Еліміз өз тəуелсіздігінің 20 жылдығын атап өтіп, дамуының жаңа кезеңіне аяқ бас

462
463
it - жiңiшке сымтемiр катушкасын қысып 
майыстыру ♦the dead plant’s ~d leaves - өлi 
өсiмдiктiң бүрiскен жапырақтары
crinkly [‘kriηkli] adj (-ier, -iest) (a)қыртыс-
қыртыс, əжiм-əжiм т.с.с. (b)ұсақ бұйра шашты 
(африкалықтардiкi сияқты)
crinoline [‘krinəlin] n кринолин (бұрынғы 
уақыттарда сəн үшiн əйелдер көйлектерiнiң 
астынан киетiн дөңгелек рама) 
cripes [kraips] interj (көне қолд slang) 
(таңырқауды бiлдiредi) ♦C~! It just disap-
peared! - О, сұмдық-ай! Ғайып болды да 
кеттi!
cripple [‘kripl] A.n мүгедек, кемтар, кембағал, 
ғарiп B.v 1.мүгедек, кемтар ету ♦~d by po-
lio - полиомелиттен кемтар болған ♦their ~d 
daughter - олардың кемтар қызы 2. (ауысп. 
мағ.) əлсiреген, керi кеткен, дiңкесi құрыған 
♦a ship ~d by a storm - дауыл қаусатқан кеме 
♦The country has ~ing debts. - Елдiң орасан көп 
сыртқы қарызы бар. 
crisis [‘kraisis] n (pl crises [‘kraisi:z]) дағдарыс, 
кризис, дүрбелең; аурудың қиын кезеңi; 
өмiрдегi, тарихтағы шешушi кезең
crisp [krisp] A.adj (-er, -est) (əдетте оң мағ.) 
1.(a)қытырлақ, кiртiлдек, күтiрлек ♦a ~ biscuit 
- қытырлақ бискуит ♦The snow was ~ under-
foot. - Аяқ астындағы қар жүргенде сықырлап 
жатты. (b)қатты əрi жаңа пiскен (жемiс-
жидек) (c)қаттылау (қағаз) 2.құрғақ əрi салқын 
(ауа, ауа райы) 3.ұсақ бұйра (шаш) 4.шапшаң, 
шалт; өжет, батыл (қимыл, əрекет) ♦~ speech 
- батыл сөйленген сөз ♦a ~ and clear answer 
- қысқа да нұсқа жауап B.n (кейде potato ~) 
(US potato chip, chip) қытырлақ картоп, чiп, 
чiпс 2.(idm) *to burn smth to a ~ burn C.v ~ 
smth (up) қыртылдақ, күтiрлек ету
crisply [‘krispli] adv шапшаң, жылдам; өжет, 
батыл
crispness [‘krispnis] n қытырлақтық, 
күтiрлектiк т.с.с.
crispy [‘krispi] adj (-ier, -iest) (ауызекi) [қ-з: 
crisp A.1(a), (b)]
criss-cross [‘kriskrɒs; US -krɔ:s] A.adj, adv 
айқыш-ұйқыш, бiрiн-бiрi кесiп жатқан 
(сызықтар) ♦a ~ design - айқыш-ұйқыш дезайн 
♦electricity cables erected ~ over the country-
side - ауылды аймақты айқыш-ұйқыш кесiп 
жатқан электр желiлерi B.v 1.айқыш-ұйқыш 
ету ♦Rivers ~ the landscape. - Алқапты айқыш-
ұйқыш еткен өзендер. 2.~ smth (with smth) 
айқыш-ұйқыш етiп сызу
criterion [krai’tiəriən] n (pl -ria [riə]) критерий, 
талап, стандарт ♦What are the criteria for de-
ciding who gets the prize? - Жүлденi кiмнiң 
алатынын шешуге нендей критерийлер 
(талаптар) арқау болады? 
critic [‘kritik] n 1.сыншы 2.сыншы, сарапшы
critical [‘kritikl] adj 1.~ (of smb/smth) сын 
көзiмен қарайтын, сынай қарайтын, сынайтын; 
зерделейтiн, талдайтын 2.сын, сынға, 
критикаға қатысты т.с.с. ♦In the current ~ cli-
mate her work is unpopular. - Оның жұмысы 
қазiргi сыни талаптарды көтермейдi. ♦The 
fi lm has received ~ acclaim. - Фильм сыншылар 
тарапынан үлкен мақтау алды. 3.қиын; 
шешушi, басты, маңызды ♦We are at a ~ time 
in our history. - Бiз тарихымыхдың шешушi 
(күрделі) кезеңiнде тұрмыз. ♦The patient’s con-
dition is ~. - Пациенттiң халi өте ауыр. ♦Her 
help was ~ during the emergency. - Қиын кезеңде 
оның көмегi өте маңызды болды. 4.(idm) *to 
go ~ (ядролық реактор ж.) ядролық реакция 
өзiн-өзi қамтамасыз ететiн күйге жету
critically [‘kritikli] adv [қ-з: critical]
criticism [‘kritisizəm] n 1.сын, сынау, критика 
2.сын мақала, талдау
criticize, -ise [‘kritisaiz] v 1.~ smb/smth (for 
smth) сынау 2.сынау, талдау, зерделеу
critique [kri’ti:k] n сыни талдау, критикалық 
анализ ♦The book presents a ~ of the govern-
ment’s economic policies. - Кiтап үкiметтiң 
экономикалық саясатына сыни талдау 
жасайды.
croak [krəuk] A.n құрыл (м: бақаның үнi) 
B.v 1.(бақа, т.б. ж.) құрылдау, құр еткен үн 
шығару 2.~ smth (out) даусы қырылдай шығу, 
сөйлеу ♦She could only ~ because of her heavy 
cold. - Суық тиiп ауырып тұрғандықтан ол 
қырылдап қана сөйлей алды. 3. (slang) өлу
crochet [‘krəuʃei; US krəu’ʃei] A.n (a)кроше, 
тамбур, iлмек бiзбен тоқу (тоқудың бiр түрi, м: 
шəлi тоқыған сияқты) (b)осылайша тоқылған 
мата B.v (pt, pp ~ed [-ʃeid]) кроше, тамбур 
түрiнде тоқу (м: шəлi тоқыған сияқты)
crock I [krɒk] n (көне қолд) 1.саз балшықтан 
жасалған ыдыс, құты 2.~s = crockery 3.(əдетте 
pl) осындай ыдыстың сынықтары
crock II [krɒk] n (Brit ауызекi) 1.көне, тозған 
машина 2.кəрi я қалжыраған адам я аң 
crocked [krɒkt] adj (Brit ауызекi) жараланған, 
сынған
crockery [‘krɒkəri] n (саз балшықтан, 
фаянстан iстелген) ыдыс-аяқ
crocodile [‘krɒkədail] n 1.крокодил, 
қолтырауын 2.(Brit ауызекi) қыдырып жүрген 
оқушылардың жұптасқан тiзбегi 3.(idm) 
*~ tears өтiрiк өкiну, мүлəйiмсу (сөзбе-сөз: 
крокодильдiң көз жасы)
crocus [‘krəukəs] n (pl ~es [-siz]) запыран, 
крокус (көктем кезiнде гүлдейтiн, гүлi сары, 
қызылкөк не сары өсiмдiк)
Croesus [‘kri:səs] n Крез, Крисəс (б.э.д. VI ғ-да 
Кiшi Азияда өмiр сүрген аса дəулеттi патша) 
♦(мəтел) as rich as ~ - Крез сияқты бай (яғни, 
аса дəулеттi)
croft [krɒft; US krɔ:ft] n (Brit) 1.шағын ферма 
(көбiнесе Шотландияда) 2.(архаизм) шағын 
қоршалған алқап
crofter [‘krɒftə(r)] n фермер, крофтер [қ-з: croft]
croissant [‘krwʌsɒη; US krʌ’sɒη] n (Fr) красоң, 
круассон (доға пiшiндi нан)
cromlech [‘krɒmlek] (кейде dolmen) кромлек, 
долмен, көне дəуiрде үлкен əрi биiк тастардан 
жасалған шеңбер
crone [krəun] n (əдетте жақтырм) ұсқынсыз я 
жайсыз егде əйел, кемпiр
crony [‘krəuni] n (жақтырм) серiк, сыбайлас 
crook [kruk] A.n 1.(ауызекi) арамза, сұрқия 
адам 2.бұрылма, бұрылыс, иiн, имек (өзeннiң, 
соқпақтың) ♦to carry smth in the ~ of one’s arm 
- бiрнəрсенi шынтағына қыса алып жүру 3.(a)
iлмек таяқ (бұрынғы кездерi қойларды ұстауға 
арналған, басында дөңгелек пiшiндi iлмегi бар 
таяқ) (b)священниктiң, дiнбасының аса таяғы 
4.(idm) *by hook or by ~ hook B.v (саусағын, 
қолын т.б.) бүгу, ию C.adj (Austral ауызекi) 
ауру, өзiн нашар сезiнген ♦I’m feeling a bit ~. - 
Мен ауырыңқырап тұрмын.
crook-back(ed) n, adj (архаизм) бүкiр
crooked [‘krukid] adj (-er, -est) 1.бүгiлген, 
иiлген, имек, қисық ♦a ~ lane, branch - қисық 
сызық, бұтақ ♦a ~ smile - аузын қисайта күлу 
2.(адамдар я олардың iсi ж.) арамза, қитұрқы
crookedly [‘krukidli] adv [қ-з: crooked]
crookedness [‘krukidnis] n [қ-з: crooked]
croon [kru:n] v ~ (smth) (to smb) жұмсақ əрi 
ыңылдай айту, əуендету, ыңылдау, əлдилеу 
♦to ~ sothingly to a child - сəбидi алдарқата 
сөйлеу, көңiлiн аулайтындай сөйлеу, ыңылдау 
♦to ~ a baby to sleep - сəбидi əлдилеу, əлдилеп 
ұйықтату
crooner [‘kru:nə(r)] n 1930-шы, 40-шы жылдарда 
сезiмге толы əндер орындаған əншi(лер)
crop [krɒp] A.n 1.(a) астық, түсiм, егiн 
шығымы, өнiм, егiн ♦a good ~ of rice - жақсы 
күрiш астығы ♦a bumper ~ - аса бiтiк шыққан 
егiн (b) ~s егiн, егiн алқабы ♦to treat the ~s 
with fertilizer - егiндi тыңайтқышпен өңдеу 
2.~ of smth адамдар, заттар тобы ♦this year’s 
~ of students - биылғы жылғы студенттер 
♦The programme brought quite a ~ of complaints 
from viewers. - Программаға көрермендерден 
көптеген шағым келiп түстi. 3.өте қысқа 
шаш сəнi 4.жемсау (құстың) 5.( кейде hunting-
crop) қысқа қамшы, шыбыртқы 6.(idm) *neck 
and ~ neck B.v (-pp-) 1.(a)қысқа етiп қырқу, 
күзеу (b)(аң, мал ж.) жайылу, шөп жеу, оттау 
2.(өсiмдiк, егiн ж.) өнiм, түсiм беру 3.(phr v) 
~ up күтпеген жерден шығу, пайда болу ♦All 
sorts of diffi culties ~ped up. - Қиындықтың бар 
түрi пайда бола кеттi. ♦The subject ~ped up as 
we talked. - Бiз сұхбаттаса келе бұл тақырып 
өзiнен өзi шыға келдi.
