Ежегодной научно-практической конференции студентов и магистрантов

247

Абылай хан атындағы Қазақ 

халықаралық қатынастаржәне әлем 

тілдер универсистеті

Қытайдағы ұлттық жағдайдың бір көрінісін ұлттардың территориялық орналасуынан байқауға болады. 

Хан ұлты ұлттың басым бөлігін құрап және Қытайдың барлық жеріне таралғанымен, олардың негізгі басым 

бөлігі  Шығыс  аудандарда  шоғырланған.  Хандықтарға  жатпайтын  ұлттардың  көбі  батысты  мекендейді, 

дегенмен олардың арасында хандықтар да бар болғанымен орналасу тығыздығы біркелкі болып келмейді. 

Тағы бір маңызды фактор ол дін болады. Қытайдың ұлттары түрлі діндерді ұстанады. Бір ұлттың өкілдері 

әр түрлі дінді ұстанатын жайттар да кездеседі. Аз санды ұлттардың ішінде ұстанатын діндердің ішінде ең 

кең тарағаны буддизм мен ислам. 

Бірнеше  факторларға  байланысты,  Қытай    үшін  Шыңжаң-ұйғыр  автономиялық  ауданының  маңызы 

үлкен: біріншіден, бұл облыстың аумағы мемлекеттің бірден алты бөлігін құрайды; екіншіден, Шыңжаң-

ұйғыр  автономиялық  ауданы  маңызды  стратегиялық  шекара  болып  табылады.  Үшіншіден,  автономды 

облысының  аумағы  7  млн  гектардан  астам  құнарлы  жерді  қамтиды  және  бұл  аймақ  түрлі  ресурстарға 

бай. Осы барлық факторлар аймақтың орнықты дамуы үшін ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік және 

сепаратистік топтар арасындағы билік үшін күреске жағдай жасайды. Қытай үкіметінің жетістіктерінің 

ішінде,  Шыңжаң  облысы  өндірістік  кешен  құрылысы  деп  аталады,  оның  ішінде  мұнай,  көмір,  болат, 

химиялық,  тоқыма  және  сол  сияқты  басқа  да  салалар[1,  с.  113].  Шыңжаңның    экономикалық  дамуына 

байланысты этникалық қытай мен ханьдардың облысқа қоныс аударуы  тағы бір үрдіс болып табылады. 

Бұл фактор Шыңжаң-ұйғыр автономиялық ауданының демографиялық жағдайын қиындатса, ұйғырларға өз 

облысында этникалық азшылық ретінде ұстанымын нығайтуға мүмкіндік берді және жергілікті халықтың 

экономикалық жағдайына едәуір әсерін тигізеді,өйткені білікті жоғары-төлеу орындар ханьдарға беріледі. 

ҚХР-да аз санды ұлттардың ассимиляциясының жүріп жатқан процесін байқауға болады. ҚХР-да қытай 

ұлтының  доктринасына  ресми  деңгейде  қолдау  көрсетіліп  келеді,  азаматтарда  «мемлекеттік  сананың» 

қалыптасуына  ерекше  көңіл  бөлініп  келеді,  бұл  жерде  ұлттардың  этникалық  санасы  екінші  кезекке 

сырылып тасталып отыр. Аз санды ұлттар жайында айтқан кезде олардың дамуы туралы көп айтылып 

«аз санды ұлттарды сақтау» туралы терминді айтудан қашқақтайды. Бала туу саясаты аз санды ұлттарға 

хандықтарға жүргізілгендей қатаң жүргізілмегенімен аз санды халықтардың санының пайыздық үстемесі 

сол  қалыпты  қалып  келе  жатқаны  туралы  ресми  мәлімет  еш  жерде  көрсетілмейді.  Ұлттық  мәдениетті, 

дәстүрді, ырымдарды және тілді сақтау туралы заңның болғанымен ұлттық тілдің жоғалып кету қаупі бар. 

