Ежелгі дәуір әдебиеті бес кезеңнен тұрады
ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН(1841-1889)
жүктеу/скачать 0,49 Mb.
|
Åæåëã³ ä?ó³ð ?äåáèåò³ áåñ êåçå?íåí ò?ðàäû
| ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН(1841-1889)
Бібырай (Ибраһим) Алтынсарин - тұңғыш аудармашы, жазушы, ақын, ағартуш- үстел, түнгыш оқулық авторы, тұңгыш мектеп ашушы, балалар әдебиетінің негізі салушы. Туған жері: қазіргі Қостанай облысы. Алтынсарин облысы, Қостанай уезі, Аманқарағай болысы) Еңбектері: Көптеген өлеңдері мен әңгімелері, аудармалары; "Қазақ хрестоматиясы" (1879, Орынбор), "Мұсылмандық тұтқасы" ("Шариат-ун ислам", Қазан, 1883). "Қалақ хрестоматиясы" 1889, 1896, 1899 ж. "Мастуба" деген атпен біраз қысқартылып, араб әрпімен басылды, Ыбырайдың өмір сүрген жылдары: (1841-1889 ж.ж.) • Ыбырайға тән сипат: (Қазақтың тұңғыш педагоні, ақын, жазушы) *** Ы. Алтынсарин деректер бойынша: (*Тұңғыш аудармашы; *Ағартушы-демократ; *Балалар әдебиетінің атасы) • Әкесі Алтынсары өлген соң Ыбырай тәрбиесінде болды: (атасы Балғожа бидің) • Атасы Балғожа бидің Ыбырайға арнап жазған өлеңі: ("Үміт еткен көзімнің нұры, балам") *** Шырағым, мүнда жүрсең не етер едің? Қолыңа құрық алып кетер едің. Тентіреп екі ауылдың арасында Жүргенмен не мақсатқа жетер едің? - деп жазған хаттың иесі кім және кімге арналып жазылған? (*Балғожа бидің Ыбырайға арнап жазған хаты) "Үміт еткен көзімнің нұры, балам, Жаныңа жәрдем берсін Хақ тағалам. Атаң мұнда анаңмен есен-аман, Сүйіп сәлем жолдайды бүгін саған, - деп, Ыбырайға хат жолдаған адам: (Атасы Балғожа би) • Ыбырайды атасы Балғожа бидің оқуға берген мектебі: (Орынбордағы орыс-қазақ мектебі) • Ы. Алтынсарин оқыған Орынбордағы орыс-қазақ мектебінің ашылған жылы: (1850 ж.) • Ы. Алтынсарин атасының көмегі арқылы танысқан ғалым, шығыс зерттеушісі: (В. В. Григорьев) • 1859 жылы Ы. Алтынсарин Орынборда танысқан орыс профессоры: (В. В. Григорьев) • Ы. Алтынсарин орыс жазушыларының шығармаларын, еңбектерін оқып және ұлы адамдардың өмірі жайлы кітаптармен танысқан: (В.В.Григорьевтің көмегімен) • Мектепті бітіргеннен кейін Ы. Алтынсарин өз елінде қандай қызмет атқарған? (Тілмаштық) • Орынбордағы шекаралық комиссияда тілмаш боп істеген ағартушы: (Ы. Алтынсарин) • Б l.Алтынсарин Орынбордағы шекаралық комиссияға тілмаш болып ауысқан жыл: (1859 ж.) • Мектеп ашу мақсатымен Ы. Алтынсарин 1860 жылы ауысты: (Торғайға) • Халық ағарту ісіне дұрыс бағыт беруді сұрап, Торғай облысының соғыс губернаторына баяндама жолдаған ағартушы: (Ы. Алтынсарин) • Ы. Алтынсариннің өзі сұранып, рұқсат алып мұғалім болуға барған мектебі қай қалада болған? (Торғайда) • Ыбырайдың ұйымдастырған тұңғыш мектебі ашылған қаласы мен ашылған жылы: (1864 жылы Торғайда) • Ы. Алтынсарин арман еткен, 1864 жылы ашылған Торғай мектебіне оқуға келді: (14 бала) Мен балаларды оқытуға қойға шапқан аш қасқырдай өте қызу кірістім,"- деп жазған қазақ педагогі: (Ы. Алтынсарин, Н.И.Ильминскийге 1864 ж. жазған Хатында) • Алтынсарин: "Қазақтар мені құшағын жая қарсы алды. Мектепке балаларын беруге ынталы адамдар толып жатыр, " - деп қай орыс досына хат жазған? (Н.И.Ильминскийге) Қазақтардың білімге қол жеткізетін ең басты құралы - мектеп. Бірақ даладағы мектептер шашылыңқы, сондықтан әлі пайдалы бола алмай отыр, әйтсе де олардың үмітін күтері - мектеп", - деп Ы. Алтынсарин … хат жазды: (Н.Ильминскийге) "Ҳалық мектептері ушін ең керектісі - оқытушы." деп жазған ағартушы (ыбырай) "Мектеп - қалақтарға білім берудің басты құралы, " деген сөздердің авторы (Ы. Алтынсарин) "Таманка эмаксы педагог жеке құралдары да, ең жақсы үкімет бұйрықтары да мүқинті түрде меүреіндеен инспектор бақылауы да оқытушыға тең келе салып. деген пікірді айтқан: (БІ. Алтынсарин) • 1879 жылы Алтынсарин Торғай облысы мектептеріне тағайындалды: (Инспектор болып) • Ы. Алтынсарин уездік жаңа мектептер ашты: (1879-1883 ж.ж.) • Ы. Алтынсарин Торғай облысы мектептерінің инспекторлығы кызметіне тағайындалған сон 1879-1883 жылдары Торғай уезінде ашылған мектептер (Торғай, Ырғып, Троицк, Ақтөбе) • Ыбырай ашқан тұңғыш оқытушылар мектебі орналасқан кала: (Орск қаласында, 1881 жыл) • Ыбырайдың қыздар мектебін ұйымдастырған жері: (1887 жылы, Кыргызча) • Ы. Алтынсариннің 1876 жылы Петербург, Қазан қалаларына бару мақсаты (Орыс ағартушыларының оқулықтарын зерттеуге) • «Қазақтан шыққан тұңғыш кемеңгер" деген атқа ие болған ғұлама. (Ы. Алтынсарин) • bl. Алтынсарин әңгімелерінің тақырып жағынан топқа бөліні: (1. Еңбек мен өнерге баулитын шығармалар; 2. Адамгершілікке тәрбиелейтін шығармалар) • Ы. Алтынсарин әңгімелерінің негізгі тақырыбы: (Еңбекті сүю және қадірлеу) • Ыбырайдың еңбекті сүюге шақырған шығармасы: (" Әке мен бала") "Аз асулгысты қыынсынсаң, көп жұмысқа тап боласың…" - деген түйін айтылатын шығарма: ("Әке мен бала") • Ы.Алтынсариннің "Әке мен бала" әңгімесіндегі ұстанған қағидасы: (А) жұмысты қнынсынсан, көп жұмысқа тап боларсың) bl. Алтынсариннің тәрбие, адамгершілік тақырыбындағы әңгімелері: ("См мен бала", "Бакціа ағаштары") "Бай баласы мен жарлы баласы" әңгімесінің авторы: (Ы. Алтынсарин) • Алтынсариннің омір үшін күресудің жолын білмейтін, шыдамсыз, снбекке икемі жоқ жанның болатынын көрсеткен әңгімесі: ("Бай баласы" мен жарлы баласы") "Біраз" жүрген соң-ақ құн кеш болды жане біраздан соң, ымырт жабылып, корінбеді Түнде болған соң, балалар екеуі де қорқайын деді, " - деген үзінді Алтынсариннің қай шығармасынан алынған? ("Бай баласы мен жігіттер баласы") Ы. Алтынсариннің "Бай баласы мен жарлы баласы" әңгімесінің кейіпкерлері: (Асан мен Үсен) • "Пышақтың сыртымен қатты ұрып еді, от шығып, мақта тұтанды. " Бұл эпизод алынған Ы. Алтынсариннің әңгімесі: ("Бай баласы мен жарлы баласы") • Ыбырай Алтынсариннің прозалық шығармасы: ("Бақша ағаштары") • "Бағып-қағуда көп мағына бар" деп, ұрпақ тәрбиесіне көңіл бөлу