Өтемісова гүлмира Жеткергенқызы КӨнерген аталымдар
жүктеу/скачать 2,71 Mb. Pdf көрінісі
|
жыр әдеби тил
| құранды етістіктер
деп қарастырдық. Құранды етістік құрылымы жағынан бір-ақ типті: «есім+көмекші етістік». Есім бөлігі, яғни бірінші сыңар әр түрлі сөз табынан болып, негізі мағынаны ұстап тұрады. Ақындар шығармаларында құранды етістіктердің негізгі сыңары есім сөздерден, ал екінші сыңары бол, ет, қыл, бер, ал, тарт, кет көмекші етістіктері арқылы жасалады. Аталған етістіктердің көмекшілік негізгі және ең басты қызметі – есімдерден құранды етістік тудыру. Зерттеу жұмысында аналитикалық тәсіл арқылы жасалған тіркесті көнерген аталымдар – ақындар шығармаларындағы көнерген аталымдардың ішіндегі ең көбі. Олардың құрамы да, түрлері де бірнеше түрлі. Ақындар шығармаларында ерекше көзге түсетін құбылыс, аналитикалық тәсіл негізінде есім сөзге көмекші етістердің жалғануы арқылы жасалған көнерген құранды етістіктердің молынан ұшырауы. Яғни ол дербес сөзге тіркесіп, оның лексикалық мағынасын өзгертіп, бір сөз табын екінші сөз табына ауыстырады. Көмекші етістіктер тіркескен сөзіне семантикалық және грамматикалық мағына үстейді. Кей жерлерде көмекші етістікпен тіркескен сөздер орын тәртібін сақтамай, инверсиялық жолмен байланысқан. Ондай сөз тіркестері әдетте сөз тіркесінің мағынасына баса назар аударып, оның интонациялық әсерлілігін арттыру мақсатында қалыптасқан стилистикалық тәсіл. Құранды етістіктерге негіз болатын есім сөздер байырғы сөздерден де, кірме сөздерден де бола береді. Мысалы: Айлады Халил үшін отты гүлзар, Сақтады, етпеді кәр , қалың өрті [E.К]. Қалып тұрмын әдеттен, Ісім болмай қызметпен. Тақсыр-ай, өзің білесің, Мүритіңе кәр етсең [Н.К.Іт]. Бұл дүния алты күнде болды тамам, Жаһанға шамен камар жүктеу/скачать 2,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|