Еліміз өз тəуелсіздігінің 20 жылдығын атап өтіп, дамуының жаңа кезеңіне аяқ бас

466
467
cross-trees [‘krɒstri:z; US ‘krɔ:s-] n (теңiз) 
салинг, крос-три (сөзбе-сөз: көлденең ағаш: 
төменгi мачтаға көлденеңiнен бекiтiлген қос 
ағаш, қызметi мачтаның жоғарғы жағын жəне 
арқандарды ұстап тұру ) 
crosswalk [‘krɒswɔ:k; US ‘krɔ:s-] n (US) 
жолдың жүргiншiлер өтетiн тұсы = pedestrian 
crossing 
cross-wind [‘krɒswind; US ‘krɔ:s-] n бүйiрден 
соққан жел
crosswise [‘krɒswaiz; US ‘krɔ:s-] adj, adv 
1.қиғашынан, диагональдың бойымен ♦a yellow 
fl ag with a red band going ~ from top left to bot-
tom right - қызыл таспасы үстiнiң сол жағынан 
қиғашынан астының оң жағына созылған сары 
ту 2.крестке ұқсай, крест пiшiндi (м: х)
crossword [‘krɒswз:d; US ‘krɔ:s-] n (кейде ~ 
puzzle) сөзжұмбақ, кросворд 
crotch [krɒʧ] n (кейде crutch) 1.бұт 
(аяқтың мықын астындағы қосылған тұсы) 
2.шалбардың аудан төменгi жағы
crotchet [‘krɒʧit] n (US quarter note) (муз) 
ширек нота, тұтас нотаның ширегi
crotchety [‘krɒʧiti] adj (ауызекi) дүлей, қызу 
қанды
crouch [krauʧ] v, n (қорыққанын я жасырына) 
жүрелей отыру, тiзесiн бүге, екi қолымен жер 
тiрей отыру 
croup I [kru:p] n күркiлдек, круп (балалардың 
жөтелiп, қинала демалатын ауруы)
croup II [kru:p] n жылқының т.б. бөксесi, 
артқы жағы
croupier [‘kru:piəi; US -piər] n крупье, құмар 
ойыны столының меңгерушiсi (яғни, карта 
таратады, тас лақтырады т.б., жеңгендерге 
ақша үлестiредi)
crouton [‘kru:tɒn] n (Fr) крутон (суппен я 
салатпен бiрге берiлетiн, қыздырылған не 
майға қуырылған куб пiшiндi нан)
crow I [krəu] n 1.қарға 2.(idm) *as the ~ fl ies 
тұп-тура, бұрылмастан ♦ten miles from here 
as the ~ fl ies - бұл жерден тұп-тура он миль 
жерде *to stone the ~s stone
crow II [krəu] A.v (pt crowed не архаизм crew 
[kru:], pp crowed) 1.(əтеш ж.) шақыру 2.(сəби 
ж.) бабылдау, қуана дауыстау 3.~ (over smb/
smth) (жақтырм) мақтану, менсiнбей қарау 
♦She won the competition, and won’t stop ~ing 
over her rivals. - Ол жарыста жеңiп шығып, 
ендi өз бəсекелестерiнiң үстiнен күле қарауын 
тоқтатпай жүр. B.n 1.əтештiң шақыруы 
2.сəбидiң қуана айқайлауы, былдырлауы
crow’s feet n көздiң бұрышындағы əжiмдер
crow’s nest n (сөзбе-сөз: қарға ұясы) кеме 
мачтасының жоғарғы жағындағы бақылау 
пунктi
crowbar [‘krəubα:(r)] n салма, заттарды ашуға 
я көтеруге арналған ауыр темiр сырық
crowd [kraud] A.n 1.(a)топ, жиылған жұрт, 
көпшiлiк (b)көрермендер, жиылған адамдар 
т.с.с. 2.the ~ (жақтырм) адамдар, тобыр, топ 
3.(ауызекi) топ, группа, компания 4.(idm) 
* ~s/a (whole) ~ (of) көптеген адамдар, 
қарақұрым халық ♦A whole ~ of us arrived at 
the party uninvited. - Шақырылмаған тойға 
қарақұрым болып бiз сау ете қалдық. B.v 
1.~ around/round (smb) топталу, жиылу, 
қаптау, үймелеу, қаумалау ♦People ~ed round 
to get a better view. - Жақсырақ көру үшiн 
халық қаумалай бастады. 2.толу, қаптау, 
үймелеу, жиналу ♦to ~ a restaurant, theatre 
- ресторанға, театрға қаптау 3.(ауызекi) 
қыспаққа алу, қаумалау, қудалау 4.(phr v) 
~ in on smb (ой, т.б. ж.) еске, ойға келе 
бастау ~ into smth; ~ in үймелеу, жиналу, 
қаумалау ♦Supporters ~ed through the gates 
into the stadium. - Жанкүйерлер қақпа арқылы 
стадионға еніп қаптай бастады. ~ smb/
smth into smth; ~ smb/smth in тықпалау, 
тыққыштау, қаптату ♦They ~ people into the 
buses. - Олар адамдарды автобустарға 
тықпалайды. ♦Quests were ~ed into te few re-
maining rooms. - Меймандар қалған бiрнеше 
бөлмеге тықпалана бастады. ♦She ~s too 
much detail into her paintings. - Ол суреттерiне 
тым көп ұсақ-түйектi енгiзедi. ~ smb/smth 
out (of smth) (a)ығыстыру, орнын алып қою 
♦The restaurant’s regular customers are being 
~ed out by tourists. - Ресторанның тұрақты 
тұтынушыларын туристер ығыстыруда. (b)
кедергi болу, жолын бөгеу ♦Small shops are be-
ing ~ed out by the big supermarkets. - Шағын 
дүкендерге iрi супермаркеттер көлеңке болуда 
(яғни, табысты жұмыс iстеуiне кедергi 
болуда). 5.(idm) *to ~ on sail (теңiз) барлық 
желкенiн көтеру (жылдам жүзу үшiн)
crowded adj 1.лықа толған, қаптаған ♦~ 
buses, hotels - лықа толған автобустар, 
мейманханалар 2.(ауысп мағ.) ~ (with smth) 
бiрнəрсеге толы ♦days ~ with activity -қауырт 
күндер, қауырт iске толы күндер
crowded [kraun] A.n 1.(a)тəж (ресми 
жағдайларда монарх киетiн тəж) (b)(the C~ 
не the ~) (монарх билеген) мемлекет, билiк 
(м: Ұлыбританияда) ♦land owned by the C~ 
- мемлекет меншiгiндегi жер (c)the ~ тақ; 
монарх сарайы, билiгi ♦She refused the ~. - Ол 
тақтан (король т.с.с. болудан) бас тартты. 
♦to relinquish the ~ - Ол тақтан бас тартты 
(өз еркiмен билiктен кеттi). 2.гүлдесте, венок 
3.(əдетте the ~) (a)төбе (бастың), қалпақтың 
төбесi (b)кез-келген нəрсенiң төбесi ♦the ~ of 
a hill, tree - жотаның, ағаштың төбесi, ұшы 
♦the ~ of a road - жол иiнiнiң (бұраң тұсы) 
биiк тұсы. ♦A motor-cycle overtook us on the 
~ of the bend. - Жол иiнiнiң ең iшке кiрген 
тұсында бiр мотоциклист бiздi басып озды. 
4.(a)тiстiң көрiнiп тұратын бөлiгi, коронкасы 
(b)коронка, тiстiң орнына қойылатын жасанды 
тiс 5.тəж пiшiндi эмблема 6.крона, краун (5 
шиллингтiк не 25 пенстiк құны бар, бұрынғы 
кезде қолданылған ағылшын монетасы) 
B.v 1.таққа отырғызу ♦She was ~ed queen 
in 1952. - Ол 1952 жылы Королева болып 
таққа отырғызылды. 2.~ smth (with smth) (a)
бiрнəрсенiң төбесi болу я төбесiн жабу ♦The hill 
is ~ed with a wood. - Жотаның төбесiн ағаш 
көмкерген. (b)өте табысты аяқталу, жетiстiкпен 
аяқталу ♦The award of this prize ~ed his career. - 
Бұл сыйлықтың берiлуi оның карьерасындағы 
үлкен жетiстiк болды. 3.(ауызекi) басынан 
соғу ♦Shut up or I’ll ~ you. - Жап аузыңды, 
əйтпесе басыңнан қонжитамын. 4.(кейде cap) 
тiске, тiстерге коронка қою, коронкамен қаптау 
5.(idm) *to ~ it all ақырында, ақыр аяғында 
♦It was cold, raining, and, to ~ it all, we had to 
walk home. - Күн суық əрi жауынды болатын, 
əйтеуiр қойшы, ақырында үйге жая жетуге 
тура келдi.
crown colony Британ үкiметiне тiкелей 
бағынатын колония, отар
crown court (Англия мен Уэльсте) ауыр 
қылмыстық iстер қаралатын жергiлiктi сот
crown jewels ресми салтанаттарда король не 
королева киетiн тəж жəне т.б. бұйымдар
crown prince мұрагер принц, мұрагер ханзада, 
краун-принц
crown princess мұрагер принцтiң əйелi, краун 
принцесса
crozier = crosier
crucial [‘kru:ʃl] adj ~ (to/for smth) шешушi, аса 
маңызды
crucially [‘kru:ʃəli] adv [қ-з: crucial]
crucible [‘kru:sibl] n 1.тигель, крусибл, iшiнде 
метал қорытылатын ыдыс 2. (ауысп. мағ.) 
ауыр сын ♦The alliance had been forged in the 
~ of war. - Одақ соғыстың ауыр сынында 
шыңдалды.
crucifi x [‘kru:sifi ks] n керу, крусификс (Иса 
Масиһтiң крестке керiлгенiн бейнелейтiн мүсiн)
crucifi xion [,kru:si’fi kʃn] n 1.крестке керiп 
өлтiру 2.the C~ Иса Масиһтi (Ийсус 
Христосты) крестке керiп өлтiру 
cruciform [‘kru:sifɔ:m] adj крест пiшiндi, 
крестке ұқсаған
crucify [‘kru:sifai] v (pt, pp -fi ed) 1.крестке шегелеп 
қағып я байлап өлтiру, крестке керу 2.(ауысп. мағ. 
ауызекi) қаталдық, қатыгездiк көрсету
crud [krʌd] n (ауызекi əсiресе US) 1.жабысқақ, 
желiм сиықты нəрсе; лас не жағымсыз зат ♦All 
the ~ in the bottom of the saucepan. - Табаның 
түбiнде қалған барлық қаспақ. 2. (тұрп) 
жайсыз, жағымсыз адам 
cruddy [‘krʌdi] n, adj (ауызекi əсiресе US) 
жағымсыз, жайсыз
crude [kru:d] adj (-r, -st) 1.шикi, өңделмеген 
♦~ oil, sugar, ore - шикi мұнай, өңделмеген 
қант, руда 2.(a)дұрыс аяқталмаған; аяғына 
дейiн жоспарланбаған; тұрпайы; жетiлмеген; 
икемсiз (b)талғамсыз; тұрпайы, анайы
crudely [‘kru:dli] adv [қ-з: crude]
crudity [‘kru:diti] n 1.дұрыс аяқталмағандық; 
аяғына дейiн жоспарланбағандық; 
тұрпайылық; жетiлмегендiк; икемсiздiк 
2.талғамсыздық; тұрпайылық, анайылық
cruel [kruəl] adj (-ller, -llest) 1.(жақтырм) 
~ (to smb/smth) қатыгез, жауыз, қатыбас 
2.бақытсыз ететiн, есеңгiрететiн; қатты, 
ойсырататын
cruelly [‘kruəli] adv [қ-з: cruel]
cruelty [‘kruəlti] n ~ (to smb/smth) жауыздық, 
қатыгездiк 
cruet [‘kru:it] n 1.круит, сiрке не май құюға 
арналған кiшкене бөтелке, графин 2.(кейде 
~-stand) круит не тұз, бұрыш, қыша (горчица) 
салынатын ыдыстардың тұғыры

468
469
cruise [kru:z] A.v 1.кемемен жүзу, кезу, 
сайрандау 2.(автомобиль, ұшақ ж.) жүру, ұшу 
3. (slang) (гомосексуалист ж.) өзiне партнер 
iздеп кезу B.n круиз, саяхат 
cruiser [‘kru:zə(r)] n 1.крейсер, круизер үлкен 
(соғыс кемесi) 2.(кейде cabin-~) саяхатқа 
арналған моторлы қайық, саяхат қайығы
cruise missile [‘kru:z misail] n круиз ракетасы, 
қанатты ракета (зымыран) (ядролық 
оқтұмсығы бар, төмен биiктiкте ұшып, өз 
компьютерiмен басқарылатын ракета)
crumb [krʌm] n 1.қоқым (нанның, т.с.с.) 2.нанның 
iшкi жұмсақ жағы 3.аз ғана нəрсе, болмашы зат 4. 
(ауызекi əсiресе US) нақұрыс, сiлiмтiк
crumble [‘krʌmbl] A.v 1.~ (smth)(into/to 
smth)(up) үгiтiлу, мүжiлу, желiну, құлау, баяу 
қирау ♦to ~ one’s bread - нанын үзу, ұсақ етiп 
бөлу ♦Britain’s ~ing schools - Британияның 
мүжiлген мектептерi 2.(ауысп. мағ.) ~ 
(into/to smth) баяу құрдымға кету, керi кету, 
нашарлай бастау ♦The great empire began to 
~. - Ұлы империя ақсай бастады. ♦hopes that 
~d to dust - құмға сіңген үмiт ♦Their marriage 
is ~ing. - Олардың некесiне сызат түсiп жүр. 
3.(idm) *that’s the way the cookie ~s way B.n 
крамбл, пудингтiң бiр түрi
crumbly [‘krʌmbli] adj (-ier, -iest) үгiтiлгiш, тез 
мүжiлiнетiн
crumbs [krʌmz] interj (Brit ауызекi) 
(таңғалысты бiлдiредi)
crummy [‘krʌmi] adj (-ier, -iest) (ауызекi) 
нашар; түкке тұрмайтын; жайсыз
crumpet [‘krʌmpit] n 1.(Британияда) дөңгелек, 
жайпақ, тəттi емес кейк; крампет (отқа қақтап, 
майға жағып жейдi) 2.(Brit sexist) тартымды 
əйел 3.(idm) *a bit of ~/fl uff/skirt/stuff bit
crumple [‘krʌmpl] v 1.~ (smth)(into smth); ~ 
(smth)(up) бүкт(ел)у, мыж(ыл)у, бүрмеле(н)
у, жиыр(ыл)у, қыртысталу ♦the material that ~s 
easily - тез қыртыс түсетiн мата ♦The front 
of the car ~d on impact. - Машинаның алдыңғы 
жағы соқыдан майысып қалыпты. ♦He ~d the 
paper (up) into a ball. - Ол қағазды мыжып 
домалақтады. ♦(ауысп. мағ.) The child’s 
face ~d up and he began to cry. - Сəби бетiн 
тыжырынтып, жылай бастады. 2.~ (up) 
(ауысп. мағ.) аяқ астынан бiту, аяқталу; қирау
crunch [krʌnʧ] A.v (кейде scrunch) 1.~ smth 
(up) (тiспен) қытырлату, қатырлатып жеу; 
мүжу ♦to ~ peanuts, biscuits - жер жаңғақты, 
бискуиттi қатырлатып жеу ♦The dog was 
~ing a bone. - Ит сүйектi қытырлата мүжiп 
жатты. 2.қатыр-құтыр ету т.с.с. ♦The fro-
zen snow ~ed under our feet. - Қатқан қар аяқ 
астында күтiрледi. B.n 1. (кейде scrunch) 
қатыр, күтiр; қатырлату, күтiрлету ♦There 
was a ~ as he bit the apple. - Ол алманы күрт 
еткiзiп тiстедi. 2.(idm) *if/when it comes to 
the ~; if/when the ~ comes шешушi, ақтық сəт 
келсе/келгенде ♦He always says he’ll help, but 
when it comes to the ~, he does nothing. - Ол 
ылғи да көмектесемiн дейдi, ал қиын кезде қол 
ұшын да бермейдi.
crunch [‘krʌnʧi] adj (-ier, -iest) (көбiнесе 
құптай сөйлегенде) қатты əрi қатырлақ, 
күтiрлек ♦~ biscuits, snow - күтiрлек бискуит, 
қатқан қар
crupper [‘krʌpə(r)] n 1.құйысқан (жылқы жегетiн 
əбзелдердiң бөлiгi) 2.бөксе (жылқының)
crusade [kru:’seid] A.n 1.крест жорығы (Орта 
ғасырларда европалық христиандардың Киелi 
жердi (Палестина) мұсылмандардан тартып 
алмақ болған көптеген жорықтары) 2.~ (for/
against); ~ (to do smth) жақсы мұратқа қол 
жеткiзу үшiн күрес, шеру; бiрнəрсенi жоюға 
арналған күрес B.v ~ (for/against smth) 
1.крест жорығына қатысу 2.күреске, шеруге 
(кампанияға) қатысу
crusader [kru:’seidə(r)] n 1.крест жорығына 
қатысушы, крестоносец 2.күреске, шеруге 
(кампанияға) қатысушы
crush [krʌʃ] A.v 1.жаншу, қысу, сығу ♦Don’t 
~ the box; it has fl owers in it. - Жəшiктi 
жаншыма; iшiнде гүл бар. ♦Wine is made by 
~ing grapes. - Шарапты сығылған жүзiмнен 
iстейдi. ♦Several people were ~ed to death 
by falling rocks. - Бiрнеше адам құлаған 
тастардың астында қалып, (жаншылып) 
өлдi. 2.~ smth (up) ұсақтау, үгiту, үгу, 
талқандау ♦Huge hammers ~ (up) the rocks. - 
Алып балғалар жартастарды талқандайды. 
3.қыр түсу, қатпарлану, бүктелiп қалу, мыж-
мыж болу ♦The clothes were badly ~ed in the 
suitcase. - Киiмдер чемоданда мыж-мыж 
болып қалыпты. ♦Some synthetic materi-
als do not ~ easily. - Кейбiр синтетикалық 
материалдарға бiрден қыр түсе қоймайды. 
4.басып-жаншу, аяқ асты ету, ойсырата 
жеңу ♦The rebellion was ~ed by the govern-
ment forces. - Көтерiлiстi үкiмет əскерi 
аямай басып-жаншыды. 5.(phr v) ~ (smb/
smth) into, past, through, etc smth тар жерден 
қысыла-қымтырыла не бұза-жара өту я 
өткiзiп жiберу ♦I large crowd ~ed past (the 
barrier). - Үлкен топ (кедергiнi) бұза-жара 
өттi. ♦You can’t ~ twenty people into such a tiny 
room. - Жиырма адамды алақандай бөлмеге 
сыйғыза алмайсың. ♦The postman tried to ~ 
the packet through the letter-box. - Пошташы 
пакеттi пошта жəшiгiне түсiруге тырысты. 
~ smth out (of smth) қысы, сығу арқылы 
бiрнəрсе шығару ♦to ~ the juice out of oranges 
- апельсиндi сығып сөлiн шығару B.n 1.иiн 
тiрескен халық, топ, аузы-мұрнынан шыққан 
топ т.с.с. ♦a big ~ in the theatre bar - театр 
барындағы иiн тiрескен халық ♦I couldn’t get 
through the ~. - Мен сығылысқан халықтан 
өте алмадым. 2.~ (on smb) (ауызекi) қысқа 
ғашықтық, бiреуге деген қысқа ынтықтық, 
маһаббат (əсiресе жастардың үлкендерге) 
♦Schoolchildren often have/get ~es on teach-
ers. - Мектеп оқушылары көп жағдайда 
мұғалiмдерге ғашық болады. 3.(Brit) краш, 
жемiс шырынан iстелген сусын
crush barrier n топты өткiзбеуге арналған 
қоршау, кедергi
crushing adj 1.басым, ойсырататын ♦~ defeat - 
ойсырата жеңу 2.мысын басатын, зəрлi, уытты 
♦a ~ look, remark - зəрлi қарас, уытты сөз
crust [krʌst] A.n 1.(a)нанның, т.с.с. қатты 
қабығы (b)нанның жұқа əрi құрғақ тiлiмi 
2.қатты қабық ♦a thin ~ of ice, frozen snow 
- мұз болып қатқан жұқа қабат, қатқан 
қардың бетi ♦the Earth’s ~ - Жердiң қабығы 
3.шарап бөтелкесiнде қалған шөгiндi, қаспақ 
4.(idm) *the upper ~ upper B.v (phr v) ~ over 
қабықтану, қаттыға айналу ♦The surface of the 
liquid gradually ~ed over. - Сұйықтың бетi 
бiрте-бiрте қатая бастады.
