Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет95/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   133
Байланысты:
berpa genezis

АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
193 
дир щалын? Дирлиэин йер алтындамы хошдур, йохса йер йцзин-
дями хошдур? Щям шимди ня йеярсян, ня ичярсян вя няйя 
бинярсян?» - деди. Газан айдыр: «Юлцляриня аш вердиэин вягт 
ялляриндян алурам. Щям юлцляринизин йорьасын бинярям, ка-
щиллярин йедярям» - деди. Тякур арвады айдыр: «Динин цчцн, 
Газан бяэ, йедди йашында бир гызчуьазым юлмцшдир, кярям 
ейля, ана бинмя!» - деди. Газан айдыр: «Юлцляриниздя андан 
йорьа йогдыр, щяп ана бинярям!» - деди. Юврят айдыр: «Вай 
сянин ялцндян ня йер йцзиндя диримиз вя ня йер алтында 
юлцмцз гуртулурмуш!» - деди. Эялди тякура, айдыр: «Кярям 
ейля, ол татары гуйудан чыгар. Гызъуьазын белини цзяр, йер 
алтында гызчуьазыма бинярмиш. Галан юлцляримизи ъям 
едярмиш. Щям юлцляримиз ичцн вердиэимиз ашы ялляриндян 
чякцб алыб йеяр имиш. Анун ялиндян ня юлцмцз, ня диримиз 
гуртулурмуш! Динин ешгиня, ол яри гуйудан чыгар» - деди» 
[58, 116-117]. Епосун щадисяляри гядим бир ритуал ясасында 
гурулур. Диалогларда Гафгазда йашайан гядим сакларын 
аниматизм мярщялясиня аид йас мярасиминдян бящс олунур. 
Беля ки, Газан ханы ясир едиб гуйуйа салан тайфанын инамы-
на эюря, инсанлар юляндян сонра йералты алямдя щяйатларыны 
давам етдирирляр. Лакин бцтцн сярвятляр, щяйат цчцн ваъиб 
олан мадди немятляр йер цзцндя галдыьындан онлара даим 
йардым едилмялидир. Бу мягсядля газанларла биширилян ашы, 
ъцрбяъцр хюрякляри гуйуларын аьзына гойурдулар. Газан ха-
нын мянсуб олдуьу оьузларын инамында бу ритуал щеч бир 
мяна кясб етмирди. Она эюря дя «йералты дцнйа»йа - 
гуйуйа атылмасы ону горхутмурду. О, юлцляря верилян 
хюрякляри йемясини, йорьалары миниб чапмасыны билдирмякля, 
илк нювбядя, гоншулуьунда йашайан башга тцрк тайфасынын 
мащиййят етибары иля кющнялмиш дини инамына, ондан доьан 
ритуаллара гаршы чыхырды вя дцшмянинин зяиф дамарыны 
кясмякля юз хилас йолларыны арайырды. Р.Б.Пандей «юлцляря 
пайэятирмя» адятиня дцнйанын бцтцн динляриндя тясадцф 
едилир» [279, 211] гянаятиня эяляряк «Китаби-Дядя Гор-


Бярпа, эенезис 
194 
гуд» епосундакы епизодла сясляшян мараглы бир щинд адяти-
нин тясвирини верир. Онун йаздыьына эюря, щиндлилярин дяфн 
мярасиминин сонунъу елементи (яввялки дяфн системляриндя 
юлц йандырылыр, даща доьрусу, «пайэятирмя» яввялинъидир, 
даща илкин дяфн системидир) «юлцйя пайэятирмядир» ки, 
ашаучи дюврцндя щяйата кечирилирди. Нядянся, басдырылан юлц 
щяля саь щесаб едилирди вя гощумлары ону йемякля «тямин 
етмяйя» чалышырдылар. Веди заманында ися айрыъа киминся 
адына дейил, няслин йералты дцнйада олан бцтцн нцмайяндя-
ляринин пайла «гидаланмасыны» истяйирдиляр. «Пайэятирмя» 
ритуалы он ики эцн давам едирди. Еля щесаб едирдиляр ки, бу 
эцнлярин щяр бириндя юлцнцн йени «шяффаф бядяни»нин бир 
щиссяси (биринъи эцн башы, эюзц, гулаглары, бурну, сонра ар-
дыъыллыгла башга щиссяляри - голлары, синяси вя с.) йараныр. 
Онунъу эцн мярщумун гощумлары сачларыны, саггалларыны вя 
дырнагларыны кясиб эятиряряк гуйуйа атырдылар, йяни юз 
бядянляриндян юлцляря пай айырырдылар. Б.А.Рыбаков да рус-
ларын бцтпярястликдян галма «Дмитров (валидейнляр) шянбя-
си» адлы мараглы ритуалындан бящс ачыр [293, 119-120]. Чар 
Иван Грознынын вахтында рясмиляшдирилиб, дювлят байрамына 
чеврилмиш, щятта провослав килсяси тяряфиндян христиан адят-
ляри сырасына гябул едилмишди. Русларын да гядим йас ритуа-
лында о бири дцнйада юлцлярин йашамасына вя онларын бу 
дцнйанын инсанларынын пайына ещтийаълары олмасына ясасла-
ныр. Аилянин шам йемяйиндян сонра ев сащибяси мизин цст-
цня тязя сцфря салыр, хюрякляр дцзцр вя няслин улуларыны го-
наг «дявят едир». Дмитров эцнцндя буьдадан вя ятдян он 
ики нюв хюряк биширирляр. Йадасалма ися гябирстанлыгда баш 
верир вя эязинти иля баша чатыр. Мящсулун тямизлянмясин-
дян, кишиляря вя гадынлара аид бцтцн кянд тясяррцфаты ишляри-
нин тамамланмасындан (артыг тахыл да, кятан да топланыб 
йербяйер едиляндян) сонра кечирилян сонунъу мярщяля бол-
луьа эюря инсанларын улу бабаларына миннятдарлыьы кими баша 
дцшцлцр. Ъ.Фрезер ися тотемизмин ясас эюстяриъиляриндян бири 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет