Әдебиеттегі көркем образ және образдылық мәселесі
жүктеу/скачать 206,29 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Психоаналитикалық мектеп (фрейдизм).
| Биографизм мектебі. ХІХ ғасырдағы француз сыншысы Сент-Бев – зерттеудің басты мақсаты, негізгі тенденция суреткердің рухын тану деп көрсетеді. Оның айтуынша, көркем шығарманы тудыратын фактор әлеуметтік орта, қоғамдық тартыс, таптық наным, дүниеге көзқарас емес, жазушының қарақан басындағы күйлер, суреткердің өзі көрген, өзі сезген, тек өз басынан кешкен халдері ғана.
Әдебиеттің тарихын жасау, теориялық байламдар айтудан гөрі жазушының жүрген-тұрғанын, киген киімін, ішкен тамағын, туған-өскен ортасын тәпіштеу арқылы ғұмырнама тудыру құнтталған. Десе де, шығармашылықты тек суреткердің өмірбаянымен, оның қасаң, тар биографиясымен түсіндіруге болмайтыны хақ. Биографизм негізінен аса дарынды тұлғалар туралы болады да, сол арқылы əдеби дамудың басты кезеңдерін айқындайды. Өмірбаяндық мәліметтерге осындай мұқият назар аудару бүкіл 19 ғасырға тән позитивизм рухымен түсіндіріледі. Шығармашылық гипотезалар, алыпсатарлық болжамдар мен болжамдар өмір сүру құқығынан бас тартады. Оның орнына зерттеуші жазушының өмірінің нақты фактілеріне, тексерілген (сенімді) мәліметтерге сүйенеді. Кейіннен Сент-Бевтің өмірбаяндық әдісі әдебиеттанудың басқа салаларында бірнеше рет қолданылып, әртүрлі өзгерістер мен өзгерістерге ұшырады. Мысалы, Марксистік әдебиеттануда өмірбаяндық әдіс тек көмекші мақсаттарда қолданылады, өйткені автордың өмірі, әрине, шығармадағы белгілі үлесті құрайды, бірақ жұмыстың өзі жеке өмірбаянға қарағанда тереңірек және кеңірек, өйткені бұл әлеуметтік сананың шоғырланған көрінісі. Психоаналитикалық мектеп (фрейдизм). ХХ ғасырдың басында Австрияда көрініс берген бұл бағыттың негізін салушы – психиатр, философ Зигмунд Фрейд. Ол әдебиеттің әлеуметтік маңызын мойындамайды. Бір халық пен екінші халықтың әдебиетін салыстыруды қажет деп таппайды. Оның назар аударатыны – суреткер санасының астарлы сырлары, түйсіктің жұмбақ құпиялары. Фрейд адам бойындағы ең басты қасиет, адам тіршілігін бағыттайтын қуат көзі – нәпсі және қанға ұмтылу дейді. Осы екі тезистен шығарып тұтас система жасайды. Адамның бүкіл тіршілігін, оның өміріндегі әр кезеңдерін, шалыс басқан шақтарын, қоғамдағы басқа адамдар мен қарым-қатынасын – бәрін реттеп отыратын нәпсі деп біледі. Осыған шығармадан дәлел іздейді. Психоанализдің мақсаты – әдеби туындылардағы кейіпкерлердің саналы және бейсаналықтың өзара қарым-қатынасынан туындаған мінез-құлқын, іс-әрекетін зерттеу. Психоанализ кейіпкерлердің жасырылған немесе бүркелген қалауы мен ынтызарлықтарына назар аударады. Еске салайық, Фрейд өзінің алғашқы жаңалықтарының негізінде сананың құрылымы үш қабаттан тұрады деп болжам жасаған: Саналы/Сананың төменгі қабаты/Бейсаналық. Бұл идеялар алғаш рет «Түс жору» еңбегінде (1900) жарық көрді. Бұл теорияның дәлелді негізі өзінің түс көрудің зерттеуінен шықты деп болжады. Бұл – біздің барлық жағымды және жағымсыз естеліктеріміз жинақталған, синтезделген және ұйымдасқан ақыл. Әдебиет әдістерінің арасында психоанализ ең қарама-қайшылыққа толы және көптеген оқырмандар үшін мәні төмен болды. Бұған қарамастан қазіргі таңда бұл әдіс қызғылықты және интерпретационалды анализдің пайдалы әдісі саналады. Әдебиеттанудағы психоанализ әдеби текстінің жасырын мағынасын анықтау механизмдерінің біріне айналды. Бұған қоса бұл әдіс жазушының жеке тұлғасын зерттеуге де көмектеседі. жүктеу/скачать 206,29 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|