crusted adj 1.~ (with smth) қабығы бар, 
қабықталған ♦walls ~ed with dirt - шаң қапқан 
қабырғалар 2.(порт шарабы ж.) əр жылғы 
жүзiмдерден алынған шараптарды араластыру 
арқылы
crustacean [krʌ’steiʃn] n шаян тəрiздiлер
crusty [‘krʌsti] adj (-ier, -iest) 1.қабығы бар; 
қабыққа ұқсаған 2.(ауызекi) (қарт адамдар, 
олардың мiнез-құлқы ж.) ашушаң, шамшыл
crutch [‘krʌʧ] n 1.балдақ, сүйенiш 2. (ауысп. 
мағ.) демеушi, көмектесушi 3.= crotch 
crux [krʌks] n мəселенiң т.б. ең қиын бөлiгi, түйiнi
cry [krai] A.v (pt, pp cried) 1.~ (for/over smth/
smb); ~ (with smth) жылау, көз жасын төгу 
♦He cried because he had hurt his knee. - Тiзесiн 
ауыртып алғандықтан ол жылады. ♦to ~ for 
joy - қуаныштан жылау 2.(a) ~ (out) айқайлау, 
шыңғыру (b)айқайлау, дауыстап шақыру 
♦He cried (out) for mercy. - Ол дауыстап 
аяушылық өтiнiп жалбарынды. 3.(idm) *to 
~ one’s eyes/heart out өкси жылау *to ~ over 
spilt milk болған, өткен iске өкiну *to ~/sob 
oneself to sleep sleep *to ~ wolf жұртты 
құры дүрлiктiру, алаңдату *for ~ing out loud 
(наразылықты бiлдiредi) ♦For ~ing out loud! 
Why did you do that? - Не болды соншама! 
Неге олай еттiң? *to laugh till/until one cries 
laugh 5.(phr v) *~ smth down бiрнəрсенi 
нашар көрсету, маңызын төмендете айту 
♦Don’t ~ down her real achievements. - Оның 
нағыз табыстарын төмендетiп көрсетпе. 
*~ off айтқанында тұрмау, уəдесiн бұзу ♦I 
said I would go, but had to ~ off at the last mo-
ment. - Барамын деп уəде берген болатынмын, 
бiрақ соңына таман бас тартуға мəжбүр 
болдым. *~ out for smth талап ету, талап 
қою B.n 1.айқай, айқайлау 2.жылау 3.(көбiне 
құрама сөздерде) ұран т.с.с. ♦a battle-~ ұрыс 
ұраны ♦«Lower taxes» was their ~. - «Салық 
төмендесiн» деп ұрандатты олар. 5.(idm) *a 
far ~ from smth/from doing smth far *hue 
and cry hue *in full ~ full
cry-baby n (ауызекi жақтырм) жылауық адам
crying [‘kraiiη] adj 1.өте нашар, 
жантүршiктiрерлiк, сұмдық 2.аса маңызды, 
өте қажет; үлкен
cryogenic adj [қ-з: cryogenics]
cryogenics [,kraiə’ʤeniks] n криогеника, өте 
төмен температулар физикасы, өте төмен 
температураларды зерттеу я қолдану
crypt [kript] n крипт, бұрынғы кездегi шiркеу 
астындағы жерлеу орны; шiркеу астындағы бөлме
cryptic [‘kriptik] adj жұмбақ; құпия; екiұшты, 
анық емес
cryptically [‘kriptikli] adv [қ-з: cryptic]
crypt(o)- comb form (зат есiмдер түзедi) 
жұмбақ; құпия; жасырын ♦cryptogram ♦a cryp-

470
471
to-fascist - iштей фашизмдi қолдайтын адам

жүктеу/скачать 3,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: