Әдеби шығармашылық мәні: табиғаты мен тарихы
жүктеу/скачать 0,59 Mb.
|
| Тоқаевтың шығармалары
Осы ретте жазушының «Солдат соғысқа кетті» атты романында Мұхамед орыс офицерлерін құтқарып қалады. Олардың қатты қуанғанын көрген Мұхамед көзіне жас алады. Көз алдыңда суреттеліп тұрған картинаға қарап, Мұхамедті лирикалық қаһарман десек артық айтқан болмаймыз. Лирикалық қаһарман — ол ең ұлы, асқақ ниетті адам. Бұның ар жағында еліне, жеріне деген таза сезім жатыр. Автор үшін қаһарман көкірегі өкініш пен шерге толы, тағдыры тайғақты болғанымен, рухы мықты жан образында елестейді. Сөйтіп автор қуатты образды алға шығарып отырады. К.Тоқаевтың суреткерлік биік деңгейге көтеріліп, шиыршық атқан аса шебер үлгіде жазған көлемді туындысының бірі – «Солдат соғысқа кетті» романы. Қанға бөккен майдан даласы жан-жақты суреттеліп, ара-арасында солдат күнделігімен тұздықталып отыратын бұл көлемді туындыны көкірегің ыза-кекке толып, қызынып, бұрқанбай оқу әсте мүмкін емес. Өйткені романның алғашқы беттерінде: «Қызыл вагондар жол бойын тұтас алып самсап тұр. Бәрінің есігі айқара ашылған. Қанша кісі кірсе де апыр-топыр жұтып жіберетін түпсіз апан секілді» деген суреттеменің арғы тұңғиық астарында сұмдық бір сырдың ұшқындап жатқанын сезіп, шыбын жаның шырқырап қоя береді. Өйтпегенде қайтеді – қызыл вагондар шойын жолдың бойымен сырғып жүйткіген күйі солдаттарды тиеп алып барып, қанды қырғын майдан даласына – араны ашылған ажалдың аузына топырлатып тоғытып тастап кетіп жатса. «Мұхамед самолет құлдилай бергенде ішін тартып, демін тоқтатып тұрып атып қалды. Бұл оның жауға атқан алғашқы оғы еді... жауға атқан алғашқы оғының дарығанын байқады.Ұшқыш бір сәтке самолетті игере алмай бұлталаңдап, шайқалып барып шапшаң көтерілді. Ұшқыш өзін атқан нысананы анық байқаған секілді. Ызалана шүйлігіп пулеметтен оқты боратып өтті. Мейірманов пен Мұхамед те қатарласа үсті-үстіне атып жіберді. Ұшқыштың жарқыраған көзілдірігін қан жуып кетті. Мұхамед орнынан атып тұрып: – Жарайсың, бауырым! Самолетті атып түсірдің! Нағыз батырсың! – деп досын құшақтай алды. Жау самолеті жүгері алаңынан асып барып тоңқалаң асты. Жалын аралас қара түтін бұрқ етіп аспанға көтерілді. Власов жүгері арасынан қуана жүгіріп шықты. – Жолдастар, мен жау самолетін қираттым. Атып түсірген мына мен! Мен! – деп тұмсығымен жер тірей тоңқалаң асқан самолетке мойындарын созып қарап қалған солдаттарды жағалай құшақтап айқайлап жүр». Бірақ сол арада бұның рас, өтірігін тексеріп, шындыққа көз жеткізуге ешкім ұмтылмады. Бәрі «сен нағыз геройсың!» деп Власовты жапа-тармағай дәріптеуге көшкен. Өйткені ол кезде бұл саржағалардың өтірігі де өрге жүзіп, айдын асырып тұрған. Алайда құрсағында жетіліп туған Мұхамед бұл әділетсіздікке көпе-көрінеу төзбеді. «Малым – жанымның садағасы, жаным – арымның садағасы» деген ата қазақтың азаматы болсам, бұған қалай шыдауым керек деп ширыққан. Сол бойда екеуінің винтовкасын тексертіп, шенділермен көп ырғасып, айтысып-тартысып, ақырында жау самолетін атып түсірген Мейірманов екенін дәлелдеп шығады. «Мә, қараңыз! – деп затворын сарт еткізіп қайырып тастады. –Ствол таза, оқ атылмаған. Ал мынау сержант Мейірмановтың винтовкасы. Дәрінің ізі де, иісі де бар. Сонда Власов самолетті несімен атып қиратып жүр?». «Тура айтқан туғанына жақпайды» деген осы. Мұхамедтің әділ сөзі онсыз да төңірегінен жау іздеп жаланып жүрген Власовты кектендірмей қоймайды. Оны оның: «Сен сволочьтың кім екеніңді енді білдім. Майдан кең, біз әлі кездесеміз. Айтпады деме, қан қақсатамын! Зарлайсың!» деген сөзінен аңғару қиын емес-ті. Кейде өмірде адам айтса нанғысыз жағдайлар болып жатады. Жау самолетін атып түсірген Мейірмановқа түсінде біреу келіп: «28 октябрьде өлесің» дейді. Бұның шындығына көз жеткізбек болып оны қауіпсіз жерге оңаша қамап, сыртынан күзетеді. Алайда Мейірманов дәл сол күні жұмбақ жағдайда қаза табады. Ол неден өлді, кім өлтірді – ешкім білмейді. Өйткені бұл кезде соғыстың ішінде тағы бір майдан астыртын жүріп жатқан. Арада екі жыл өткенде бұл майданның сыры ашылған. Ашқан – командованиенің ерекше тапсырмасын орындаған Мұхамед болатын. Сөйтіп ол Польша жерінде Ломда қаласының түбінде Мейірмановты өлтірген Власовпен бетпе-бет кездескен еді. Рас, соғыста солдаттар арасында егесіп, шекісіп қалу сияқты әртүрлі келеңсіз жайттар болмай тұрмайды. Бірақ мәселе мұнда емес. Мәселе автордың ел басына екіталай күн туғанда екі майданда да қатар соғысып, кейін жеңген жағына оңай сытылып шығып кетуді көздеген Власов сияқты сатқындардың бет-пердесін ашып, көрбілтеленбей айқын көрсетуінде болып тұр. Соғыс тақырыбына бұрын да талай шығарма жазылған-ды. Алайда солардың бірде-бірінде әлгіндей зымыстандардың екіжүзділігі бұлай шындық тұрғысында бедерлі бейнеленіп, ашық айтылмаған еді. Осы орайда мына бір жайтты еске сала кеткім келеді. Қай тақырыпқа қалам тартса да тереңнен толғап жазатын Кемел Тоқаев қазақ әдебиетінде бұрын болмаған детектив жанрының негізін қалап, күш-жігерін жұмсап, тың бағыттың сапасын аса жоғары деңгейге көтеріп, сол жанрдың атасы атанған еді. Енді, міне, соғыстың қаһарлы күндері кең қамтылып, жан-жақты суреттелген мына романы арқылы ол тың бағытқа тағы да түрен салып, өз мүддесін көздеп екі майданда да қатар соғысқан екіжүзді сатқындардың бет-пердесін сыпырып, сойдақтаған қанды іздерін қорықпай ашық жазған тұңғыш автор екенін және көрсетті. жүктеу/скачать 0,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|