Егерде аз санды ұлттар өз құндылықтарынан айырылатын болса ұлттың жоғалып кету қаупі бар.

Қазіргі таңда Қытай үкіметі Батыс аудандардағы қазба байлықтарын игере бастаумен және стратегияны 

жүзеге асырумен ауданға ішкі өлкелерден мамандар, жұмысшылар, саудагерлер т.б. көптеп келуде. Бұл 

өз  кезегінде  жұмысқа  тұруда  теңсіздікті  тудырып  аз  санды  халықты  өнеркәсіптің  негізгі  салаларынан 

ығыстырып түркі тілді халықтардың Орталық Азияға көшуіне, онымен қатар аймақта онсыз да шиеленісіп 

тұрған ұлтаралық қақтығыстардың күшейіуне әкелу мүмкін. Қазіргі таңда Қытай ішкі аудандардан Батыс 

аудандарға көшу үшін үгіт насихат жұмыстарын жаппай жүргізуде, оқу бітірген мамандар Батыс аудандарға 

барып жұмыс жасаса оларға көптеген жеңілдіктер қарастырылған. Осыған байланысты Шыңжан тарапынан 

Орталық Азияға демографиялық қысым түсуі әбден мүмкін.

Қазіргі  таңда  ҚХР-ның  «Батысты  игеру  стратегиясы»  қарқынды  түрде  жүріп  жатыр.  Стратегияны 

жүзеге асыру  барысында көптеген ірі жобалар жүзеге асырылып, Қытайдың батыс аудандарында үлкен 

өзгерістер болып жатыр. Батысты ауқымды игеру ол тек экономикалық игеру емес, ол мәдениетке, халыққа, 

экология мен қоршаған ортаға және т.б. сөзсіз әсерін тигізеді. Бұл өз кезегінде тек экономикалық қана 

емес демографиялық, этномәдени, әлеуметтік-саяси, экологиялық өзгерістер Орталық Азия елдеріне, оның 

ішінде алдымен Қазақстанға әсері болатынын білдіреді. Бұл жерде стратегияны жүзеге асыруда Орталық 

Азия елдеріне, оның ішінде Қазақстанға қандай әсер ететіне тоқтала кетейік:

Қытай  басшылығы  стратегияны  жүзеге  асыра  бастағаннан  бері  батыс  аймақта  жеңіл  және  тамақ 

өнеркәсібіне  қатысты  сұраныстың  артуына  байланысты  жаңа  зауыттар  мен  фабрикалар  пайда  болды, 

ал бұл жаңа жұмыс орындардың пайда болуына алып келді, осылайша «артық күш» мәселесі шешілді. 

Осылайша жергілікті бюджетке көп қаржы құйылды және қытай бизнесінің ауқымы кеңейді. Бұл жағдай 

Қазақстанның және басқа Орта Азиялық республикалардың экономикасына қысым  түсірері сөзсіз. Батысты 

игеру стратегиясы өндірісті дамытуды және халық тұтынатын тауарлардың жеңіл және тамақ өндірісінің 

тауарларынан бастап күрделі модельді тұрмыстық техника түрлерін кеңейтуге бағытталған, оның мақсаты 

еуразияның  тұтынушы  нарығын  жаулап  алу  болып  табылады.  Ал  бұл  Қазақстанның  отандық  өндірісін 

тұншықтырып елімізді Қытайдың шикізат базасына айналуына алып келуі мүмкін. Сондықтан елімізде 

ғылыми-техникалық  өндірісті  нығайту,  жұмыс  ресурстарын  сапалық  жағын  арттыру  және  ғылыми-

техникалық мамандардың жұмысын іске қосу керек.

Қ

ытай

 х

алыҚ

 р

еспУбликасының

 

ұлттыҚ

 

саясаты

 

және

 

оның

 о

рталыҚ

 

а

зия

 

елдеріне

 

әсері

Ердашова Айгерим Базарбайқызы

«Шығыстану – 6М0209000» мамандығы, 2 

магистранты

Ғылыми жетекшісі:   

саясат.ғ.к., Кагазбаева Э.М.

248

  Қытайдың  батысында  болып  жатқан  өзгерістерге  байланысты  аймақта  экологияның  бұзылуының 

елімізге  айтарлықтай  әсері  болары  анық.  Жаңа  тың  жерлерді  және  кен  орындарын  игерумен,  халық 

санының көбеюінен, ірі қала ауылдардың және өндірістік орталықтардың пайда болуынан су ресурстарына 

деген  сұраныс  жылдан  жылға  арта  түседі.  Стратегияның  бірден-бір  мақсаттарының  бірі  ол  ірі  көлемді 

ирригациялық жобаларды жүзеге асыру болып табылды, бұл жағдай Орталық Азияның қауіпсіздігіне әсер 

ететіндігіне күмән жоқ. 

Қытайдың батысында болатын этнодемографиялық өзгерістер Орталық Азия елдеріне өткір мәселелер 

тудыруы  мүмкін.  Қытай  үкіметінің  стратегияны  қарқынды  жүргізу  барысында  аймаққа  мамандардың, 

жұмыскерлердің және басқа топтардың келуімен елде көші-қонның арттатыны сөзсіз. Белгілі қытайтанушы 

Константин  Сыроежкиннің  айтуынша  Қытай  үкіметі  аталмыш  стратегияны  жүргізу  арқылы  екі  өткір 

мәселені шешіп отыр: бірі – елдің қаржы ресурстарын батыс аймақтың айтарлықтай дамыған аудандарына 

жаңадан  бөлді,  осылайша    шығыстағы  теңіз  жағалауындағы  аудандарға  төнетін  сепаратистік  қатерді 

азайтты,  екіншіден  –  елдің  түрлі  аймақтарындағы  экономикалық  теңсіздіктерді  жоюға  жағдай  жасады, 

үшіншіден  –  экономикалық  тәсілдер  арқылы  мәселелі  аудандарда  тұратын  халықтың  этноәлеуметтік 

құрылымының және психологиясының өзгеруіне әсер етті, бұл өз кезегінде елдегі этникалық сепаратизм 

қаупін  азайтуға  мүмкіндік  берді  [2].  Осы  жоғарыда  айтылған  себептерге  байланысты  ерте  ме,  кеш  пе 

ішкі аудандардан хандықтарды көшіру мәселесі туындайды. Қазіргі таңда хандықтар қайсы аудандарға 

көшірілетіні зерттеліп жатыр, көшіп келгендердің құқығы мен міндеттері туралы, оларға жеңілдік жасау 

туралы  заңдар  жасалынып,  үгіттеу  жұмысы  кеңінен    жүргізіліп  жатыр.  Осы  орайда  ауданға  жоғарғы 

білікті мамандармен қатар басқа менталитетті адамдар келді. Ұзақ уақыттан бері тұрып келе жатқан және 

жергілікті  халыққа,  мәдениет  пен  дәстүрге,  ортаға  үйреніп  қалған  мамандардың  орнына  жаңа  кадрлар 

келеді, олар  үшін тоталитарлық және саяси сәйкестіктен гөрі бірінші орында экономикалық және саяси 

қажеттік  тұр.  Қанша  адам  келеді  және  жергілікті  халықпен  қарым-қатынасы  қалай  болатынын  уақыт 

көрсетеді. Осыған орай Орталық Азия елдеріне оның ішінде Қазақстанда Қытайдың батыс аудандарынан 

оның ішінде ШҰАА-нан демографиялық қысым түсуі әбден мүмкін.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.  Современный Китай: экономика, демография и внешняя политика. – Алматы: Институт мировой экономики и политики при 

Фонде Первого Президента РК. – 2007. – 680 с.

2.  Сыроежкин К. Новое путешествие на запад // http:// www.continent.kz/2005/04/10.htm

249

Алматы 

Менеджмент 

Университет

Аральское  море  -  это  соленое  озеро,  не  имеющее  стоков,  находящееся  в  Средней  Азии,  между 

Казахстаном и Узбекистаном. Перед началом высыхания Аральское море было на 4-м месте по величине 

в мире.

Одной из наиболее крупных в новейшей истории глобальных природоохранных катастроф, которую 

ощущают  на  себе  страны  Центральной  Азии,  считается  гибель  Аральского  моря.    По  социально-

экономическим, эколого-климатическим и гуманитарным последствиям данная катастрофа представляет 

непосредственную опасность устойчивому развитию региона, а также здоровью проживающих в данном 

регионе людей. Также есть ряд негативных последствий для местных жителей Приаралья: высокая детская 

смертность (75 на 1000 родившихся детей), высокий уровень безработицы, материнская смертность (около 

120  человек  на  10  тыс.  родов)  вследствие  неблагоприятной  экологической  обстановки.  Зона  кризиса 

Приаралья охватывает территории Казахстана и Узбекистана [1].

В период Советского Союза ухудшающееся состояние Аральского моря скрывалось десятилетиями. 

С 1985 г. данная экологическая катастрофа стала достоянием гласности. Море разделилось на 2 части в 

результате падения уровня воды: южный (Большой Арал) и северный (Малый Арал). К 2007 г. в южной 

части появились западный и восточный водоемы, а также небольшой отдельный залив.

В  рамках  проекта  «Регулирование  русла  реки  Сырдарьи  и  Северного  Аральского  моря»  в  2003—

2005  годах  Казахстан  установил  от  полуострова  Кокарал  до  устья  Сырдарьи  Кокаральскую  дамбу  с 

гидротехническим  затвором,  отгородившую  Большой  Арал  от  Малого.  В  результате  стока  Сырдарьи, 

скапливающегося в Малом Арале, уровень воды вырос до 42 м, что позволило разводить некоторые сорта 

рыб. В 2014 году восточная часть Южного (Большого) Аральского моря полностью высохла [2].

Некоторые  специалисты  считают,  что  аральский  сектор  Узбекистана  имеет  возможность  стать  для 

инвесторов  более  привлекательным,  нежели  каспийская  нефть  и  газовые  месторождения  Казахстана. 

Однако пока достижения аральского сектора Узбекистана выглядят весьма скромно. За последние шесть 

лет в данный проект было вложено чуть более 110 миллионов долларов. Поначалу оценивалось это так: 

часть Аральского моря, относящаяся к  Узбекистану, содержит в своих недрах приблизительно 40% газовых 

и 31% нефтяных запасов Центральной Азии, что возможно сделает Узбекистан второй нефтедобывающей 

страной в регионе, создав конкуренцию Казахстану.

К вышеперечисленным негативным последствиям следует отнести еще одну немаловажную проблему 

- Остров Возрождения, на котором в советское время существовал полигон по производству и испытанию 

бактериологического оружия. На территории полигона захоронены часть запасов возбудителей опасных 

инфекционных заболеваний (в том числе сибирской язвы).  В связи с высыханием Аральского моря, Остров 

Возрождения соединился с материком, что может привести к миграции зараженных животных [3].

На сегодняшний день в регионе Центральной Азии применяется, хоть и не до конца совершенная, правовая 

база  совместной  работы  между  государствами  в  области  управления  и  использования  трансграничных 

водных  ресурсов.  В  нее  входят  как  обязательные  инструменты,  так  и  многие  полуформальные 

договоренности,  и  документы  рекомендательного  характера,  которые  так  же  называют  инструментами 

«мягкого  права».  Субрегиональные  (с  ограниченным  числом  участников)  и  региональные  соглашения 

являются фундаментом системы правового регулирования водного сотрудничества в Центральной Азии. 

Соглашение о сотрудничестве в сфере совместного управления, использования и защиты водных ресурсов 

межгосударственных  источников  1992  г.  (с  участием  всех  государств  Центральной  Азии)  занимает 

основное  место.  Соглашение  о  совместных  действиях  по  решению  проблемы  Приаралья  и  Аральского 

моря,  экологическому  оздоровлению  и  обеспечению  социально-экономического  развития  Аральского 

региона 1993 г. и межправительственное Соглашение об использовании водно-энергетических ресурсов 

бассейна реки Сырдарья 1998 г., в котором принимают участие Казахстана, Кыргызстан, Таджикистан и 

Узбекистана входят в число инструментов регионального уровня. 

Считается, что Рамочная конвенция, которая связана с использованием и охраной водных ресурсов, 

играет  главную  роль  в  международно-правовом  регулировании  деятельности,  об  охране  окружающей 

среды для устойчивого развития в Центральной Азии 2006 г. В настоящее время Конвенция подписана 

Кыргызстаном, Туркменистаном, Таджикистаном, но все еще не действует. 

По документам международного права, в которые входит также конвенции по охране и использованию 

трансграничных  водотоков  и  международных  озер  (1992),  считается,  что  в  рамках  границ  своей 

соответствующей  территории  трансграничного  водотока  все  государства  используют  разумным  и 

справедливым образом. 

Из сказанного можно прийти к выводу, что восстановить полностью Аральское море не возможно. Для 

этого понадобилось бы в четыре раза увеличить годовой приток вод Сырдарьи и Амударьи, в сравнении с 

сегодняшним показателем 13 км3. Единственное вероятное средство - сократить орошение полей, на что 

в

лияние

 а

ральского

 

моря

 

на

 

геополитические

 

отношения

 

стран

 ца

Ивнева Анна Сергеевна, 

Черепанова Екатерина Владимировна, 

Шустова Дарья Андреевна

Регионоведение, 3 курс

Научный руководитель:

Амангалиева Г.Б., LLM, доцент

250

уходит 92% забора воды. Но в то же время все четыре страны, кроме Казахстана, в бассейне Аральского 

моря собираются увеличивать объемы полива сельхозугодий – и это только, чтобы прокормить население, 

которое  каждый  год  растет.  Хотя  еще  в  1994  г.  Узбекистан,  Казахстан,  Таджикистан,  Кыргызстан  и 

Туркменистана приняли Программу бассейна Аральского моря (ПБАМ), которая была направлена на то, 

чтобы решить данные проблемы, согласие на ее финансирование дало международное сообщество доноров 

[4].

Для  решения  этой  проблемы  можно  было  бы  сделать  переход  на  менее  влаголюбивые  культуры,  к 

примеру,  замена  хлопчатника  озимой  пшеницей,  но  Узбекистан  и  Туркменистан,  две  страны,  которые 

являются  основными  в  потреблении  воды  в  регионе  -  хотят  продолжать  выращивать  именно  хлопок 

для  продажи  за  рубеж.  Также  можно  было  бы  модернизировать  существующие  оросительные  каналы: 

большинство являются обыкновенными траншеями и через их стенки огромное количество воды протекает 

и уходит в песок. Усовершенствование  системы орошения может помочь ежегодно экономить около 12 

км3 воды, однако это все обошлось бы в $16 млрд. Однако в настоящее время страны бассейна Аральского 

моря не имеют ни финансовых ресурсов, ни политической воли для решения данного вопроса [5].

История  Аральского  моря стала трагедией региона и  уроком для всего мира.

251

Almaty 

Management 

University

Firstly, I would like to talk about the term of geopolicy before we start dealing with the influence of it. What 

does this concept mean? According to the name, it is possible to draw a conclusion that geopolicy is geography 

and policy mixed in one direction with history. Why did I decide to include history? Considering geopolicy from 

the point of view of a subject, it is impossible to achieve results in studying or researching without knowledge 

in history and policy. All we know that “policy” has appeared for a long time, but nevertheless, “geopolicy” has 

appeared recently. Classical and wide-known definition of geopolicy says that it is science, which studies the 

relations of the state and society, which appear on specific space or region [1, с. 14]. I absolutely agree with this 

statement, because there is a need to understand and know the way of political dependence of concrete geographical 

region, and what impact is exerted by foreign and world policy on region. Explaining shortly, in this article I am 

going to tell and talk about the features of geopolicy, which has influence on economy and social development of 

the countries of Central Asia.

Central Asia represents the region, which is located in the center of Eurasia and doesn’t have a direct exit 

to the World Ocean. The region includes 5 countries: Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, Turkmenistan and 

Tajikistan. Besides the general history and joint development in the period of the USSR, the region is also known 

as the «bridge» connecting Europe, the Southern and East Asia, the Middle East. Due to the Great Silk Way (GSW) 

there was an exchange of experience, thoughts, trade, achievements - material and non-material values.  Central 

Asia is very important geostrategic region. The proof of it is reserves of oil and gas, an arrangement of transit 

and communication ways, strategic and geo-economic importance of the Caspian Sea, control of processes of 

production of resources and the power routes passing through the region, ability of influence on internal crises, 

and also existence of the common cultural, historical and economic interests between Central Asian states and 

adjoining to them countries [2]. 

Today we observe process of globalization and integration of the countries, process of creation of a uniform 

trade zone, also currency union, and the factors, which are written above  could influence the creation of  Central 

Asian region as a uniform economic zone from the good side and play the key role in increasing of competitiveness 

of the region. Unfortunately, Central Asia doesn’t act as the uniform region on world space, and all countries, 

which are in this region, conduct their own foreign policy. The result of disagreements is the following thing: all 

these factors including reserves of oil, gas, power routes, etc. became the reason of the competition between such 

powers as USA, Russia, China, European Countries, which apply for a key role and influence in the Central Asian 

region.

Let’s take as an example mathematical statement of sum. So, Geopolicy = policy + history + geography [3, с. 

8]. Let’s sort each of the sizes (policy, history and geopgraphy), starting with history: 

• 

Historically, according to Helford Makinder who has developed Hartlend’s (Heartland) theory in 1904, 

the central region of the Euroasian continent, which isn’t used for the navigable purposes, represents important 

fortress on the land [2]. Before emergence of the USSR, the region was «bridge», due to GSW. Later the USSR 

appeared, which also includes CA states, and it became one of the super powers of that time. After the collapse of 

Soviet Union, there was an appearance of Central Asian region, which include five independent states.  

• 

Geographically,  the  Central  Asian  region  has  decent  quantity  of  natural  and  energy  resources,  the 

developed agrarian base. All this give chance to the region to act as a unique economic zone.

• 

From the political point of view, the region has faced with internal problems. Those crises, which have 

happened between the countries in ethnic and geographical questions, have exerted huge impact on the created 

geopolicy.

As you can see, historically Central Asia (CA) is the region which is in the middle of the Euroasian continent. 

Geographical location of the region is rich of resources. And here the political situation between the countries 

of CA forms adverse geopolicy which has already exerted impact on each of the countries. There is a so-called 

“rivalry” between leaders. All economic disputes, concerning water (in 2004) and gas, the conflicts in a border area 

(a problem with the Kyrgyz-Tajik border), interfered to the formation of regional identity.

Besides internal regional problems, there are also problems inside of each of the states. For example, Tajiks 

have been historically divided into 3 main groups: northern (leninabades), central (kulobs, karategins, hisors) 

and southern (pamires) [4]. It is possible to draw a conclusion that there is a patriotism which is inclined not 

to the uniform nation, but to accessory of a certain territory within the country. There are also various clans In 

Uzbekistan, in Kazakhstan – zhuzs, and etc. Such outcome can lead a stable situation to conflict. Divisions in 

society between clans lead to the fact that a certain number of the population appears below the poverty line and 

exactly that gap which occurs between the rich and the poor, can lead to an economic collapse that will be almost 

reversible process. It would seem that all necessary reforms for support of social and economic development were 

carried out. The government of Kyrgyzstan agreed to turn the country into some kind of “guinea pig” in order 

жүктеу/скачать 6,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: