Эмбриология
жүктеу/скачать 74,38 Mb. Pdf көрінісі
|
Гистология, эмбриология, цитологияАфанасьев 11
| (omnis cellula е cellula)
пайда болатындығын куаттаған. Жасушалык теорияның калыптасуы және оның әрі карай дамуы биологи- яда маңызды окиға және барлык тірі табиғаттың дамуы бірегейлігінің накты дәлелі болды. Жасушалык теория биология мен медицинаның дамуына үлкен ыкпал жасады, эмбриология, гистология сияқты пәндердін калыптасуына негізгі іргетас болды. Организмнің жасушалык кұрылысынын принциптерін кабылдау физиологияға үлкен әсерін тигізіп, оны накты жұмыс аткарып тұрған бірліктер — жасушаларды зерттеуге ойыстырды. Ол өмірді ғылым негізінде түсінуге, жеке организмнің дамуын және организмнің патологиялык өзгерістерінің туындауын түсінуге негіз берді. Жасушалык теория өзінін манызын әлі күнге дейін сактап келеді. Жасушалык теориянын негізгі кағидаларын төменде Р. Вирхов (1821 — 1902) былайша баяндады. 1 . Жасуша — тіршіліктің ең кіші бірлігі. Заманауи аныктамалардың біріне сәйкес, тірі организмдер ашык (яғни сырткы ортамен заттары- мен және энергиясымен алмасып тұратын), маңызды жүмыс аткарып түратын компоненттеріне нәруыздар және нуклеинді кышкылдар жата- тын, өзін-өзі реттейтін және өзін-өзі жаңартатын жүйелер. Тіршіліктін бүкіл белгілері нәруыздармен байланысты. Нәруыздар — кызмет аткарып түратын молекулалар, олар күрделі кұрылымдарымен және 58 4-Тарау. Жасуша туралы ілім (жалпы цитологияның негіздері) катал кызметтік ерекшелігімен сипатталады, бұл ерекшелік әр түрлі нәруыздардың кұрылысы туралы мәліметтерді әкелетін нуклеинді кышкылдармен аныкталады. Тірі организмге бірталай белгілер жиынтығы тән болады: гендік даралык, жаңаруға (репродукцияға) кабілеттілік, энер- гияны колдана және трансформаииялай алу, метаболизм, реактивтілік және тітіркендіргіштік, бейімделу өзгергіштігі. Бұл белгілердін осындай жиынтығын бірінші рет тек кана жасушалык деңгейде ажыратуға бола ды. Тек жасуша ғана «тірі» аныктамасына тән барлык касиеттерге ие ен кіші бірлік болып табылады. 2. Әр турлі организмдер жасушаларының қурылысы жағынан уқсасты/ы. Жасушалардың сырт пішіндері әр түрлі болуы мүмкін: шар тәрізді (лей- коциттер), көпкырлы (безді эпителий жасушалары), жұлдыз тәрізді және тармакталған-өсінділі (жүйкелік және сүйек жасушалары), үршык тәрізді (жазык бұлшык ет жасушалары, фибробласттар), бағаналык (ішек эпителиоциті), жайпактанған (эндотелиоцит, мезотелиоцит) және т.б. Бірак, әр түрлі өсімдіктердің немесе жануарлар тіндерінін жасушаларын зерттегенде олардың кұрылымының жалпы жобасы бар екені байкалады (4.1-сурет). Жасушалардын кұрылысындағы ұксастык жалпы жасушалык кызметтерге байланысты, мысалы тірі жүйе өзінің тіршілігін сактау үшін (нуклеинді кышкылдардын және нәруыздардын синтезі, жасушанын биоэнергетикасы және т.б.). Сонымен катар, бұл ұксастык барлык эукариоттык организмдердін даму көзінің ортактығын көрсетеді. Көп жасушалы организмдегі жасушалардың айырмашылыктары олардьщ аткаратын маманданған кызметтерімен және арнайы органеллалардың дамуымен байланысты. Мысалы, бүлшык ет жасушасын карастырсак, онын ішінде жалпы жасушалык кұры- лымдардан (мембраналык жүйелер, рибо- сомалар және т.б.) баска, көп мөлшерде козғалуды, жиырылуды камтамасыз ететін фибриллярлык компоненттер — миофила- менттер және миофибриллалар кездеседі. Жүйкелік жасушада, жалпы жасушалык компоненттерден баска, жасушанын өсін- ділерінде микротүтікшелердін және ара- лык филаменттердің көп мөлшерін көруге болады. Жүйкелік жасушанын барлык ерекшеліктерінің жиынтығы оның маман- дануымен — жүйкелік импульсті гене- рализациялаумен және оны өткізумен байланысты (толығырак бұл мәселелер «Тіндер туралы ілім» тарауында карасты- рылады. 3. Жасушалардың бастапқы жасушаның бө- лінуі арқшы көбеюі. Прокариотты және эукариотты жасушалардын көбеюі тек жүктеу/скачать 74,38 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|