crop-dusting, crop-spraying n егiнге ұшақпен 
тыңайтқыш, дəрi бүрку
cropper [‘krɒpə(r)] n 1.белгiлi бiр өнiм беретiн 
өсiмдiк, өнiм бергiш ♦a good, bad, heavy ~ - 
жақсы, нашар, өте көп өнiм беретiн өсiмдiк 
2.(idm) *to come a ~ (ауызекi) (a)құлап түсу (b)
сəтсiздiкке ұшырау
croquet [‘krəukei; US krəu’kei] n крокет (жасыл 
алаңда балға пiшiндi таяқпен допты ұрып 
нысанадан өткiзу арқылы ойналатын ойын)
croquette [krəu’ket] n крокет, домалақтанған 
езiлген картоп, балық
crore [‘krɔ:(r)] n (Hindi) крор, он миллион
crosier, crozier [‘krəuziə(r); US ‘krəuʒə(r)] n 
архиепископтың аса таяғы
cross [krɒs; US krɔ:s] A.n 1.крест (айқастыра 
сызу арқылы салынған белгi, м: х, +) ♦The 
place is marked on the map with a ~. - Ол 
жер картада крестпен белгiленген. 2.(a)
the C~ крест, христиан дiнiнiң белгiсi (b)
шоқындыру, шоқындыру ишарасы (c)the 
C~ (ауысп. мағ.) Христиандық ♦the C~ and 

464
465
the Crescent - Христиандық жəне Ислам 
3.крест (медаль, орден) 4.~ (between A and 
B) (a)будан (екi түрлi аңның я өсiмдiктiң 
шағылыстырғандағы ұрпағы) ♦A mule is a ~ 
of a horse and an ass. - Қашыр жылқы мен 
есектiң буданы. (b) (ауысп. мағ.) қоспа, 
араластырылған зат 5.тауқымет, проблема ♦We 
all have our ~ to bear. - Əркiмнiң өз тауқыметi 
бар. 6.(idm) *to cut smth on the ~ матаны т.б. 
қиғашынан кесу B.v 1.~ (over) (from smth/
to smth) кесiп өту, үстiнен, арқылы өту ♦The 
river is too deep; we can’t ~ (over). - Өзен 
тым терең; бiз кешiп өте алмаймыз. ♦to 
~ a road - жолды кесiп өту 2.(a)бiрiн бiрi 
қию, айқасу ♦The roads ~ just outside the vil-
lage. - Жолдар ауылдың маңында айқасады. 
♦(ауысп. мағ.) Our paths ~ed several times. 
- Бiз бiрнеше рет ұшырасып қалдық. (b)бiр-
бiрiне кездесiп, ұшырасып өту 3.айқас(тыр)
у, айқасып қалу ♦to ~ one’s legs - аяғын 
айқастыру, бiр аяғын екiншiсiнiң үстiне салу 
♦to ~ one’s arms on one’s chest - қолын кеудесiне 
айқастыру ♦a ~ed line - айқасқан желi (дұрыс 
жалғанбағандықтан телефон байланысының 
үзiлiп қалуы) 4.үстiнен я қиғашынан сызу ♦to 
~ a cheque - чектi сызу (чектi үстiнен екi рет 
сызу, бұл чектiң тек банкке ғана төленетiнiн 
бiлдiредi) ♦a ~ed cheque - сызылған чек 
5.~ oneself шоқыну ♦He ~ed himself as he 
passed the church. - Шiркеудiң тұсынан 
өтiп бара жата ол шоқынды. 6.кедергi 
болу, қарама-қайшы болу; болдырмау ♦She 
doesn’t like to be ~ed. - Ол жолын бөгегендi 
жақтырмайды. ♦He ~es me in everything. - Ол 
маған бөгет болады да жүредi. ♦to be ~ed in 
love - сүйген адамын өзiне қарата алмау 7.~ 
smth with smth (екi түрлi аңды я өсiмдiктi) 
шағылыстыру, будандастыру ♦to ~ a horse with 
an ass - жылқы мен есектi шағылыстыру ♦Va-
rieties of roses can be ~ed to vary their colour. 
- Əртүрлi раушан гүлдерiн олардың түстерiн 
өзгерту үшiн будандастыруға болады. 8.(idm) 
*to ~ one’s bridge when one comes to them 
мүмкiн боларлық проблемадан қорықпау *~ 
my heart (and hope to die) (ауызекi мəтел) 
(өзiнiң шын, ағынан жарыла айтып тұрғанын 
бiлдiредi) ♦I saw him do it: ~ my heart. - Мен 
оның iстегенiн көрдiм; ант етейiн. *to ~ one’s 
fi ngers (сөзбе-сөз: саусақтарын айқастыру) 
көздеген мақсатыма жетем деп үмiттену ♦I’m 
~ing my fi ngers that my proposal will be ac-
cepted. - Мен ұсынысым қабылданса екен деп 
тағат таппай отырмын. *to ~ one’s mind 
ойына алу, ойына келу *to ~ smb’s palm with 
silver бiреуге, м: балгерге, тиын беру *to ~ 
smb’s path бiреумен кездесiп қалу *to ~ the 
Rubicon (сөзбе-сөз: Рубиконнан өту) аса 
маңызды iске, бел шеше, тайынбай кiрiсу *to 
~ swords (with smb) бiреумен айтысу, күресу 
* to dot one’s i’s and ~ one’s t’s dot *to get, 
have, etc one’s wires ~ed wire 9.(phr v) ~ 
smth off (smth); ~ smth out/through сызып 
тастау ♦We can ~ his name off the list, as he’s 
not coming. - Ол келмейтiн болғандықтан, 
бiз оның атын тiзiмнен сызып тастай 
аламыз. ♦Two words have been ~ed out. - Екi сөз 
сызылып тасталды. C.adj (-er, -est) 1.~ (with 
smb) (about smth) (ауызекi) аздап ашуланған, 
кiртиген т.с.с. ♦I was ~ with him for being late. 
- Оның кешiгiп келгенiн жақтырыңқырамай 
отырмын. ♦What are you so ~ about? - 
Неменеге сонша кiртиiп отырсың? 2.(жел ж.) 
қарсы соққан
crossly adv [қ-з: cross С]
crossness n [қ-з: cross С]
cross- comb form (басқа сөздермен тiркесiп зат 
есiм, сын есiм, етiстiк жəне үстеулер түзедi) 
♦cross-current, cross-fertiize, cross-cultural, 
cross-Channel ferries
crossbar [‘krɒsba(r); US ‘krɔ:s-] n маңдайша 
(футбол қақпасының) 
cross-bencher [‘krɒsbenʧə(r); US ‘krɔ:s-] n 
парламенттегi тəуелсiз депутат 
cross-benches [‘krɒsbenʧiz; US ‘krɔ:s-] n 
ағылшын парламентiндегi тəуелсiз депутаттар 
отыратын қатар
cross-bones [‘krɒsbəunz; US ‘krɔ:s-] n өлiм 
белгiсi (адамның бас сүйегi мен оның астында 
айқасқан екi сүйек бейнеленген белгi) skull 
and cross-bones
crossbow [‘krɒsbəu; US ‘krɔ:s-] n арбалет (ату 
құралының садақ сияқты ескi бiр түрi) 
cross-bred [‘krɒsbred; US ‘krɔ:s-] adj 
будан, гибрид, будандастырылғаннан, 
шағылыстырылғаннан пайда болған (жануар, 
өсiмдiк) ♦a ~-sheep, dog - будан қой, ит
cross-breed [‘krɒsbri:d; US ‘krɔ:s-] A.n 
будан, гибрид, будандастырылғаннан, 
шағылыстырылғаннан пайда болған жануар, 
өсiмдiк B.v будандастыру, шағылыстыру
cross-check [,krɒsʌtʃek; US ,krɔ:s-] A.v ~ smth 
(against smth) қосымша, үстеме тексеру (яғни, 
бар мəлiметтiң дұрыстығын əртүрлi көзден 
сұрастыру, түрлi тəсiл қолданып тексеру) B.n 
қосымша, үстеме тексеру 
cross-country [,krɒs’kʌntri; US ,krɔ:s-] A.adj 
жолсыз жермен, даламен, т.с.с. ♦to travel ~ 
- жолсыз жермен жүру B.n ~ race жолсыз 
жердегi, даладағы жарыс 
cross-current [‘krɒs kʌrənt; US ‘krɔ:s-] n 1.төте 
ағын, бiр ағысты, ағынды кесiп өтетiн екiншi бiр 
ағыс, ағын 2. (ауысп. мағ.) төте наным, сенiм, 
көпшiлiк ұстанған көзқарастан ерекше көзқарас
cross-cut [‘krɒskʌt; US ‘krɔ:s-] adj 
көлденеңiнен кесетiн (ара)
cross-examine [,krɒs ig’zæmin; US ,krɔ:s-] 
v 1.(əсiресе заң) егжей-тегжейлi сұрау 
2.сұрақтың астына алу, сұрағыштау, сұрақпен 
қажау
cross-examiner [,krɒs ig’zæminə(r); US ,krɔ:s-] 
n жан-жақты сұраушы
cross-examination [,krɒs ig,zæmi’neiʃn; US 
,krɔ:s-] n егжей-тегжейлi сұрау 
cross-eyed [‘krɒsaid; US ‘krɔ:s-] adj қыли, көзi 
iшiне қараған
cross-fertilize, -ise [,krɒs ‘fз:təlaiz; US ,krɔ:s-] 
v 1.(бот) бiр өсiмдiктi басқа бiр өсiмдiктiң 
тозаңымен тозаңдандыру (ұрықтандыру) 2. 
(ауысп. мағ.) басқа бiр идеядан, ойдан т.б. 
əсер алу т.с.с. ♦Europe has been ~d by con-
tact with many other societies. - Европа басқа 
қоғамдармен қатынастан оң əсер алды.
cross-fertilization, -isation [,krɒs ,fз:təlai’zeiʃn; 
US ,krɔ:s,fз:rtli’zeiʃn] n [қ-з: cross-fertilize, -ise]
cross-fi re [‘krɒsfaiə(r); US ‘krɔ:s-] n 1.(əскери) 
атыс, бiрiн бiрi атқылау 2. (ауысп. мағ.) 
текетiрес, тартыс
cross-grained [,krɒs ‘greind; US ,krɔ:s-] adj 1.(ағаш 
ж.) өзегi қисық, бұтақты 2.бiрбеткей, қыңыр
cross-hatch [‘krɒs hætʃ; US ,krɔ:s-] v көлбеу 
сызықтармен штрихтау, көлбей сызғылау арқылы 
белгiлеу ♦to ~ an area on a map - картадағы бiр 
тұсты көлбеу сызықтармен белгiлеу
cross-hatching [‘krɒs hætʃiη; US ,krɔ:s-] n [қ-з: 
cross-hatch]
crossing [‘krɒsiη; US ‘krɔ:s-] n 1.(теңiз, өзен 
арқылы т.б.) жүру, кесе жүрiп серуендеу 
2.қиылыс, айқасқан тұс (екi жолдың қиылысы) 
3.(a)көшедегi жолаушылар өтетiн жер, өткел 
(зебра) (b)шекарадағы өтетiн тұс
cross-legged [,krɒs ‘legd; US ,krɔ:s-] adv малдас 
құра (отыру)

жүктеу/скачать 3,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: