Білім және ғылым

6.18-сурет. Потенциометрлік титрлеу қисықтары: 1- пропион қышқылының судағы ерітіндісі; 2,3- синдио- және изотактикалық полиакрил қышқылының судағы ерітіндісі
мұнда n>1 және п мәнінің бірден ауытқуы электростатикалық эффект шамасын көрсетеді.
Бұл соңғы өрнек Гендерсон- Гассельбах тендеуі деп аталады. 6.18-суретте стереоретті поли- акрил қышқылы мен оның төмен молекулалық аналогы − пропион қышқылының потенциометрлік титрлеу қисықтары көрсетілген.
Суреттен полиакрил қыш- қылы пропион қышқылымен салыстырғанда әлсіз қышқыл екенін көруге болады. Поли- қ ы ш қ ы л д а р д ы ң т и т р л е у қисықтарының pH мән - дері жоғарырақ орналасқан. Қисықтардың түрі полиэлектро-

литтердің микроқұрылымына да байланысты. Изотактикалық тізбекте зарядтар жиі орналасқан. Демек, α-ның бірдей мәніне мұндай тізбектің қарсы иондармен электростатикалық байланысы басқа микроқұрылымды тізбекке қарағанда жоғарырақ болады, яғни потенциометрлік титрлеу қисығы жоғары орналасады.
Кооперативтік әрекеттесулер. Қарама-қарсы зарядталған полиэлектролиттердің бір-бірімен кооперативтік (бірлескен) әрекеттесуінен интерполиэлектролиттік комплекстер түзіледі. Реак- ция әсерінен тепе-теңдік едәуір ығысады. Мысал ретінде полиакрил қышықылы мен поливиниламиннің қышқылдық және сілтілік ортада алмасу реакциясын қарастырайық:

CH₂ CH CH₂ CH COOH COOH

NH ⁺Cl^- NH ⁺Cl^-
CH₂ CH CH₂ CH COO^- COO^-
+NH₃ ⁺NH₃
+ nH⁺
+ nCl^-
(6.54)

3 3

CH₂ CH CH₂ CH

CH₂ CH CH₂ CH

CH₂ CH CH₂ CH
COO^-Na⁺ COO^-Na⁺ NH₂ NH₂
CH₂ CH CH₂ CH
H₂O

CH₂ CH CH₂ CH COO^- COO^-
NH₃ NH₃ CH₂ CH CH₂ CH
+ nNa<sup>+


+ nOH</sup>- (6.54)

Екі реакцияда да тепе-теңдік оңға ығысқан, яғни полимерлік әлсіз қышқыл төмен молекулалық күшті қышқылды өзінің полимерлік негізді тұзынан бөліп шығады, ал әлсіз полимерлік негіз полимерлік қышқылдың тұзымен әрекеттесіп, сілті түзеді.
Реакциялардың бір өнімі полиэлектролиттік комплекс болып келеді, бастапқы полимерлердің стехиометриялық қатынастары бірдей болғанда және аяқталу реакция дәрежесінің мәні жоғары болғанда, комплекс суда ерімейді.
Бұл реакцияның кооперативтік сипаты төмендегі сызбанұсқада айқын байқалады. Алдымен полииондар кездейсоқ кездесіп, түйісу нүктесі пайда болады, содан соң көрші иондық жұптар да тұз түзу байланысын құрайды:


Түзілетін комплекстің тұрақтылығы әрекеттесуші макро- молекулалардың ұзындығына, температураға, еріткіштің табиғатына және ортаның рН-ына байланысты. Мұндай комплекстер әртүрлі биологиялық құрылымдарды тұрақтандыруда рөлі зор.

7. 
   Полимерлік гидрогельдер
   

Полимерлік гельдер деп макромолекулалардың өзара байланысы- нан түзілген, үш өлшемді аса бағалы қасиеттерге ие жоғары молекулалық қосылыстарды айтады.
Ерітіндіден айырмашылығы гель ақпайды, себебі молекулалар арасында кеңістік торлар болады. Кеңістік торының табиғатына байланысты гельдер екі топқа бөлінеді.
Бірінші текті гельдерде торланған қаңқа химиялық байланыс арқылы түзіледі. Торланған полимерлер ісінгенде, тізбек бөліктері жазылады. Бұл эффект өзінің максимал мәніне ісіну үдерісі тепе-