндя юзцня чох аз йер тапмышдыр. 
М.Сейидов ися «Хызыр»ын тцркдилли «хыз» кялмясиндян тюря-
дийини иряли сцрцр вя В.В.Радлова, Ш.Самийя истинадян бил-
дирир ки, «Хыз//Xуz бир чох тцрк дилляриндя чохмяналыдыр. 
Онун «гызмаг», «щярарят», «атяш», «гыз(ьынлыг)», 
«ъош(ьунлуг)» вя еляъя дя «гцввят-гут» (Азярбайъан ди-
линдя ишлянян «Цряйиндя гут олсун» ифадясиндяки «гут»ла 
мцгайися ет) мянасы вардыр» [92, 106]. М.Б.Пиотровски 
Хадирля [ял-Хадир, ял-Хидр (яl-Hadir, яl-Hidr)] баьлы Шярг 
юлкяляриндян топланан мифик тясяввцрляри цмумиляшдиряряк 
йазыр ки, «Мцсялманлар ону дяниз сяййащларынын щамиси 
сайырлар. Щиндистанда хоъа Хыдыр (Хызыр) ады алтында чай вя 
гуйу суларын рущу тягдим олунур. Орта Асийада ися Щязряти 
Хызыр хейирхащ гоъа сифятиндя верилир, лайиг оланлара 
хошбяхтлик, сяадят бяхш едир. Яксяр мцсялман юлкяляриндя 
Хыдыры оьурлуьа гаршы чыхан, инсанлары селдян, йаньындан 
хилас едян, ягряб, илан дишлямясиндян горуйан мцгяддяс 
варлыг кими таныйырлар» [261, 576]. Ону христианларын Илйасы 
иля дя ейниляшдирирляр. Дейилянлярдян бу нятиъя чыхыр ки, 
М.Сейидовун гянаятляриндя бюйцк щягигят вар: «Хызыр 
(Хыдыр йох!) тцркдилли халгларын, о сырадан азярбайъанлыларын 
юз доьма тяфяккцрцнцн мящсулудур. Хызыр-Хыдыр бирлийи о 
демякдир ки, тцркдилли халгларла яряблярин мифоложи тяфяккцрц 
тарихин щансы чаьындаса гаршылашмыш вя демяк олар ки, щяр 
образ юз кейфиййятини мцяййян мцддят горуйуб сахла-
мышдыр. Эцълц ислам тяблиьатына бахмайараг азярбайъанлы-
ларын Хызыры «тяслим» олмамыш, яряб Хыдыры иля йанашы 
йашамышдыр» [90, 105]. Беляликля, Азярбайъан мифик 
тяфяккцрцндя Хызырын (халг арасында ишлянян бир нечя аддан 
ян дягигидир) исламагядярки ъизэилярля йаддашлара щяк 


Бярпа, эенезис 
212 
олунмасыны эюстярян, цмумшярг дцшцнъясинин мящсулу 
кими танынан образдан – Хыдырдан фяргли нишаняляриня ди-
ггят чякяк: 
1) Хызыр талейи мцяййянляшдирян танры елчисидир. 
Инанъларда дейилир ки, йумуртаны арх гыраьында, кечидлярдя, 
дарваза аьзында, ейванын алтында гара вя гырмызы гялямля 
бирликдя басдырыб бир эцндян сонра чыхартсан, орада Хызырын 
йаздыьы тале йазысыны эюрярсян. Беля ки, яэяр йумуртаны ор-
тасындан даирясиня уйьун гара рянэли хятт кясся, басдыран 
шяхси бядбяхтлик эюзляйир, яксиня гырмызы рянэли хятт кясся 
хошбяхт олур. Бу инанъла баьлы «Новруз» топлусунда оху-
йуруг: «Ахыр чяршянбя ахшамы эеъ йатырлар, йатмаздан га-
баг бир йумурта, ики карандаш - гара вя гырмызы карандаш 
гойурлар. Сящяр йумуртанын цстцндя хятт олур (эуйа йумур-
тайа Хыдыр Няби хятт чякир). Яэяр хятт гырмызы карандашла 
чякилибся, йумурта кимин бяхтиня гойулубса, о, хошбяхт 
олаъаг. Гара хятт чякилибся яксиня олаъаг» [78, 196]. Башга 
бир халг инанъында ися талейин мцяййянляшмясиндя инсанын 
юз давраныш вя хасиййятинин рол ойнадыьы билдирилир. Хызыр 
чарясиз бир гяриб, кимсясиз, ихтийар бир гоъа либасында пейда 
олуб кюмяк диляся, она йахшылыг едян юмрцнцн сонуна 
гядяр щамыдан йахшылыг эюряр, ял тутуб диляняни гован, 
йардым ялини кясян ися хейир-бярякятини итиряр, щяйатда щя-
мишя ещтийаъ ичиндя олар. 
2) Хызыр инсаны йенидян щяйата гайтаран, бялалардан 
гуртаран рущдур. «Дирся хан оьлы Буьаъ хан бойу»нда ата 
намярд достларынын (нюкярляринин) тящрики иля ювладыны 
охлайыр, ал-ган ичиндя, юлцм айаьында гойуб эедир. Сонра 
дастанда охуйуруг: «Оьлан ол арада йыгылмышды. Гарьа-
гузьун ган эюрцб, оьланын цстиня гонмаг истярди. Оьланын 
ики кялбъцэязи варды, гарьайы-гузьуны гоарды, гондармазды. 
Оьлан анда йыгылдыгда Боз атлу Хызыр оьлана щазыр олды. Цч 
гатла йарасын ялиля сыьады: «Сана бу йарадан, горхма, оьлан, 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет