Әлиакбарова айгерім тілесбекқызы



Pdf көрінісі
бет117/175
Дата20.01.2022
өлшемі4,95 Mb.
#24127
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   175

глава.  
Нұрмардан, ар. нұр + тәж. мард – ер, еркек 
дан – батыл, ер жүрек. 
Нурмардан,  ар.  нур  +  тадж.  мард  – 
мужчина + дан – мужественный, храбрый. 
Нұрмейір, ар. нұр + ир. ир. меһр – мейірім, 
ынта, ықылас, қайырым. 
Нурмеир, ар. нур + ир. мехр – любезность, 
благосклонность, милость. 
Нұрмұхамбет,  ар.  нұр  +  Мохаммад  – 
Мұхамбеттің нұры, сәулесі. 
Нурмухамбет, ар. нур + Мухаммад –светоч 
Мухамбета. 
Нұрсайын, ар. нұр + монғ. сайын – жақсы, 
оңды. 
Нурсайын,  ар.  нур  +  монг.  сайын  – 
хороший, лучший. 
Нұрсанат,  ар.  нұр  +  санат  –  бақыт,  сәт, 
ұлылық, дәреже.  
Нурсанат, ар. нур + санат – счастье, удача. 
Нұрсәт, ар. нұр + ар. сәт ˂ сад – бақыт, құт, 
ырыс.  
Нурсат,  ар.  нур  +  сад  –  счастье, 
благоприятное влияние звезд. 
Нұрсейіт, ар. – ажарлы, нұрлы мырза. 
Нурсеит,  ар.  –  красивый,  миловидный 
мурза, госпадин. 
 
Нұрсұлтан, ар. – әрлі, нұрлы сұлтан. 
Нурсултан,  ар.  –  красивый,  миловидный 
султан.  
Нұрұлан, ар. нұр + түрк. ұлан – сәби, бала; 
жауынгер, жігіт, азамат, жасақшы. 
Нурулан,  ар.  нур  +  тюрк.  улан  –  ребенок, 
дитя,  сын;  молодой  воин,  дружинник  или 
гвардеец при дворце; парень, молодец. 
Нұрхалид, ар. ар. нұр + халид – мәңгі өмір 
сүруші, мәңгілік, өлмейтін.  
Нурхалид,  ар.  нур  +  халид  –  вечно 
живущий, вечный, бессмертный. 
Нұршуақ,  ар.  нұр  +  шуақ.  Нұрлы,  көңілі 
шуақты  болсын  деген  тілекпен  қойылған 
есім.  
Нуршуак, нур – свет, сияние, луч + шуак – 
солнечный луч. 
Нұртас, ар. нұр + қаз. тас ˂ тасысын. Бұл 
есім  негізінде,  баланың  нұры  тасысын, 
сәулесі, шапағаты басқаларды да шарпысын 
деген тілекпен қойылған. 
Нуртас,  ар.  нур  –  свет,  луч  +  каз.  тас  – 
усеченная  форма  от  тасысын  –  пусть 
переполнится.  Букв.  –  пусть  полнится 
светом. 
Нұртөре,  ар.  нұр  +  к.т.  төре  –  1.  Тәртіп, 
ереже, заң. 2. Әдет, ғұрып, салт. 
Нурторе,  ар.  нур  +  др.-тюрк.  торе  –  1. 
Порядок, правила, закон. 2. Обычай, обряд. 
Нұртуған, ар. нұр + каз. туған – нұр болып 
туған,  нұрдан  туған,  нұрдан  жаратылған 
бала деген мағыналы есім. 
Нуртуган,  ар.  нур  +  каз.  туган  – 
рожденный. 
Лучезарный, 
светлый, 
созданный от луча. 
Нұртілеу,  ар.  нұр  +  қаз.  тілеу,  аман-есен 
дүниеге  келсін,  нұрлы,  көркем,  көрікті 
болсын дген тілекпен қойылған есім.  
Нуртилеу,  ар.  нур  +  каз.  тилеу  –  желать, 
просить.  Букв.  просить,  чтобы  ребенок 
родился невредимым, красивым, изящным.  
Нұрхан, ар. – нұрлы, көрікті хан. 
Нурхан, ар. – красивый, изящный хан. 
Нұрым,  ар.  –  менің  сәулем,  жарығым, 
нұрым. 
Нурым,  ар.  –  мой  светоч,  мой  луч;  мой 
красавчик.  
Нығмет,  ар.  нигмәт  –  1.  Береке,  дәулет, 
байлық. 2. Бақытты, бақытты өмір. 
Нигмет, ар. нигмат – 1. Благо, богатство. 2. 
Счастливый, счастливая жизнь. 


194
 
 
 
Олжас,  қаз.  –  ол  жас  қайрат,  жас  жігер 
деген мәндегі есім.  
Олжас,  каз.  –  ол  ˂  он  +  жас  –  молодой. 
Букв. – молодой, энергичный, настойчивый, 
решительный. 
Омар, ар. гумар – өмірлі, ғұмырлы.  
Омар, ар. гумар – живучий, жизненный.  
Орал,  қаз.  –  өзен  атынан  қойылған  кісі 
есімі.  
Орал, каз. – имя образованное от  названия 
реки Урал. 
Осман,  ар.  –  ерлік,  батырлық,  батылдық 
мағынасын 
білдіреді. 
Оспан 
есімінің 
дыбыстық өзгерген тұлғасы.  
Осман, 
ар. 
– 
героизм, 
смелость. 
фонетически  измененная  форма  имени 
Оспан. 
Оспан, ар. – ерлік, батырлық, батылдық.  
Оспан, ар. – героизм, смелость. 
Өмір, ар. ғомр – ғұмыр, тіршілік. 
Омир, ар. гумр – жизнь, существование 
Өркен,  к.т.,  қаз.  –  1.  Тұқым,  ұрық.  2. 
Қауынның сабағы, желісі. 
Оркен, др.-тюрк., каз. – 1. Семя, семена. 2. 
Стебель. 
Өміржан,  ар.  өмір  +  ир.  жан.  Бала  өмірлі 
болсын,  өмір  жасы  ұзақ  болсын  деп 
қойылған есім. 
Омиржан,  ар.  омир  +  ир.  джон.  Букв.  – 
долшоживущий, долголетний. 
Өмірзақ, ар. ғомр ˂ өмір + қаз. зақ ˂ ұзақ, 
көп жасайтын, ғұмыры ұзақ, өлмейтін. 
Омирзак,  ар.  гумр  ˂  омир  –  жизнь  +  каз. 
зак  –  усеченная  форма  от  узак  –  долгий. 
Букв. – живущий долгие годы.  
Парасат, ар. – ақыл-ой. 
Парасат,  ар.  –  разум,  догадливость, 
рассудительность. 
Радмир,  ор.  –  рад  ˂  радоваться  +  мир 
сөздерінен жасалған есім. 
Радмир, рус. – рад ˂ радоваться + мир.  
Райыл, ар. – негізін салушы. 
Раил, ар. – основатель. 
Райымбек,  ар.  раим  –  рақымды,  мейірімді 
+ қаз. бек – мықты, мығым. Яғни мейірімді, 
қайырымды,  бет  алысынан  қайтпайтын 
қайсар,  батыл,  берік  адам.  Райымбек 
Түкеұлы  (1705–1785)  –  қазақ  батыры, 
қолбасшы.  
 