қажеттігін көрсеткен Ы. Алтынсариннің әңгімесі: ("Бақша ағаштары") Ы. Алтынсариннің "Салақтық" деген әңгімесіндегі Кәрім неліктен ауырып қалды? (Тазалыққа мән бермегендіктен) • Ы. Алтынсариннің "Қыпшақ Сейітқұл" әңгімесінің негізгі түйіні: (Елді отырықшылыққа, егіншілікке үгіттеу) • Ы. Алтынсариннің "Қыпшақ Сейітқұл" әңгімесіндегі оқиға орны: (Торғайдағы Қабырға өзені) bl. Алтынсариннің ұрлық, барымтаның түбі қорлық екенін дәлелдеген туындысы: ("Қыпшақ Сейітқұл") "Асыл шөп", "Қыпшақ Сейітқұл", "Бақша ағаштары", "Бар уыс мақта" әңгімелерінің авторы: (Ыбырай Алтынсарин) • Ы. Алтынсариннің "Асыл шөп" әңгімесінің кейіпкерлері: (Зылиха мен Бәтима) • «Зылиха мен Бәтима деген екі қыз бала төбесіне бір-бір жәшік жеміс көтеріп, қалаға қарай келе жатыпты-мыс. Зылиха аһлап-уһыеп, Бәтима күліп, әзілдесіп келе жатады…» Үзінді Ы.Алтынсариннің қай шығармасынан? ("Асыл шөп") Ыбырайдың еңбекті сүюге, оқуға, өнерге шақырған шығармасы: ("Талаптың пайдасы") • Петр патша туралы айтылатын Ы. Алтынсариннің әңгімесі: ("Талаптың пайдасы") • Б l.Алтынсарин әңгімесі бойынша талаптың пайдасын көрген адам: (Суретші бала) Еңбекпен табылған дәмнің тәттілігі өзгеше болады, " - дейтін Ыбырай әңгімелерінің кейіпкері: ( Атымтай Жомарт) Б L.Алтынсариннің халық аңызына жаңаша мазмұн берген әңгімесі: ("Атымтай Жомарт") • Ыбырайдың үш адамның диалогы на құрылған әңгімесі: ("Таза бұлақ") Алтынсариннің "Таза бұлақ" әңгімесінде: "Бұлай болса, адамға да әбірет сол: "Біреуге жақсылық етсең, ол жақсылығыңды ешкімге міндет етпе" дегені болса керек,"… деген сөздер бар. Осындағы "әбірет" сөзінің мәні: (Ғибрат, үлгі-өнеге) • Ыбырайдың әңгімелері: ("Әке мен бала"Асыл шөп", "Мейірімді бала", "Қыпшақ Сейітқұл", "Бақша ағаштары", "Силинчи ханым") ** Ы. Алтынсариннің әңгімелері: (*"Қыпшақ Сейітқұла; *"Аурудан аяған күштірек»; *«Таза бұлақ») *** Ы. Алтынсариннің еңбек тақырыбындағы әңгімелері: (*«Атымтай Жомарт"; *"Қыпшақ Сейітқұл"; *"Әке мен бала») *** Ыбырайдың еңбекті сүюге шақырған шығармалары: (4)Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш"; *"Бай баласы мен жарлы баласы"; *"Дүние қалай етсең табылады?») Алтынсариннің қай кейіпкері жібек матаны ойлап тапқан? ("Силинчи ханым") *** Ы. Алтынсариннің жібек мата мен аспалы көпірді ойлап тапқан зерек жандар туралы шығармалары: (*"Силинчи деген ханым"; *"Зеректік" • Мейірімді, рақымшыл болу сөз болған Ы. Алтынсариннің әңгімесі: ("Аурудан аяған күштірек") Алтынсариннің ата-анаға мейірімділік және төзімділік туралы шығармасы: ("Аурудан аяған күштірек") "Шырағым қызым, әрдайым осындай рақымды бол, саған мұның үшін құдай рахым етер." Бұл үзінді алынған Ы.Алтынсариннің әңгімесі: ("Шеше мен бала") • Ыбырайдың "Зеректік" деген әңгімесінде ұста көпір салудың үлгісін қандай жәндіктен үйренеді? (Өрмекшіден) • Ыбырайдың "Батамен ер көгерер" деген түйін жасаған әңгімесі: ("Байұлы") • Ы. Алтынсарин қай әңгімесінде "бар байлық адал еңбекпен зор денсаулықта, дені сау адам бақытты" деген тұжырым жасайды? ("Мұңсыз адам") • Ыбырайдың өлеңдері: ("Өзен", "Өнер-білім бар жұрттар", "Кел, балалар, оқылық!") • "Таулардан өзен ағар сарқыраған" деп басталатын өзен көркін суреттеген өлең: (Ы.Алтынсариндікі, "Өзен" өлеңінен) Алтынсариннің жыл мезгіліне арнаған өлеңі: ("Жаз") Таң атса, күн шығады мұнарланып, Жаңбырлы булт шығар тұманданып. Адамзат нұр ауасын судан жұтар, Шөл тартқан айуандарша құмарланып, - деген үзінді Ы. Алтынсариннің қай өлеңінің? («Жаз») "Сәуірде көтерілер рахмет туы, Көрінер көк жүзінде қаз бен қуы. Көктен жаңбыр, таулардан сулар жүріп, Жайылар жер жүзіне қардың суы…" - деген өлең жолдары алынған Ыбырайдың өлеңі: ("Жаз") • Ы. Алтынсариннің әлеуметтік теңсіздік тақырыбына жазған өлеңі: ("Әй, жігіттер") • Ы. Алтынсарин "Береке кеткен елдерде" деген өлеңінде берекенің кетуі деп есептеген әрекет: (Атаға ұл, анаға қыз қарсы келу) Ыбырай Алтынсариннің ел билеуші әкімдердің мінез-құлқын, іс-әрекетін сынаған өлеңі: ("Залым төреге") Оразаның түбіне максим жетер, Азған елдің түбіне тақсыр жетер. Әділдіктен хан тайса, наным кетер, Жылай-жылай жарлының малы кетер, - деген үзінді Ыбырайдың қай өлеңінен? ("Залым төреге"") • Ы. Алтынсариннің өлеңдерінің ұйқас түрі жағынан ұқсас келетіні: (Ауыз әдебиетіндегі өлең-жырларға) • "Қазақ хрестоматиясының" авторы: (Ыбырай Алтынсарин) Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясы" басылып шықты: (1879 ж. Орынборда) *** Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясы" қандай тараулардан құралды? (*Балалар өмірінен әңгімелер; *Адамдар өмірінен әңгімелер; *Өлең-жырлардан үзінділер мен мақал-мәтелдер) • Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" кірген біраз материалдарды алған кітабы: (К. Д. Ушинскийдің "Детский мир", "Родное слово" кітабы) • Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" енген материалдардың біразы алынған: (Лев Толстойдың балаларға арналған кітаптарынан) • Ы. Алтынсарин "Қазақ хрестоматиясына" енген шығармаларды алған: (Аударма және өз шығармалары) • Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" енгізген эпосы: («Қобыланды батыр») • Б l.Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" кіргізгеніері: (Өлеңдер мен әнгіме-новеллалар) • Ыбырайдың еңбегіне сай келетін жауап: (Қазақ әдебиетіндегі тұңғыш аудармашы) • Ыбырай "Тулкі мен ешкі", "Сауысқан мен қарға" шығармаларын кімнен аударған? (К.Ушинскийден) • bl. Алтынсарин "Жаман жолдас" әңгімесін аударды: (Л.Н.Толстойдан) • Ы!. Алтынсарин аудармасы: ("Үш ұры" Л.Н.Толстойдан) *** ы. Алтынсариннің аудармалары: (*«Жаман жолдас»; *«Силинчи ханым»; *«Бір уыс мақта») * *** Ы. Алтынсариннің Паульсоннан аудармалары: («Алтын шеттеуік», «Бір уыс мақта», «Тәкаппарлық», «Әдеп») 6. *** Ы. Алтынсариннің Л.Толстойдан аудармалары: («Силинчи ханым», «Мұңсыз адам», «Данышпан қазы», «Үш ұры», «Жақсылыққа жамандық", «Жаман жолдас») *** Б L.Алтынсариннің К.Ушинскийден аудармалары: («Түлкі мен ешкі», "Сауысқан мен қарға") bl. Алтынсариннің И. Крыловтан аудармасы: ("Қарға мен түлкі") bl. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" енген өлеңдерінің негізгі тақырыбы: (Оқу, білім) bl. Алтынсарин "Қазақ хрестоматиясын" кай алфавиттің негізінде Жасады? (Орыс) Қазақ тілін орыҫ графикасына көшіруді тұңғыш ұсынған ағартушы- педагог: (Ыбырай Алтынсарин) Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясы" арналды: (Жас балалар) Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясының" алғашқы беті ашылар өлең: ("Кел, балалар, оқылық!") • Үзіндідегі фигура түрі: Кел, балалар, оқылық, Оқығанды көңілге Ықыласпен тоқылық… (Арнау) ". Сауысқанның тамағы Шоқуменен табылған. "Мал, дәулеттің байлығы, Өнер-білім - бәрі де Бір меұтасан, жоқ болар Оқуменен табылған, " Оқымыстың байлығы, Күннен күнге көп болар, " - деген өлең жолдары Ыбырайдың қай өлеңінен? ("Кел, балалар, оқылық!") • "Қазақ хрестоматиясына" енген өлеңдердің бірі: ("Өнер-білім бар җұрттар") • Ыбырайдың жастарға бата ретінде жазған шығармасы: ("Өнер-білім бар жұрттар") ЫLАлтынсариннің қазақ қауымына озық мәдениетті елдердің үлгі-өнегесі көрсету идеясын ұстанған туындысы: ("Өнер-білім бар жұрттар") " Өнер-білім бар жұрттар Тастан сарай салғызды. Айшылық алыс жерлерден, Көзіңді ашып-жұмғанша, Жылдам хабар алғызды, " - деген өлең жолдарының авторы: (Ы. Алтынсарин) • Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" енген ауыз әдебиеті үлгісіндегі аңыз әңгіме: ("Лұқпан Хакім"); (және "Жиренше шешен","Тоз бұлақ" аңыз әңгімелері, "Қара батыр", "Тазша бала", "Алтын айдар" ертегілері. "Қобыланды батыр" жырынан үзінділер) • Ыбырайдың орыс досы: (Ильминский) • Ы. Алтынсариннің үнемі хат жазысып, пікірлесіп отыратын досы: (Н. И. Ильминский) • "Ыбырай Алтынсарин туралы естегілер" деген атпен Қазан қаласынан басылып шыққан кітаптың авторы: (Н. И. Ильминский) • Ы. Алтынсариннің "Мұсылмандық тұтқасы" еңбегін жазып шығаруына себеп болған жағдайлар: (1. Қазақ жастарының теріс бағытта түсіп кетпеуі үшін; 2. Қазақтың жазба тілінде татар тілінің орынсыз етек алуына жол бермеу үшін) • Ы. Алтынсариннің "Мұсылмандық тұтқасы" еңбегінің құндылығы: (1. Мұсылман дінінің шариғат зандарынана тілінде түсінік беруі; 2. Діни терминдердің мән-мағынасын ашуға зер салуында; 3. Шариғат заңдарын күнделікті тіршілікпен байланыстыра талдауында) Ы. Алтынсариннің "Мұсылмандық тұтқасы" еңбегін алғаш тарата зерттеген ғалым: (Мекемтас Мырзахметов) ы. Алтынсарин қай шығармасының кіріспесіне "Имансыз еткен жақсылықтың пайдасы жоқ" деп жазған? (" Мұсылмандық тұтқасы") • Ы. Алтынсарин туралы жазылған поэма: ("Дала қоңырауы", Ғафу Қайырбеков (1928-1994) Ы. Алтынсарин үлгісімен тәрбиелік мәндегі қысқа әңгімелер жазған жазушы: (Спандияр Көбеев) жүктеу/скачать 0,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|