Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет15/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
31 
ися варлыгларын мяншя (эенезис), инкишаф (бюйцмя, йетишмя) 
вя мязмун (мащиййят) баьлылыьынын сябяб-ахтарыш-нятиъя 
ардыъыллыьы иля йекунлашмасыдыр. Башга сюзля, мифик 
тяфяккцрдя йарадылан образлар щеч вахт йериндя донуб гал-
мыр, даим фяалиййятдя олур, щансыса функсийаны йериня йети-
рир, мязмун вя форма дашыйыъысына чеврилир. Фяалиййяти бялли 
олмайан, кимя вя няйя хидмят едяъяйи айдынлашдырылмайан 
обйект щеч вахт миф системляриндя мейдана эятирилмир. Йа-
худ, яксиня, хидмяти бялли олан щяр бир дцнйа варлыьынын 
(елементинин) мцтляг шякилдя мяншяйи эюстярилир. Демяли, 
доьулмасы, йаранмасы ня гядяр гярибя, тязадлы эюрцнся дя, 
щяр бир мювъудатын мяншяйинин верилмяси мифйаратмада 
ваъиб шяртдир. Бу «ганунауйьунлуь»а ясасян дейя билярик 
ки, Тяпяэюз илкин олараг, Азярбайъан тцркляри тяряфиндян 
йарадылан мифик образдыр. Она эюря ки, онун мейдана эяти-
рилмя (доьулма) сябяби гядим «Китаби-Дядя Горгуд» 
йазылы абидясиндя ачыг-айдын эюстярилир. Яслиндя Тяпяэюз 
хяйанятя хяйанятля юдяшмяк функсийасынын (она чюряк ве-
рян адамлары зялил едир) дашыйыъысына чеврилир. Сябяб нятиъяни 
доьурур. Беля ки, Сары Чобанын тамащ салыб Танры елчисиня - 
Пяри гыза ял узатмасы сябябдир. Тяпяэюзцн оьуз елинин 
башына бялалар ачмасы ися щямин сябябин (танрыйа хяйаня-
тин) нятиъясидир. Йунан мифляриндя Тяпяэюзцн ейни олан 
Сиклопун кюкц мцяммалыдыр, демяли, мифик мяхлугун 
мяншяйи - йаранма сябяби дягиг ясасландырылмамышдыр. Сик-
лоп Одиссейин (елин, обанын дейил, бир шяхсин) гаршысына би-
чимлянмямиш щалда чыхарылыр (еля бил эюйдян дцшцр) вя ал-
лащын (дяниз аллащы Посейдонун шяхси наразылыьына эюря) ин-
сана ъяза вермяк силащына чеврилир. Сиклопда мифляря хас 
олан йарадылыш вя эерчяклик арасында сябяб-ахтарыш-нятиъя 
ялагяси йохдур. О, тясадцфян дцшдцйц мифик заманда вя 
мяканда йоьрулмуш шякилдя ора эятирилир. Сиклоп йунан 
мифляриндя гярибдир. Гейд едяк ки, дцнйа мифоложи системля-
риндя йардымчы васитя кими истифадя едилян бязи образларын 


Бярпа, эенезис 
32 
башга халглардан алынмасы тяърцбяси мювъуддур. Щеродота 
эюря, иссидлярдян (скитляр, йяни саклар) скифляря, онлардан 
йунанлара кечян «аримаспам» сюзцнцн мянасы тякэюзлц 
демякдир. «Арима» - бир, спа – эюздцр. Иссидляр данышырдылар 
ки, «гызыл грифляри горуйан тякэюзлц адамлар йашайырдылар» 
[168, 256]. 
Шимали Гафгазда мяскунлашан халгларын «Нарт» епо-
сунда Урызмаг нящянэ кялляэюзля (уайугла) растлашыр вя 
кечинин дярисиня бцрцнмякля эюзцнц дешдийи мяхлугдан 
ъаныны гуртарыр [272, 73]. Азярбайъан фолклорунун епик 
янянясиндя дя ейни щалла растлашырыг. Наьылларда кялляэюз, 
епосда ися тяпяэюз (дяпяэюз) образлары чох эениш йайыл-
мышдыр. Доьрудур, Щ.Араслы Ф.Ф.Дитсин «йунанлар Полифеми 
тцрклярин Тяпяэюзцня ясасян йаратмышдыр» фикриня шцбщя 
иля йанашыр [4, 26]. Лакин Щеродота ачыг-айдын билдирир ки, 
Гара дяниз ятрафы скифляр сарматлар ады иля йунанлара таныш 
иди. Онларын шималда вя шяргдя йашайан сакларла баьлы 
мялуматлары ися фювгялтябии образларла зянэин иди: эуйа о 
йерлярдя щипербореляр, кечял агрипеляр вя гызыл грифляри (гар-
тал башлы, аслан бядянли, ганадлы фцгурлары) горуйан тякэюзлц 
аримасплар йашайырдылар. Х.Короьлу да бу фактлара сюйкяниб 
Ф.Ф.Дитсин фикирляриня гцввят веряряк йазырды ки, «Полифем 
щаггында мифи б. е. я. VII ясрядяк Юн Асийайа йцрцшляр 
едян скифляр юзляри иля эятиря билярдиляр» [219, 135]. 
Щяр щансы бир мифик структурда (мифик мякан вя заман 
чярчивясиндя) дцнйадакы варлыгларын мифик образлар шяклиндя 
йараныб йашама мцддяти мяъщуллуг чаьындан онларын 
эерчякликдяки функсийасынынын анлашылмасынадяк олан дювр-
дя дашыдыьы ролдан асылыдыр. Гышын йазла, эеъянин эцндцзля 
явязлянмясинин ясил сябяби дярк едиляндян сонра щямин 
тябият щадисяляринин мифик системлярдяки моделляри 
эерчякликля, реаллыгла ялагясини – илкин дашыдыьы мащиййятини 
итирир, тяфяккцрдяки башланьыъ функсийасыны дяйишиб, мядя-
ниййятин факторуна, дашыйыъысына - бядии сянят нцмунясиня 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет