Әлиакбарова айгерім тілесбекқызы
жүктеу/скачать 4,95 Mb. Pdf көрінісі
|
Диссертация Әлиакбарова АТ
| Ер антропонимиясы
Көне түркі тіліндегі ер есімдері: Адай – балапан, ауыспалы мағынасында бала, сәби, перзент [136, 17 б.]; Алпамыс – дәу, дөкей, зор (Мамыш – батыр) [136, 24 б.]; Дархан (тархан) – атақ, дәреже [136, 54 б.]; Едіге – жақсы, игі [136, 59 б.]; Еділ – Волга өзенінің аты [136, 59 б.]; Ертіс – Ертіс өзені бойында туылған балаға қойылған есім [136, 64 б.]; Ораз – ырыс, құт, бақыт [136, 105 б.]; Руслан – көне түркі тіліндегі Арыслан есімінің орыс тілінде өзгерген түрі [136, 111 б.]; Сырым – шыдам, шыдамды, төзімді [136, 121 б.]; Қазақ тіліндегі ер есімдері: Абай – ел ағасы [136, 16 б.]; Айбар – айбат, айбын [136, 17 б.]; Аңсаған – сағынған, зарыққан [136, 25 б.]; Бауыржан – ағайынға, туған-туысқа жан-тәнімен берілсін, бауырмал болсын [136, 43 б.]; Елдар – елін, Отанын сүйетін отаншыл [136, 59 б.]; Ерлан – бала батыл болсын деген тілекпен қойылған есім [136, 63 б.]; Заңғар – үлкен, алып [136, 76 б.]; Араб тілінен енген кісі есімдері. Ислам дінінің қабылдануына байланысты қазақ отбасыларында киелі кітаптар – Құран мен Інжілдегі есімдерге, яғни агионимдерге мән беріле бастады. Есімдердің жасалуында «олла/ұлла» – алла, құдай; «абд/әбді» – құл секілді тілдік тұлғалардан таралған [128, 7 б.]. Қазақ тіліндегі араб кісі аттарына Ж. Ағабекова тарихи-этнографиялық шолу жасай отырып, тақырыптық топтарға бөледі. Алла-Тағаланың сипаттары мен пайғамбарлар аттарынан жасалған есімдерді атап көрсетеді: Әбдірахман, Әбдірашит, Әбдуәли, Әбдірахим, Әбдімәлік, Әбдімәлік, Әбдіжаппар, Әбдіқаппар, Аллаберді, Жаппарқұл, Рахманқұл, Мұхаммед, Ахмет, Иса, Мұса, Ибрахым, Жүсіп, Жүніс, Дәуіт, Ахметжан, Құлмұхамет т.б. [155, 4-7 бб.]. Олай болса араб тілінен енген ер есімдері төмендегідей: Абзал – ардақты, аса қадірлі, ең құрметті [136, 16 б.]; Абылай (абыл // әбіл) – ата, әке [136, 16 б.]; Азамат – 1) ұлылық, даңқ, 2) нағыз ер жігіт, 3) саналы адам [136, 17 б.]; Баязит – Абуязид есімінің өзгерген түрі. Абуязид – Язидтің әкесі деген мағынаны, ал Язид сөзі ерекше, айрықша, аскан деген мағынаны білдіреді [136, 43 б.]; Дәулет – 1) байлық, бақыт; 2) мемлекет, держава, империя [136, 55 б.]; Дияр – ел, облыс, аймақ [136, 56 б.]; Медет (Медәд) – жәрдем, көмек [136, 92 б.]; Мирас – 69 мұра, артта қалатын көз, тұяқ [136, 94 б.]; Расул – хабаршы, елші, уәкіл [136, 110 б.]; Самат – мәңгі, тұрақты [136, 144 б.]; Парсы тілінен енген ер есімдері: Азат – ерікті, еркін, тәуелсіз адам; Арман – тілек, арман, мақсат [136, 293 б.]; Дәрмен – күш-қуат, қайрат [136, 308 б.]; Дидар – жүз, келбет, бейне [136, 17 б.]; Ескендір – Александр Македонскийді күллі Азия, Араб халқы осылай атап кеткен [136, 66 б.]; Жандос (джон + дос) – жан біткеннің досы [136, 70 б.]; Жәңгір (джаһан + гир) – дүниені меңгеруші, әлемге үстемдік етуші [136, 73 б.]. Монғол тілінен енген кісі есімдері. Монғол тілі арқылы тунгус-маньчжур тілдерінен енген жалқы есімдер жөнінде Ц.Б. Цыдендамбаев ғылыми еңбегінде [156, с. 498-524]: «Число имен собственных, заимствованных из тунгусо- маньчжурских языков невелико. Например, Сая /тиб. са-йа, зау-а «миллион»/, жүктеу/скачать 4,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|