Раимбек
ар. 
раим 
– 
милосердие, 
мякгосердие + каз. бек – крепкий, твердый. 
Букв.  –  человек,  не  отступающий  от  своих 
взгядов, мнений, прямой, смелый, твердый. 
Раимбек 
Тукеулы 
(1705–1785) –
казахский батыр, полководец.  
Райыс, ар. рэиса – бастық, басшы, әкім.  
Раис,  ар.  рэиса  –  председатель,  глава, 
начальник. 
Рақат, ар. – тыныштық, тыным, тыныс.  
Рахат,  ар.  –  наслаждение,  блаженство; 
покой, спокойствие. 
Рақым, ар. рәхим – қайырымды, мейірімді, 
ізгі  ниетті.  Біріккен  тұлғалы  есімдер  – 
Рақымбай
Рақымбек
Рақымберді
Рақымжан. 
Рахим, 
ар. 
рахим 
– 
милосердный, 
милостовый.  Сложные  составные  имена  – 
Рахимбай
Рахимбек
Рахимберди
Рахимжан 
Рамазан,  ар.  рамадан  –  күйдіруші, 
жандырушы.  Мұсылман  жыл  санауында 
ораза  ұсталынатын  тоғызыншы  айдың  аты, 
Арабия  жерінде  бұл  айда  қатты  ыстық 
болады.  Осы  қасиетті  айда  дүниеге  келген 
сәбилерге Рамазан есімі жиі қойылады. 
Рамазан,  ар.  рамадан  –  сжигающий, 
горячий, 
жаркий. 
Название 
девятого 
месяца,  в  этот  месяц  в  Аравии  сгорает  вся 
растительность  и  этот  период  совпадает  с 
Великим  постом.  Именем  Рамазан  часто 
называют  детей,  родившихся  в  течение 
священного месяца. 
Рамиз, ар. – белгі, таңба. 
Рамиз, ар. – знак, символ. 
Расул, ар. – 1. Хабаршы. 2. Елші, уәкіл. 
Расул,  ар.  –  1.  Посланец.  2.  Посол, 
представитель, посланник. 
Рауан, ир. рэван – жан өмір. 
Рауан, ир. рэван – душа, жизнь. 


195
 
 
Рахман,  ар.  –  рақымды,  мейірімді, 
кішіпейіл.  
Рахман, ар. – милосердный, милостивый.  
Раян,  ар.  –  турашыл,  бағалы,  жан-жақты 
дамыған.  
Раян, 
ар. 
 
прямая, 
полгоценная, 
всесторонне развитая. 
Ренат, ж.ес. ор. – «революция, наука, труд» 
сөздерінен қысқартылып алынған есім. 
Ренат,  неолог.  рус.  –сложносокращенное 
имя,  образованное  от  слов  «революция, 
наука, труд». 
Риза,  ар.  –  разылық,  келісім,  күнәнің 
жуылуы.  Өмірге  риза  болу,  бақытты 
мағынасында. Туынды тұлғасы – Ризат. 
Риза,  ар.  –  удовлетворение,  согласие, 
искупление  грехов.  Букв.  –  довольный, 
счастливый, 
удовлетворенный. 
Производная форма – Ризат 
Руслан,  к.т.  арыслан  –  арыстан,  Арыслан 
есімінің орыс тілінде өзгерген тұлғасы. 
Руслан, 
др.-тюрк. 
арслан 
– 
лев, 
фонетически  измененная  форма  имени 
Арслан. 
Рүстем,  ир.  раода  –  жүз,  келбет,  бейне  + 
тама  –  күшті.  Сонда  бұл  есімнің  жалпы 
мағынасы  –  батыл,  күшті,  мықты,  зор 
денелі. 
Рустем, раода – стан, облик, рост + тама – 
сильный,  мощный.  Букв.  –  храбрый, 
мужественный, мощный, могучий ростом.  
Сабыр, ар. – шыдамды, төзімді. 
Сабыр,  ар.  –  терпение,  выносливость, 
стойкость, выдержка.  
Сағадат, ар. – бақыт, құт, шаттық. 
Сагадат,  ар.  –  счастье,  благополучие, 
блаженство. 
Cағи,  ар.  –  1.  Бақытты,  ырысты,  құтты.  2. 
Мырза. 
Саги, ар. – 1. Счастливый. 2. Щедрый. 
Сағынғали,  қаз.  сағын  +  ар.  ғали.  Қатты 
аңсау,  құмарту,  көруге  ынтық  болу,  яғни 
ата-ана  ұлға  зар  болып  жүргенде  көрген 
балаға қойылған есім.  
Сагингали,  каз.  сагин  –  сильно  скучать, 
тосковать  +  ар.  ғали.  Так  обычно  называли 
ребенка,  родившегося  после  долголетнего 
ожидания. 
Сағындық,  қаз.  –  ұзақ  уақыт  сағынып, 
сарғайып жүріп көрген ер бала. Синонимі – 
Сағыныш. 
Сагиндык,  каз.  –  соскучились,  тосковали, 
долгожданный. Синоним – Сагыныш.  
Сайфуддин,  ар.  сайф  –  қылыш  +  дін  – 
Ислам діні. 
Сайфуддин, ар. сайф – меч + дин – религия 
(дин) Аллаха – ислам. 
Саламат,  ар.  –  1.  Бейбітшілік,  тыныштық, 
саулық. 2. Сәлем. 
Саламат,  ар.  –  1.  Мир,  спокойствие, 
благополучие. 2. Привет. 
 
Салих,  ар.  –  тақуа,  адал,  изгі,  шариғатты 
сақтаушы.  
Салих,  ар.  –  праведный,  благочестивый, 
хороший, добрый.  
Самат, ар. – мәңгі тұрақты.  
Самат,  ар.  –  вечный,  постоянный, 
устойчивый.  
Самұрат,  ир.  шах  +  ар.  мурад.  Мақсатына 
жеткен  шах.  Синонимі  –  Шахмұрат
Дыбыстық 
өзгерген 
тұлғалары 
– 
ШаймұратШамұрат. 
Самурат, ир. шах + аp. мурад – цель. Букв. 
–  шах,  достигающий  цели.  Синоним  – 
Шахмурат
Производные 
формы 
– 
ШаймуратШамурат. 
Санат,  ар.  –  1.  Тірек,  сүйенім,  таяныш.  2. 
Бақыт, сәт, ұлылық, дәреже. 
Санат, ар. – 1. Опора. 2. Счастье, удача.  
 
Санжар, к.т. – Саншора есімінің дыбыстық 
тұрғыдан  өзгерген  түрі.  Көне  түркі,  қазақ 
тілінде  сан  «он  мың»,  шора  –  «ер,  батыр» 
деген  мағыналарды  білдіретінін  ескерсек, 
«бір  өзі  он  мың  қолға  тең  ер,  батыр» 
Санжар
др.-тюрк. 
– 
фонетически 
измененная  форма  древнетюркского  имени 
Саншора.  В  древнетюркском  и  казахском 
сан  –  «десять  тысяч»,  шора  –  «герой, 
богатырь».  Букв.  –  могучий,  крепкий, 


196
 
 
мәнінде  қойылған  есім  екенін  байқаймыз. 
Замандар  бойы  айтыла  келе,  Саншора  ˂ 
Саншор  ˂  Саншар  ˂  Санжар  тұлғасында 
қалыптасып кеткен. 
сильный  герой,  богатырь,  который  имеет 
силу  тысячи  воинов.  Первоначальное 
Саншора 
подверглось 
фонетическому 
изменению  в  виде  Саншора  ˂  Саншор  ˂ 
Саншар ˂ Санжар.  
Сапар, ар. сафар – саяхат, алыс жол. 
Сапар,  ар.  сафар  –  путешествие,  дальняя 
дорога.  
Сардар,  ир.  сэр    1.  Генерал,  бастық, 
қолбасшы. 2. түрк. – батыр. 
Сардар,  ир.  сэр  –  1.  Генерал,  начальник, 
главнокомандующий. 2. тюрк. – богатырь.  
Саян, қаз. – Саян тауы атауынан қойылған 
есім. 
Саян, каз. – имя, образованное от названия 
горы Саян.  
 
Саят, ар. саят – аңшылық, аң аулаушылық.  Саят, ар. саят – охотник на зверей и птиц.  
 
Сәбит, ар. – мықты, тұрақты, табанды, адал.  Сабит,  ар.  –  твердый,  крепкий,  стойкий, 
непоколебимый, верный. 
Сәлмен, ир. – есейген, ер жеткен, үлкен.  
Салмен, 
ир. 

 
повзрослевший, 
возмужавший, взрослый.  
Сәлім, ар. – 1. Сау, бүтін, толық, аман-есен. 
2.  Нағыз,  шын,  табиғи,  аман-сау.  3. 
Қарапайым, адал.  
Салим,  ар  –  1.  Целый,  здоровый, 
нормальный,  невредимый.  2.  Настоящий, 
истинный,  благополучный.  3.  Простой, 
искренний, честный.  
Сейіт, ар. сейид – 1. Мырза, бастық, әкім. 2. 
Құрметті.  
Сеит,  ар.  сейид  –  1.  Госпадин,  глава, 
начальник. 2. Почетный, уважаемый.  
Серғали, ар. сәр ғали. Басшы Ғали.  
Сергали,  ар.  сер  +  гали.  Букв.  –  глава, 
старший Али.  
Серік, ар. шәрік – жолдас, серіктес.  
Серик, ар. – товарищ, спутник, компаньон. 
Серікбол,  ар.  шәрік  –  жолдас,  серіктес  + 
қаз.  бол.  Көптің  серігі,  досы  бол  деген 
тілекпен қойылған есім. 
Серикбол,  ар.  –  товарищ,  спутник  +  каз. 
бол  –  будь.  Букв.  –  будь  товарищем, 
компаньоном.  
Сұлтан, ар. – өкімет, билеуші, әкім. 
Султан
ар. 
– 
власть, 
господство, 
верховный правитель, государь.  
Сұңқар,  қаз.  сұңқар  –  бала  сұңқардай 
қырағы, батыл болсын деп қойылған есім.  
Сункар,  каз.  сункар  –  сокол.  Букв.  – 
сильный, зоркий, как сокол.  
Сүйіндік,  қаз.  сүйіну  –  ырза  болу,  сүйіну, 
көңіл толу.  
Суиндик,  каз.  сүйину  –  любоваться, 
восторгаться, отстаться довольным. 
Сүлеймен, к.евр. соломон – бейбіт, тыныш, 
қорғалған.  
Сулеймен,  др.-евр.  соломон  –мирный, 
защищенный. 
Сүндет, ар. суннәт – рәсім, әдет, дәстүр.  
Сундет,  ар.  суннат  –  обычай,  традиция, 
практика, предание.  
Сырым,  к.т.  сер  –  шыдам,  шыдамды, 
төзімді. 
Сырым, др.-тюрк. сер – терпеть, выносить.  
 
Таймас,  қаз.  –  өмірде  алған  өз  бағытынан, 
алға қойған мақсатынан қайтпас бала. 
Таймас,  каз.  –  неотступающий,  не 
уклоняющийся  от  своей  цели,  желания, 
упрямый, упорный.  
 
Тайыр,  ар.  таир  –  1. Жоғарыға  ұшушы.  2. 
Самғаушы құс. 
Таир, ар. таир – 1. Высоколетаю- 
щий. 2. Летающая птица. 
Талант, ж.е., гр. талантон – 1. Ең жоғары 
салмақ  пен  ақша  санауының  өлшемі.  2. 
Табиғи  дарын,  ерекше  қабілетті,  дарынды 
Талант,  неолог.,  гр.  талантон  –  1. 
Наивысшая  весовая  единица  в  греческой 
таблице  мер.  2.  Природное  дарование, 


197
 
 
адам.  
одаренность, талантливость. 
Талғат,  ар.  –  өң,  түр,  келбет,  рең,  жүз, 
әдемілік, сұлулық. 
Талгат,  ар.  –  образ,  вид,  облик,  красота, 
изящность. 
Таңат,  қаз.  –  таң  атқан  кезде  туған  балаға 
ертеде  осындай  есім  берілген.  Біріккен 
тұлғалы есімдер – ТаңатқанТаңатар. 
Танат, каз. тан – утро, рассвет, утренняя 
заря + ат – рассветать. Имя дается ребенку
рожденному на рассвете. Составные имена 
– ТанатканТанатар
Таңсұлтан,  қаз.  таң  +  ар.  сұлтан  –өкімет, 
билеуші, әкім. 
Тансултан,  каз.  тан  –  утро,  рассвет, 
утренняя  заря  +  ар.  султан  –  власть, 
господство, верховный правитель. 
Тарлан,  қаз.  –  1.  Шебер,  майталман, 
шыныққан. 2. Тарғыл,  шұбар аралас түс. 3. 
Шөптесін  өсімдіктің  атауы  (змеевка).  4. 
Бүркіт. 
Тарлан,  каз.  –  1.  Мастер,  очень  сильный, 
выносливый.  2.  Пестрый,  пятнистый, 
полосатый. 3. Змеевка; 4. Беркут. 
Тасқын, қаз. – бала өмірі тасқындай боп 
өтсін деген мәндегі есім. 
Таскын, каз. – наводнение, прилив. Букв. – 
бурный, стремительный.  
Тастемір,  қаз.  тас  +  темір.  Ата-ана 
тарапынан  баласының  өмірлі  болуын,  тас 
мен  темірдей  мықты,  берік  болуын  тілеп 
қойылған есім 
Тастемир, каз. тас + темир – железо. Букв. 
– железное здоровье. 
Таубай,  каз.,  к.т.  таг,  ар.  таван  –  шың, 
асқар, заңғар + бай 
Таубай,  каз.,  др.-тюрк.  таг    гора,  ар. 
таван  –  вершина,  высочайший,  очень 
высокий + бай.  
Тауман, каз. – таудай зор адам. 
Тауман,  каз.  –  громадный,  подобный  горе 
человек.  
Тәңір, қаз. – аспан, тәңір. 
Танир, каз. – небо, тенгри. 
Тәңірберген (қараңыз: Құдайберген) 
Танирберген (см: Кудайберген) 
Тәуекел, қаз. – батылдық, бел байлағандық.   Тaуекел, каз. – риск, мужество, смелость.  
 
Тәуке,  қаз.  –  тәйке,  асықтың  бір  түскен 
кейпі. 
Тауке
каз. 
– 
тайке, 
гладкая 
противоположная сторона альчика. 
Темір,  қаз.  –  бала  өмірі  темірдей  берік, 
мықты  болсын  деп  қойылған  есім. 
Синонимі – Тимур. 
Темир, каз. – железо. Букв. – жизнь крепка, 
как железо. Синоним – Тимур.  
Темірлан, қаз. темір + -лан қосымша.  
Темирлан, каз. темир – железо + аффикс -
лан.  
Темірхан,  қаз.  темір  +  хан.  Темір  сияқты 
мықты хан. Синонимі – Хантемір. 
Темирхан,  каз.  темир  +  хан.  Букв.  – 
крепкий, 
сильный  хан.  Синоним 
– 
Хантемир.  
Тоқтар,  қаз.  тоқтар  ˂  тоқтау  –  ұл  бала 
тұрақтамай  өле  берген  отбында  ерте  кезде 
ырым 
жасап, 
бала 
тоқтасын 
деген 
мақсатпен қойылған есім.  
Токтар,  каз.  токтар  ˂  токтау  – 
остановиться.  Обычно  такое  имя  давалось 
ребенку в той семье, где постоянно умирали 
дети, мальчики.  
Тұрсынбек, қаз. – өмірі берік болсын деген 
мағыналы есім. 
Турсынбек,  каз.  –  пусть  живет  многие 
годы, да будет крепким, прочным.  
Тілеулі, қаз. – тіле ˂ тілеу – сұрау, қалау + 
-лі қосымша. Тілеп алған, сұрап алған деген 
мағынаны білдіреді. 
Тлеулі,  каз.  –  тиле  ˂  тилеу  –  просить  + 
аффикс -лі. Букв. – выпрошенный.  
 
Тілеухан, қаз. тіле ˂ тілеу – сұрау, қалау + 
хан. 
Тлеухан
каз. 
тиле 
˂ 
тилеу 
– 
выпрошенный + хан
 


198
 
 
Уәлихан, ар. уәли – әкім, қожайын; үкімет 
басқарушысы; туысқан бауыр + қаз. хан 
Уалихан,  ар.  уали  –  правитель,  хозяин, 
родня, родственник + каз. хан.  
Ұлан,  түрк.  –  сәби,  бала;  жауынгер,  жігіт, 
азамат,  жасақшы.  Ұлан  түркі  тілдерінің 
көбінде бар есім.  
Улан, тюрк. – ребенок, дитя, сын; молодой 
воин, дружинник или гвардеец при дворце; 
парень,  молодец.  Имя  Улан  встречается  в 
разных тюрских языках.  
Ұлықбек, қаз. ұлық – ұлы, зор + бек.  
Улыкбек, каз. улык – великий + бек. 
Үміт, ир. омид – сенім, тілек, қалау. 
Умит,  ир.  омид  –  надежда,  ожидание, 
желание. 
Фараби,  ар.,  ир.  –  дария,  үлкен  өзен. 
Отырар  қаласының  көне  атауы  және  ұлы 
ұстаз,  данышпан,  энциклопедист  ғалым  әл-
Фарабидің  (870–950,  Мұхаммед  ибн  Узлаг 
Тархани Әбу Насыр әл-Фараби) есімі. 
Фараби,  ар.,  ир.  –  море,  река.  Название 
древнего  города  и  имя  великого  ученого, 
мыслителя,  энциклопедиста  аль-Фараби 
(872–951,  Мухаммед  ибн  Узлаг  Тархани 
Абу Наср аль-Фараби). 
Хабибулла,  ар.  хабиб  –  жан  дос,  сүйікті, 
сүйкімді  жолдас  +  олла  –  Алла,  Алда, 
Құдай. 
Хабибулла,  ар.  хабиб  –  любимый  друг, 
милый  товарищ,  спутник  жизни  +  олла  – 
Алла.  
Хайдар,  ар.  –  арыстан.  Синонимдері  – 
АсетШерАйдар. 
Хайдар, ар. – лев. Синонимы – АсетШер
Айдар 
Хақназар, ар. хақ – әкім, пайғамбар + нәзәр 
–1.  Қарау,  көзқарас,  көз  салу.  2.  Ықылас, 
ілтипат.  Демек  бұл  есім  «Алланың, 
пайғамбардың  назары,  ықыласы,  ілтипаты» 
деген мағынаны білдіреді.  
Хакназар,  ар.  хак  –  правитель,  пророк, 
начальник  +  назар  –  1.  Смотреть,  точка 
зрения,  взгляд.  2.  Взор,  внимание.  Имя 
означает 
«Взор, 
внимание 
Аллаха». 
Помощь, 
благосклонность, 
покровительство, поддержка.  
Халид,  ар.  халид  –  1.  Мәңгілік,  тұрақты, 
өлмес, ажалсыз. 2. Жолдас. 
Халид, ар. халид – 1. Вечный, почтоянный, 
вечно живущий, бессмертный. 2. Друг. 
Хамза, ар. – дәрілік өсімдік. 
Хамза, ар. – лекарственное растение.  
Хан,  қаз.  –  ер  баланың  мықты,  күшті, 
атақты болуын тілеп қойылған есім. 
Хан, каз. хан – царь. Имя дается ребенку с 
пожеланием,  чтобы  он  был  сильным, 
славным. 
Хангелді,  қаз.  хан  +  келді.  Ер  баланың 
мықты,  күшті,  атақты  болуын  тілеп 
қойылған  есім.  Қысқартылып  еркелете 
айтылу түрі – Қаныш.  
Хангельди,  каз.  хан  –  царь  +  гельди  от 
келди  –  прибыл.  Букв.  –  появился  на  свет 
сильный,  славный  человек.  Сокращенно-
ласкательная форма – Каныш. 
Ханзада, қаз. – хан баласы. 
Ханзада, каз. – сын хана. 
Хантемір (қараңыз: Темірхан) 
Хантемир, (см: Темірхан) 
Хасан  //  Хасен,  ар.  –  әдемі,  сұлу,  көркем, 
жақсы, тамаша. 
Хасан 
// 
Хасен, 
ар. 
– 
красивый, 
прекрасный, хороший. 
Хәкім,  ар.  –  1.  Өкім  етуші,  әмірші.  2. 
Данышпан, дана, кемеңгер. 
Хаким,  ар.  –  1.  Повелитель,  властелин.  2. 
Мудрый, гений, умный. 
Шадияр,  ир.  чәһариар  –  төрт  дос 
(Мұхамбет  пайғамбардың  Әбубәкір,  Омар, 
Оспан,  Әли  деген  сенімді  төрт  серігі, 
халифалар). 
Шадияр,  ир.  чәхариар  –  четыре  друга 
(Абубакр,  Омар,  Оспан,  Али  –  друзья 
пророка Мухамбета) 
Шалқар, қаз. – кең-байтақ, шексіз, шетсіз. 
Шалкар,  каз.  –  обширный, 
бескрайний, 
необъятный.
 
Шапағат,  ар.  шафакат  –  аяныш,  аяу, 
есіркеу, қайырымдылық, мейірімділік. 
Шапагат,  ар.  шафакат  –  жалость, 
сострадание, 
снисходительность, 
милосердие. 
Шаһ,  ир.  шах  –  Ирандағы  билеуші  Шах,  ир.  шах  –  титул  правителя  в  Ирана, 


199
 
 
лауазымы, патша. 
царь. 
Шаһбатыр,  ир.  шах  +  қаз.  батыр  – 
қаһарман, батыл, ержүрек. 
Шахбатыр,  ир.  шах  +  каз.  батыр  – 
храбрый, смелый, отважный, герой. 
Шахислам, ир. шах + ар. ислам. 
Шахислам, ир. шах + ар. ислам – религия. 
Шаһмардан,  ир.  шах  +  мардан  –  ержүрек, 
батыл. 
Шахмардан,  ир.  шах  +  мардан  – 
мужественный, смелый, храбрый.  
Шаһназар,  ир.  шах  +  ар.  нәзәр.  –  қарау, 
көзқарас, көз салу, ықылас, ілтипат.  
Шахназар, ир. шах + ар. – cмотреть, точка 
зрения, взгляд, взор, внимание.  
Шахнияз, ир. шах + ар. нияз – өтініш, тілек, 
тілену, үміт, сый, тарту. 
Шахнияз,  ир.  шах  +  ар.  нияз  –  просьба, 
мольба, надежда, дар. 
Шәкәрім, ар., ир. – 1. ир. шах + ар. карим – 
қолы  ашық,  мырза.  Жомарт,  ақкөңіл, 
кеңпейіл патша. 2. Шәкәрім Құдайбердіұлы 
(1858–1931) 
–  қазақ  ақыны,  ойшыл, 
композитор, аудармашы.  
Шакарим, ар., ир. 1. ир. шах + ар. карим – 
прекрасный, 
дивный, 
великодушный, 
щедрый,  добрый  шах.  2.  Шакарим 
Кудайбердиулы  (1858–1931)  –  казахский 
поэт, мыслитель, композитор, переводчик. 
Шәкір,  ар.  –  игі,  асыл,  мейірбан, 
сыйлаушы, құрметтеуші. 
Шакир,  ар.  –  благородный,  драгоценный, 
добрый,  благодарящий,  признательный, 
уважающий. 
Шерәлі,  ир.  шер  –  1.  Арыстан.  2.  Батыл, 
ержүрек + ар. ғали // әли – жоғары, биік, ең 
асқақ.  Бұл  есімнің  мағынасы  –  батыр, 
ержүрек, арыстан Әли.  
Шерали,  ир.  шер  –  1.  Лев.  2.  Сильный, 
храбрый,  мужественный  +  ар.  гали  //  али  – 
высший,  верховны.  Букв.  –  смелый, 
храбрый, лев Али. 
Шерхан,  ир.,  қаз.  –  арыстандай  айбатты, 
мықты, батыр, ержүрек. 
Шерхан,  ир.,  каз.  –  смелый,  храбрый, 
мужественный, как лев, сильный. 
Шоқан, 
Шоқан  Шыңғысұлы  Уәлиханов 
(1835
–1865
 ) 
  ғалым,  тарихшы,  этнограф, 
фольклоршы, саяхатшы, ағартушы.  
Шокан,  Шокан  Шингисович  Валиханов 
(1835–1865 )  –  ученый,  историк,  этнограф, 
фольклорист, 
путешественник 
и 
просветитель. 
Шынболат, қаз. шын + ир. пулат, болаттай 
берік, мықты адам деген мағына береді. 
Шынболат,  каз.  шын  –  действительно, 
настоящий  +  ир.  джон  +  пулат  –  сталь. 
Букв. – настоящий стальной человек. 
Ыбырай,  к.евр.  –  Абраам  –  ел  атасы. 
Дыбыстық  өзгерген  тұлғалары  –  Ибрагим
ЫбрайымЫбыраш. 
Ибрай,  др.-евр.  –  Абраам  –  отец  народов. 
Фонетически 
измененные 
формы 
– 
ИбрагимИбраимИбраш. 
Ықсан,  ар.  ихсан  –  1.  Жақсылық, 
қайырымдылық;  2.  Көркемдік,  нұрлылық. 
Құранда  Ихсан  –  адалдық  мағынасын 
береді.  
Ихсан,  ар.  ихсан  –  1.  Благодеяние,  добро, 
милость. 
2. 
Красота, 
изящество, 
преданность. 
В 
Коране 
Ихсан 
– 
искренность. 
Ықылас,  ар.  –  пейіл,  ниет,  берілу, 
ашықтық, адалдық. 
Ихлас,  ар.  –  искренность,  чистосердечие, 
откровенность, преданность. 
Ырысбек,  қаз.  ырыс  +  бек.  Өте  бақытты, 
ырысты. 
Рысбек, каз. рыс бек. Очень счастливый, 
удачливый человек. 
Ырысдәулет, қаз. ырыс + дәулет –байлық, 
бақыт.  Бақытты,  дәулетті  болсын  деген 
тілекпен қойылған есім.  
Рысдаулет, каз. рыс – счастье + ар. даулет 
–  богатство,  счастье.  Букв.  –  богатый, 
счастливый. 
Ырыскелді,  қаз.  ырыс  +  келді,  өмірге 
бақытты,  ырысты,  ауқатты  адам  келді 
мәніндегі есім. 
Рыскельди,  каз.  рыс  –  счастье  +  келди  – 
появился. Букв. – появился, прибыл на свет, 
родился счастливый, богатый человек. 
Ізбасар, қаз. із + басар – әкесінің мұрагері, 
ізбасары болсын деген мақсатпен қойылған 
Избасар, каз. из – след + басар от гл. бас – 
наступить. Букв. – наследник отца. 


200
 
 
есім. 
Ілияс, евр. – күш, жігер. 
Ильяс, евр. – сила, могущество. 
 
ЕКІ НЕМЕСЕ ҮШ ЕСІМ СӨЗДЕН БІРІГІП ЖАСАЛҒАН ЕР ЕСІМДЕРІ 
 
Абылайханбейбарыс,  екі  есімнен  бірігіп 
жасалған.  Абылай  хан  –  (1771–1781)  Қазақ 
хандығының  ханы  +  Бейбарыс  –  атақты 
қолбасшы,  Египет  пен  Сирияны  билеген 
(1260–1277) мәмлүктердің сұлтаны.  
Абылайханбейбарыс
составное 
имя. 
Абылай 
хан – 
(1711–1781) 
хан всего Казахского  ханства  +  Бейбарыс  – 
выдающийся  полководец  и  мамлюкский 
правитель Египта и Сирии (1260–1277).  
Ақылдос, ар. ахл – ақыл, сана + ир. дуст – 
жан  жолдас,  серік,  жар.  Ақылды  болып 
өсіп, досы көп болсын деген мәндегі есім.  
Акылдос,  ар.  ахл  –  ум,  разум,  здравый 
смысл  +  ир.  дуст  –  друг,  приятель.  Имя 
давалось  с  пожеланием,  чтобы  он  был 
умным и имел много друзей. 
Аланқожа,  лат.  Аlanus  –  скифтермен 
көршілес  тұрған  ежелгі  алан  халқының 
атауы  +  ар.  ходже  –  ұстаз,  мырза,  бай, 
көпес, қожайын. 
 
Аланкожа, лат. Alanus – название древнего 
народа  аланы,  жившего  по  соседству  со 
скифами  +  ар.  ходже  –  учитель,  господин, 
богатый, купец, хозяин. 
Алансұлтан,  лат.  Аlanus  –  скифтермен 
көршілес  тұрған  ежелгі  алан  халқының 
атауы  +  ар.  сұлтан  –  билік,  үстемдік, 
өкімет, билеуші, әкім. 
Алансултан,  лат.  Alanus  –  по  названию 
древнего  народа  аланы,  жившего  по 
соседству со скифами + ар. султан – власть, 
господство, верховный правитель, государь. 
Арманәли, ир. арман – мақсат, тілек, мүдде 
+ ғали – биік, аса зор, заңғар. 
Арманали,  ир.  арман  –  желание,  заветная 
мечта, цель + гали – высокий, высший. 
Асанәлі,  ар.  хасан  –  сұлу,  тым  көркем,  өте 
әдемі + ғали – биік, аса зор, заңғар. 
Асанали, ар. хасан – очень красивый, очень 
хороший + гали – высокий, высший. 
Асылмұрат, ар. асил – 1. Негіз, түбір,  түп, 
нұсқасы;  2.  Шынайы,  нағыз.  3.  Қымбатты, 
ардақты  +  мурад  –  мақсат,  тілек,  ықылас. 
Асыл мұратқа жету мағынасындағы есім. 
Асылмурат,  ар.  асил  –  1.  Основа,  корень, 
подлинник, 
оригинал. 
2. 
Настоящий, 
истинный.  3.  Дорогой,  драгоценный  + 
мурад  –  желание,  цель.  Букв.  –  достичь 
цели. 
Аянәли,  қаз.  аян  –  көпке  белгілі,  жұртқа 
мағлұм;  анықтық,  ақиқат,  шындық  +  ар. 
ғали – биік, аса зор, заңғар. 
Аянали,  каз.  аян  –  явный,  широко 
известный  народу,  ясный,  истинный, 
правдивый + ар. гали – высокий, высший. 
Әбдуәли,  ар.  ғабд  –  құл  +  уәли  –  әкім, 
қожайын,  үкімет  басқарушы;  туысқан, 
бауыр. 
Яғни, 
әкімнің, 
әміршінің, 
басқарушының қызметкері, құлы. 
Абдуали, ар. габд – раб + уали – правитель, 
хозяин,  родня,  родственник.  Букв.  –  раб 
слуга повелителя, управителя. 
 
Әбдіғазиз,  ар.  абд.  –  құл  +  ғазиз  –  қадірлі, 
қымбатты,  құрметті,  сүйкімді,  аяулы, 
бағалы.  
Абдигазиз,  ар.  абд  –  раб  +  газиз  – 
почетный,  дорогой,  любезный,  уважаемый, 
милый, драгоценный.  
Әбдіғани,  ар.  ғабд  –  құл  +  ғани  –  бай, 
дәулетті, беделді.  
Абдигани,  ар.  габд  –  раб  +  гани  –богатый, 
зажиточный, знатный.  
Әбдіжалел,  ар.  ғабд  –  құл  +  жалил  –  ұлы, 
даңқты, атақты.  
Абдижалел,  ар.  габд  –  раб  +  жалил  – 
великий, славный, знаменитый, известный. 
Әбдіжаппар,  ар.  ғабд  –  құл  +  джәббар  – 
құдіретті,  күшті  (Алла).  Жаратушының 
(Алланың) құлы. 
Абдижаппар,  ар.  габд  –  раб  +  джаббар  – 
слуга,  раб  всемогущего,  могучий  (Аллах). 
Букв. – слуга Всевышнего (Аллах). 
Әбдіжәміл,  ар.  ғабд  –  құл  +  жамил  –  1. 
Сұлу,  өте  әдемі,  сүйкімді,  шырайлы.  2. 
Абдижамил,  ap.  гaбд  –  раб  +  жамил  –  1. 
Красивый,  прекрасный,  любезный.  2. 


201
 
 
Шапағаттылық,  ізгі,  сыпайы,  қайырымды. 
Қайырымдының, шапағаттының құлы. 
Милосердный,  снисходительный,  добрый  + 
вежливый. Букв. – раб доброго.  
Әбдікәрім, ар. ғабд – құл + карим – 1. Қолы 
ашық, мырза, жомарт. 2. Ақкөңіл, кең пейіл, 
сүйкімді, 
мейірімділіктің, 
жомарттылықтың, мырзалықтың құлы. 
Абдикарим,  ар.  габд  –  раб  +  карим  –  1. 
Щедрый, могущественный. 2. Милостивый, 
любезный, 
приятный, 
симпатичный, 
господин, Букв. – раб щедрого.  
Әбділатиф,  ар.  ғабд  –  құл  +  латиф  – 
қайырымды, рақымды, жайдары, сүйкімді. 
Абдилатиф,  ар.  габд  –  раб  +  латиф  – 
добрый,  любимый,  любезный,  милый, 
приветливый, приятный.  
Әбдімәжит,  ар.  ғабд  –  құл  +  мажит  – 
атақты,  даңқты.  Даңқты,  атақтылардың 
құлы. 
Абдимажит,  ар.  габд  –  раб  +  мажит  – 
могущественный, славный, знатный. 
Әбдімүтәліп,  ар.  ғабд  –  құл  +  мүтәліп  – 
талап ету, сұрау.  
Абдимуталип,  ар.  габд  –  раб  +  муталип  – 
взыскание, требование. 
Әбдінасыр,  ар.  ғабд  –  құл  +  насыр  – 
жәрдем  беруші,  жеңімпаз.  Мәңгі  жеңуші, 
жеңімпаздың құлы. 
Абдинасыр,  ар.  габд  –  раб  +  насир  – 
помогаощий, победитель. Букв. – раб, слуга 
победителя. 
Әбдірақым,  ар.  ғабд  –  құл  +  рахим  – 
қайырымды, 
мейірімді, 
рақымды; 
Мейірімділіктің, 
рақымдының 
құлы. 
Қысқарған түрі – Әбдірақ. 
Абдирахим,  ар.  габд  –  раб  +  рахим  – 
милосердный,  милостивый,  добродушный. 
Букв. 
– 
раб 
милосердия, 
доброты, 
милостивости.  Сокращенная  форма  – 
Абдрах
Әбдірахман,  ар.  ғабд  –  құл  +  рахман  – 
рақымды, 
мейірімді, 
кішіпейілді; 
Мейірімділіктің,  кішіпейілділіктің,  яғни 
Құдайдың,  Алланың  құлы.  Қысқартып, 
еркелетіп айту түрлері – ӘбдірақӘбіш. 
Абдрахман,  ар.  габд  –  раб  +  рахман  – 
милосердный, 
милостивый, 
скромный. 
Букв.  –  раб  милосердия,  раб  милостивого 
(аллаха).  Сокращенно-ласкательные  формы 
– АбдрахАбиш.  
Әбдірашидаладдин, ар. ғабд – құл + рашид 
– саналы, ақылды, парасатты + aлa-aд-дин – 
Алланың діні – ислам. 
Абдирашидаладдин,  ар.  габд  +  рашид  – 
разумный,  благоразумный,  рассудительный 
+  aла-aд-дин  –  религия  (дин)  Аллаха  – 
ислам.  
Әбдірәсіл,  ар.  ғабд  –  құл  +  расул  –  елші, 
уәкіл,  хабаршы.  Алланың  хабаршысы, 
елшісінің құлы. 
Абдирасул,  ар.  габд  –  раб  +  расул  – 
посланник,  посланец,  представитель.  Букв. 
– слуга посланника, представителя Аллаха.  
Әбдісабыр,  ар.  ғабд  –  құл  +  сабур  – 
шыдамдылық, 
төзімділік, 
ұстамдылық, 
табандылық. 
Абдисабыр,  ар.  габд  –  раб  +  сабур  – 
терпение, 
выносливость, 
стойкость, 
выдержка. 
Әбдісалам,  ар.  ғабд  –  құл  +  сәлам  – 
бейбітшілік, 
тыныштық, 
қауіпсіздік, 
амандық. 
Мәңгі 
тыныштықты, 
бейбітшілікті сүюшінің құлы. 
Абдисалам,  ар.  габд  –  раб  +  салам  –  мир, 
безопасность,  благополучие.  Сторонник 
мира, покоя, благополучия. 
Әбдісамат, ар. ғабд – құл +  самад – мәнгі, 
тұрақты, 
яғни 
мәңгі 
өмір 
сүруші; 
мәңгіліктің  құлы.  Дыбыстық  өзгерген 
тұлғалары – ӘбсаматӘбдусамат
Абдисамат,  ар.  габд  –  раб  +  самад  – 
вечный,  постоянный,  устойчивый,  то  есть 
вечно, постоянно живущий.  
Фонетические 
формы 
– 
Абсамат
Абдусамат
Әбдіхамит,  ар.  ғабд  –  құл  +  хамид  – 
мақтаулы, мақтауға лайық.  
Абдихамит,  ар.  габд  –  раб  +  хамид  – 
похвальный, достойный похвалы. 
Әбдіхафиз,  ар.  ғабд  –  құл  +  һафез  – 
сақтаушы, күзетуші. 
Абдихафиз,  ар.  габд  –  раб  +  хафез  – 
хранитель, блюститель. 
Әбубәкір,  ар.  абу  –  әке  +  бикер  –  1.  Абубакир,  ар.  абу  –  отец  +  бикер  –  1. 


202
 
 
Тұңғыш.  2.  Кіршіксіз  пәк,  таза.  Әкесінің 
тұңғышы деген мағынаны береді.  
Первенец.  2.  Честный,  чистый.  Букв.  – 
первенец в семье отца.  
Әбуораз,  ар.  әбу  –  әке  +  к.т.  ораз  –  ырыс, 
құт, бақыт. 
Абуораз,  ар.  абу  –  отец  +  др.-тюрк.  ораз  – 
счастье, удача. 
Әбіласан,  ар.  әбу  –  әке  деген  мағынаны 
білдіретін  сөзінің  сөйлеу  тілдегі  айтылу 
формасы  +  хасан  –  сұлу,  тым  көркем,  өте 
әдемі. 
Абильасан,  ар.  фонетически  измененная 
форма  абу  –  отец  в  просторечии  +  хасан  – 
очень красивый, очень хороший. 
Әбілқасым,  ар.  әбу  –  әке  +  ар.  хасим  – 
бөліп беруші, асыраушы. 
Абильхасим,  ар.  абу  –  отец  +  хасим  – 
распределяющий, кормилец. 
Әбілмансұр,  ар.  әбу  –  әке  +  мансұр  –  1. 
Жеңімпаз, жеңіске жетуші. 2. Құдіретті.  
Абильмансур, ар. абу – отец + мансур – 1. 
Победитель, побеждающий. 2. Всемогущий.  
Әділсерік, ар. ғадил – әділдік, шыншылдық, 
ақиқаттық,  дұрыстық  +  шәрік  –  жолдас, 
серіктес.  
Адильсерик,  ар.  гaдил  –  справедливость, 
честность, правота, правильный + товарищ, 
спутник, компаньон. 
Әзіретсұлтан, ар. һәзрәт – дінбасы, ғұлама, 
хазірет + сұлтан – өкімет, билеуші, әкім.  
Бұл  есім  ислам  дінін  таратуға  күш  салып, 
түркі  халықтары  арасына  сопылықтың 
орнығуына  негіз  салған  әулиенің  мәртебелі 
есімі. Шын есімі – Қожа Ахмет Ясауи; Нұр-
сұлтан қаласында орналасқан мешіт атауы.  
Азиретсултан
ар. 
хазрат 
– 

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   175




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет