Екінші том маса астана, 2022 ахмет байтұрсынұЛЫ
жүктеу/скачать 6,35 Mb. Pdf көрінісі
|
А.Байтұсынов Маса жинақ
| «ﺍ»
-ның үстіне «ﺀ» қойып отырсыз, мен де сол қағи- даменен қойамын. Сіз қойасыз жалғыз «ﺍ» -ны жіңіш- керту үшін. Мен қойамын жалғыз « ﺍ» емес, басқа дауысты дыбыстарды да жіңішкерту үшін. Сіз айтасыз: «жіңішкелік белгілері бек жақсы ретке салынған» деп. Оны сыпаттау үшін көрсетесіз «өзен» йаки «үөзен» (ӧзен) деген сөзді. Мұныңыз дұрыс ғой, егерде, (ӧ) дыбысты алғы сөздің басында келсе, сөздің ортасын- да келсе қалай жазылады деп, ретке салынғанын? Оны да айтуыңыз керек еді. Мысалы: жон (арқа), жөн (түзу, дұрыс), боз (түс), бөз (шүберек), бол (істе, бітір), бөл (бөлекте) деген сөзімізді алалық. Бұлар- дың біреулері жуан, біреулері жіңішке. Жуандарынан жіңішкелерін айыру үшін не тәртіптер салынған, айтсаңыз екен. Менің «ﺀ»- ні жалғыз «ﺍ» -ның үстінен алып сөз алдына қойғаным мәнісі: «ﺀ» -ні жалғыз «ﺍ» -ның үстіне қойсақ, жалғыз «ﺍ» -ны жіңішкертуге ғана жарайды; өзгелерді жіңішкерту үшін де тағы басқа белгі алу керек болады. Мен оларға басқа белгі алынбай, осы «ﺀ» бәріне де жарайтын болсын деймін. Олай болуы үшін «ﺀ» жалғыз «ﺍ» -ның үстінде тұрмай, сөздің алдында тұрсын деймін. «ﺀ» қойыудың асыл мағынасы жіңішкерту ғой, болғанда «ﺀ» жіңішкелік белгісі. Бұл белгі сөз алдында тұрса, келесі кейінгі сөз жіңішке екендігін біліп, жіңішке оқырға. Ахметһадиде 197 хәріфті қалыңдату үшін үстіне ноқат қоймай ма? Ол не қағидаменен қалыңдық ноқатын қойған? Бұлардан басқа сізге күлкілі көрінген мынау болса керек: «менің айтқандарымды дұрыс емес дегендер наху, сарф қағидаларынан сыпат көрсетіп, дұрыс емес жерін айтсын» деген сөз. Наху, сарф дегеніміз тіл законының ғылымы. Тіл болса, оның законы боларға керек. Законы болса, оның ғылымы боларға керек. Су тоңса – мұз болмақшы, хлор менен натрий қосылса – тұз болмақшы, бұлар табиғаттың законы. Осындай закон тілде де бар. Хлор менен натрий қосылса, тұз болатындығын байқау, қарау, іздеуменен тапқан. Тілдің де законы сол жолменен табылады. Қазақ тілінде бір сөзге жуан дыбыс пен жіңішке дыбыс араласып кірмейді. Бұл тіліміздің законы емес пе? Осындай закон тауып жазсақ, айтсақ, ол наху, сарфтың қағидасы емес пе? Наху, сарфты мен грамматика мағынасында тұтынамын. Басқа жұртта грамматика үшке бөлінеді: Фонетике (Фонетика), Морфолоғиа (Морфологія), Синтаксис (Синтаксисъ). Менің бұрынғы жазған сөзім һәм осы жолы жазған сөздерім фонетикеға тиісті сөздер. Фонетиканың қарастыратыны тілде қандай дыбыстар бар, олар қалай сөз ішінде байласады. Біздің сөйлеп, қарастырып отырғанымыз қазақ фонетикасы. Сіздің ойыңыздың қателігін мен көрсетерге керек, фонетикадан ыспат келтіріп. Менің ойымның қателі- гін сіз көрсетуге керек, фонетикадан ыспат келтіріп. Бұлай деп сізді тағы «қорқытамын». Сіздің қорықпай- тын батыр екендігіңізді көрдім. Көре тұра қорқыта- тыным, өткен жолы шаншып алатын найзаңызбен бұлтарып кететін айлаңызды көрсеттіңіз. Бұлардан басқа өнерлеріңізді де көрмек үшін. (Ақыры болашақ) А.Б. |