Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет11/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
23 
лыьы, еляъя дя дуйьуларымыза тясиредиъилийи, дцшцнд-
црцъцлцйц вя универсаллыьы иля диггяти ъялб едир. Демяли, лап 
башланьыъда елм, инъясянят вя дин говушуг иди. Онларын ва-
щид кюкц вар ки, буну мцасир елм миф, йахуд мифолоэийа 
адландырыр. 
Мифлярин бцнювряси башланьыъда шцурун ойанмасы иля 
гойулдуьу цчцн цмумбяшяри щадися сайылыр. О сябябдян 
дя дцнйа халгларынын мифоложи системляриндя охшар, щятта 
ейни ъящятляря тясадцф едилмяси тяяъъцб доьурмамалыдыр. 
Лакин онлары бир-бириндян айыран хусусиййятляр дя аз дейил-
дир. Башга сюзля, бяшяр ювладынын мифик заманда йаддашына 
щякк олунан символлашдырылмыш образлар щяр бир халгын 
мядяниййятиндя юзцнямяхсус шякилдя из бурахмышдыр. Щяр 
бир халг илкин мифик эюрцшляря юз мющцрцнц вурмушдур. 
Доьрудур, мифоложи системляри бир-бириндян тяърид едилмиш 
щалда юйрянмяк мцмкцн дейил. Анъаг Азярбайъан тцркля-
ринин мифолоэийасыны Месопатомийада, Мисирдя, Алтайда, 
Урал бойунда ахтармаг, йахуд ораларда тапыланлары улулары-
мызын адына баьламаг кюкцмцзц Гафгаздан айырмаг, уза-
глашдырмаг демякдир. Аталарымыз бу йерлярдя дцнйа йара-
нандан сон чаьларадяк еля мющтяшям изляр бурахмышлар ки, 
онлары эюстярмяк, археоложи газынтыларла цзя чыхардыб 
тясдиглямяк етнограф, археолог вя фолклоршцнасларымызын 
гаршысында дуран мцщцм вязифялярдян биридир. 
Азярбайъан мифоложи эюрцшляри архетиплярля зянэиндир. 
Дцнйанын йаранмасына юз мяняви аляминдян бахан улу 
яъдад илкин олараг универсал образлар силсилясини Гобустан 
гайаларына якс етдирмишдир. Бурада киши вя гадын башланьыъы 
эюстярян тясвирляр, тябият гцввяляринин, щейван вя гушларын 
ъанландырылмасына аид сящняляр вардыр. Каинатын йарадыъысы-
нын Эцняшля, Эюйля, Даьла ялагялянмясиня, тябият щадися-
ляринин фювгялтябии гцввя шяклиндя анлашылмасына, ъанлыларын 
вя инсанын мейдана эялмясиндя тотемлярин, танрыларын, ру-
щларын ролуна, дцнйанын икили характериня, башланьыъда 


Бярпа, эенезис 
24 
Хейирля шярин мцбаризясиня, демиургларын - мядяни гящря-
манларын фяалиййятиня, трикстерлярин – икили мяхлугларын, 
горху, фялакят тюрядян амиллярин ямялляриня Азярбайъан 
тцркляринин юз мцнасибяти вя фяргли давраныш формалары (риту-
аллары) олмушдуру.
Улу яъдад, илк нювбядя, йашайыш тярзи иля тябият щадися-
ляри вя щейванлар алями арасында охшарлыг эюрмцш (гидалан-
мада, доьумда, щярякят вя давранышда, еляъя дя диэяр за-
щири яламятлярдя), щямин алямлярля юзц арасындакы гейри-ади 
ялагяйя тясир эюстярмяйя чалышмыш, бунунла да нящянэ вя-
щши ъанлылар тяряфиндян эялян тящлцкяляря гаршы никбинликля-
рини горуйа билмишдир. Онларын йашамаг уьрунда 
мцбаризясиндян вя топладыглары тяърцбядян доьан инанышлар 
«сынаглардан чыхарылараг» йаддашларында мющкямляндикъя 
тясяввцрляря чеврилмишдир. Улу яъдад дцнйайа щямин тя-
сяввцрлярин бахыш буъаьындан, йахуд пянъярясиндян бах-
мышдыр вя онлар системляшдирилдикъя тотемизм, анимизм, 
аниматизм, маэийа вя култ мцнасибятляри шяклини алмышдыр. 
Тябият варлыгларынын фетишляшдирилмяси ися мцхтялиф айин вя 
мярасимлярин кечирилмясиня мейдан ачмышдыр. Овчулуг, 
малдарлыг вя якинчиликдя газанылан уьурларын да сябябини 
щямин тясяввцрлярин доьурдуьу гейри-ади мяхлугларла 
ялагяляндирмишляр. Мифоложи анлайышлар да бу тясяввцрлярин 
ичярисиндян кечяряк юз модел вя структурларыны гурмушдур 
вя йухулар ибтидаи эюрцшляря тякан верян ясас васитялярдян 
бири олмушдур.
Структуралист нязяриййячиляр мифляри ясасян дилчилик, се-
миотика бахымындан тящлил едир, нятиъядя ону «юзцня-
мяхсус дил нювц»ня [141, 46] чевирмяйя ъящд эюстярирди-
ляр. Мифляр садялийи, примитивлийи иля сечилмясиня, асан йолла 
дцнйаны дяркетмя васитяси олмасына бахмайараг, нядянся, 
онлары абстракт цсулларла шярщ етмяк яняня щалыны алырды. Бу 
мянада мифлярин тядгигиндя сон истигамят франсыз семиоло-
гу Ролан Барта мяхсусдур. О, структуралист методолоэийайа 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет