Алеуметтану тероиясы indb

690
III бөлім
•
Модерндік теориядан постмодерндік әлеуметтік теорияға дейін (және одан кейінгілер)
ның басты мақсаты – «логоцентризмнің жойылуы» (1978:230). Жалпы алғанда, 
деконструкция жасырын айырмашылықтарды анықтау үшін бірлестіктердің 
ыдырауын қамтиды (D.N. Smith, 1996:208).
Дерриданың көзқарасын оның «қатыгездік театры» деп атайтын тұжыры-
мы негізінде жақсы сипаттауға болады. Ол осы тұжырымды дәстүрлі театрмен 
салыстырады және ойлау жүйесінде дәстүрлі театр басымдығын репрезентив-
ті логика деп атайды (осындай логика әлеуметтік теорияларда басым болды). 
Осылайша, сахнадағы қойылым «шынайы өмірдегі» болып жатқан оқиғаларды 
бейнелейді, сондай-ақ жазушылардың, режиссерлердің айтайын деген ойлары-
на немесе көздеген мақсаттарына және т.б. сәйкес келеді. Бұл – дәстүрлі театр-
ды теологиялық тұрғыдан көрсетеді. Теологиялық театр – басқарылатын театр.
«Сахна – теологиялық, өйткені оның құрылымы дәстүрге толық сәйкес 
мынадай элементтерді қамтиды: көрінбейтін және алыстан бақылайтын 
автор – «жаратушының» болуы, оның қолында мәтіні болады, уақыт пен 
кө ріністің мағынасын реттейді және қадағалайды... Ол өзін көріністің 
өкілдері, орындаушылары мен аудармашылары арқылы репрезентация-
лауларына мүмкіндік береді. «Жаратушы» туралы ойларды азды-көпті 
көрсетеді. Орындаушы актерлар автордың дизайнын интерпретациялай-
ды... Осы теологиялық процестің енжар мүшелері – рақаттанып отырған 
көрермендер».
(Derrida, 1978:235; italics added)
Деррида балама кезең ұсынады, осы кезеңде «сөз (сөйлеу) сахнаның басты 
құралы болудан қалады» (1978:239). Яғни автор немесе мәтін бұрынғы рөлін 
жоғалтады. Актерлар жаттанды сөздерді айтпайды, жазушылар сахнадағы сөз-
дердің авторы болмайды. Бұл «сахна анархиялық болады» дегенді білдірмейді. 
Дегенмен Деррида ұсынған балама кезең тұжырымы айқын емес. Тұ жы рым-
ның жалпы ойын Дерриданың «нақты айқындалмаған кезеңнің қа лыптасуы» 
(1978:240) немесе «қатыгездік театры – тарихы, ресурсы, қайтарымы, эконо-
микасы жоқ өнер» (Derrida, 1978:247) секілді талқылауларынан көре аламыз.
Деррида дәстүрлі театрды түбегейлі деконструкциялауға шақырады. Жал-
пы алғанда, ол логоцентризм бағытының қақпанындағы қоғамды сынға алады. 
Театрды драматургтің диктатурасынан босатқысы келгендей, қоғамда үстемдік 
ететін дискурсты қалыптастырған барлық интеллектуалдық авторитеттердің 
идеяларын жоққа шығаруды қалайды. Басқаша айтқанда, Деррида адамдардың 
жазушы секілді еркіндігін аңсаған. 
Мұнда сонымен қатар постструктуралистер мен постмодернистерге тән ор-
тақ мәселе – орталықсыздандыру қарастырылады. Деррида театрдың жазушы-
ларға (билікке) және олардың үміттері мен қалауларына негізделген «орталы-
ғынан» шығуын және әртістердің еркін ойнауын қалаған. Бұл ұғым, тұтастай 
алғанда, қоғамға ортақ ұғым болуы мүмкін. Деррида орталықты жауаппен, са-
йып келгенде, өліммен байланыстырады. Орталық Деррида үшін маңызды фак-
торлар «ойын және айырмашылықтың»
1 
болмауымен байланысты (1978:297). 
Театр немесе қоғам «ойынсыз және айырмашылықсыз», яғни статикалық театр-
ды немесе қоғамды өлі деп санауға болады. Керісінше, орталықтандырылмаған 
театр немесе әлем шектеусіз ашық, тұрақты және өзін-өзі рефлексиялайтын бо-
лады. Деррида келешекті «күтуге де, қайтаруға да болмайды» деген қорытынды 
жасайды (1978:300). Оның айтуы бойынша, біз болашақты өткен өмірімізден 

691
17-тарау
•
Структурализм, постструктурализм және постмодерндік әлеуметтік теория
іздей алмаймыз және өзіміздің тағдырымызға енжар қарамауымыз керек. Кері-
сінше, болашақ біздің жасап жатқан іс-әрекетіміз арқылы жазылады.
Батыстық логоцентризмді және интеллектуалдық билікті қиратқаннан 
кейін, ақырында, Деррида бізді жауапсыз қалдырады; шын мәнінде бірде-бір 
жауап жоқ (Cadieux, 1995). Жауап іздеу, логотиптер іздеу жойқын және бағын-
дырушы сипатта болды. Бізге қалдырған барлық мирасы – жазу, актерлік ойын, 
ойнау мен олардың айырмашылықтары.

жүктеу/скачать 16,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: