Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет24/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
49 
Оьузун Шяргдян Гярбя доьру йцрцшцнцн мяркязиндя 
Азярбайъанын тарихи яразиляри дайынырды. Она эюря дя бу 
йерлярдян йан кечя билмязди. Еляъя дя Ф.Ряшидядинин юзц 
Азярбайъан тцркляриня мяхсус оьуз тайфаларындан иди. «Та-
рих» ясярини йараданда йазылы мянбяляри излямякля йанашы 
сойдашларынын улу яъдадлары барядя шифащи сюйлямялярини дя 
динляйиб нязяря алмышды. Бу сябябдян дя о, Азярбайъанда 
йашайан етносларын характери, адят-яняняляри, яразинин ъоь-
рафи шяраити барядя нисбятян дцзэцн мялумат якс етдир-
мишдир. Оьуз гыпъагларын (Ф.Ряшидяддиня эюря, бу сюз «ка-
бук» кялмясиндян эютцрцлмцшдцр. Мцасир азярбайъанлыла-
рын дилиндя бу эцн дя ишлядилир: аьаъ габыьы, мейвя габыьы 
вя с.) дийарыны кечиб Гара Хулун адланан мифик гаранлыг 
юлкяни зябт едир. Доьрудур, Гаранлыг юлкяни орта яср 
сяййащларындан Марко Поло Сибир яразисиндя (Урал, Тура вя 
Об чайлары арасындакы торпаглар) йерляшдирир, Ион Бяттутя ися 
мялумат верир ки, Булгарлар Юлкясиндян кечиб ит гошуму иля 
орайа 40 эцня эетмяк олар. Лакин яски атяшпярястлик 
эюрцшляриндя вя шаман тясяввцрляриндя Гаранлыг дийар 
шярин вя сойуьун вятяни сайылыр. «Авеста»да хейир танрысына 
истинадян дейилир ки, «Мян – Ащур Мязд, илк ян йахшы йер 
вя юлкя кими эюзял (хейирхащ) Ващв Дат [чайынын] йанында 
Ариан-Вяйъы йаратдым. Онда юлцмэятирян, вящшиликйайан 
Анщро-Манйу бунун яксиня мящведиъи сары-гырмызы иланы 
вя девляря мяхсус Гышы мейдана эятирди» [327, 71-73]. 
Эюрцндцйц кими, Ащур-Мяздин йаратдыьы эцняшли, ишыглы, 
исти Ариан (бу ярази мцасир Азярбайъанын мяркязиндя Кцр 
вя Араз чайларынын арасында «Аран» ады иля инди дя галмаг-
дадыр) юлкясинин гаршылыьы кими шяр танрысы Анщро-Манйу га-
ранлыг, сойуг дийары мейдана эятирир вя орада сары иланлары 
йерляшдирир. Ф.Ряшидяддин «Авеста»дакы эюрцшляри бир гядяр 
юз дюврцнцн тясяввцрляри иля йоьурараг тягдим едир. 
Оьузун дцшдцйц Гара Хулунда (атяшпярястлик инанъында 
девлярдян биринин адыдыр) бирбаша иланлардан бящс ачылмыр. 


Бярпа, эенезис 
50 
Анъаг тале мифини хатырладан бир епизодла мящз оьузларын 
иланларын вятяниндя гярар тутдугларына ишаря олунур. Беля ки, 
Гаранлыг Юлкядя Оьузун дястяси саьдан вя солдан сясляр 
ешидир: «Ким бу зцлмятдя бир шей тапыб юзцня эютцрся, 
байыра чыхан кими бунун пешиманчылыьыны чякяъяк, амма 
бир шей эютцрмяйян дя пешиман олаъаг». Эедянлярин чоху 
юзляри иля щеч ня эютцрмяди. Бязиляри ися хырда-пара шейляр 
эютцрмцшдцляр. Мадйанларын кюмяйи иля зцлмятдян чыхан-
да эюрдцляр ки, эютцрдцкляри шейляр гиймятли даш-гашлар 
имиш» [84, 19]. Азярбайъан халгынын дилиндян мцхтялиф 
дюврлярдя топланмыш онларла наьыл, яфсаня вя епос эюстяр-
мяк олар ки, орада гаш-дашын горуйуъусу функсийасыны илан-
лар йериня йетирир. Вя тясадцфи дейилдир ки, Гаранлыг Юлкядян 
чыхандан сонра Оьузун дястяси Азярбайъан торпагларына, о 
ъцмлядян дя «Авеста»да эцняшли – исти юлкя кими хатырла-
нан Аран вя Муьана (атяшпярястлик кащинляри муьлар 
йашайан йер анламындадыр. Щеродот «муь»лары Мидийада 
йашайан алты тайфадан бири кими нишан верирди) йолланыр. Дяр-
бянди чятинликля яля кечирирляр. Гядим тцрк дийары иля баьлы 
щадисялярдя Оьузун ики атынын оьурланмасындан бящс олу-
нур. Щямин мотив азярбайъанлыларын мифоложи эюрцшляриндя 
юзцня чох эениш йер алан дярйа атларыны - Гыратла Дцраты ха-
тырладыр. Ф.Ряшидядин йазыр ки, Дярбянддя ики атынын оьур-
ланмасы Оьузу гязябляндирир. Она эюря дя онлар галаны 
мцщасиряйя алыб якин-бикин йерлярини мящв едирляр. Ящали 
аъ-сусуз галыб инадкарлыгдан ял чякир вя Оьузун тяклифи иля 
разылашыб ил олур.
Оьуз онлара билдирир ки, сизин адамлар мяним «ики айьы-
рымы апарыблар. Онлардан биринин ады Ирак-Кулдур. О, Арыклы 
Ирак кулун атларына бянзяйир. О биринин ады Сцт аьдыр. О, 
рянэинин аьлыьына эюря Сцт кулун атларына бянзяйир» [84, 
20-21]. Бир ай ахтарышдан сонра атлар тапылыр. Оьуз чох севи-
нир. 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет