И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010


бала заттық мағынада емес, сындық-қатыстық мағынаны  білдіріп түр. Бүл грамматикалық (сындық-қатыстық) мағына  бала



Pdf көрінісі
бет16/99
Дата22.11.2022
өлшемі10,59 Mb.
#51665
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   99
бала заттық мағынада емес, сындық-қатыстық мағынаны 
білдіріп түр. Бүл грамматикалық (сындық-қатыстық) мағына 
бала сөзінің бүркіт сөзімен тікелей тіркесуінен пайда болып
соның арқасында адъективтену процесіне ие болған. Менде 
ақыл түра ма? (Шәкәрім) дегенде сүраулық мағына ма шыла- 
уы арқылы беріліп түр. Бұл - кітапты көп оқиды және Бүл кітап 
дүкенде сатылып жатыр деген сөйлемдегі бұл сөздерінің ин- 
тонациясына назар аударсақ та жеткілікті. Әрине, бірінші бүл 
дегеннің атау септік түлғасында түрғаны - бөлек әңгіме. Неме- 
се мына диалогта үйде сөзінің мағынасына назар аударайық:
, - Қайда болдың?
Үйде.
Қай

- Басқа грамматикалық мағыналарды ескермегеннің өзінде

екінші үйде дегенде сүрау мағынасы тек интонация арқылы
берілген.
27


Сөйтіп, 
қатыстық грамматикалық 
мағына 
сөздердің 
сөйлемде атқаратын қызметтерімен байланысты және көбіне 
контекстік болып келеді де, сөздерді таптастыруда сөздердің 
синтаксистік қызметі принципіне негіз болады. Сонымен 
бірге грамматикалық мағынаның бұл үш түрі, бір жағынан, 
грамматикалық мағынаның грамматикалық форма деген 
үғыммен байланыстылыгын және грамматикалық категория 
деген үгымның мәнін, шеңберін айқындауға негіз болатынын 
(категориялық магына) көрсетсе, екінші жағынан, кейде тек ол 
морфология саласымен шектеліп қоймай, синтаксиске де еніп 
кететінін (қатыстық грамматикалық мағына) көрсетіп, мор- 
фология мен синтаксистің арасын жымдастыра түсуге себін 
тигізеді. Үшінші жағынан, жалпы грамматикалық мағына же- 
келеген сөз топтарыньщ семантикалық сипатын айқындайды.
§ 6. ГРАММАТИКАЛЫҚ МАҒЫНАНЫҢ БЕРІЛУ ТӘСІЛДЕРІ
МЕН ЖОЛДАРЫ
Сұрақ. Ең алдымен грамматикалық мағынаның берілу 
тәсілдері деғен ұғым мен жолдары деген ұғым бір ме, бөлек- 
бөлекпе?
Жауап. Грамматикалық мағынаның берілу тәсілдері деген 
ұғым белгілі бір мағына типтерінің (түрлерінің) не арқылы 
және қалай берілуінің тілдік қабат негізіндегі жиынтығы, тобы 
болып табылады да, ол өз ішінде жекелеген түрлерден тұрады. 
Міне грамматикалық мағынаның белгілі бір берілу тәсілінің 
бірнеше түрлері болуы мүмкін. Сол түрлер ол тәсілдің немесе 
мағына берілудің жолдары деп аталады.
Грамматикалық мағынаны білдірудің ең бірінші тәсілі 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   99




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет