Өтемісова гүлмира Жеткергенқызы КӨнерген аталымдар
сақи үшін сегіз пейіш, Салынған кімдер үшін жеті дозақ? Тіріде сараң, сақи
жүктеу/скачать 2,71 Mb. Pdf көрінісі
|
жыр әдеби тил
- Бұл бет үшін навигация:
- «Сақилық – бардың ісі» деушілер көп, Сақиға қолда жоғы ешнәрсе емес!
- «Жігіттерге өсиет», «Заманнан сөйлеп барамын», «Адаспайды ақылың»
| сақи
үшін сегіз пейіш, Салынған кімдер үшін жеті дозақ? Тіріде сараң, сақи халыққа мағұлым, Өлген соң әркім барар үйіне өзі-ақ! Осы айтылғандардың барлығы Ерімбет ақынның бағалауынша Атымтай жомарттың бойында табылғандықтан, ақын мәтін қорытындысын: Ойланып ой түбіне ақыл жетпес, Сараңға қанша айтқанмен сөзің өтпес. «Сақилық – бардың ісі» деушілер көп, Сақиға қолда жоғы ешнәрсе емес! («Атымтай жомарт») – деп аяқтайды. Кейбір мәтін белгілі бір ситуация үстінде дүниеге келеді. Адресантпен бетпе-бет бірнеше адресаттар болуы мүмкін. Ондай жағдайда сол жердегі адресаттарға ортақ, бірдей түсінікті ақпараттар, тіпті тезаурус негізге алынады. Мәтін мазмұны сол сәттегі ситуацияға, адресаттың әлеуметтік құрамына, жас мөлшеріне де байланысты құрылады. Нұртуғанның «Жігіттерге өсиет», «Заманнан сөйлеп барамын», «Адаспайды ақылың» жырларының мәтіні бастан-аяқ жыр дүниеге келген сәтте куә болған қыз-келіншектерге, ақынның құрдастарына, жігіттерге арналады. Соған байланысты жыр мазмұнында жеңіл әзіл мен ақыл-өсиет айту алмасып келіп отырады. Тыңдаушыны зеріктіріп алмай, ықыласын арттыра түсу үшін автор өлең мәтініне мысқыл, сарказмдерді қосып отырады. Мысалы, «Үлкендер» отыр үйінде Өткен күнін сағынып. Арам жеген «ардақты» 29 Құрсақтары салынып... «Басшы» отыр жалаңдап, Тоқалынан айрылып. Жалшысы кетіп бай отыр, Қанатынан қайрылып. «Молдалар» отыр ойбайлап, «Шариғат» деп қайғырып... («Он үшінші назым»). Мәтіннің коммуникативтілік деңгейі автордың белгілі бір мақсат көздеуімен де өлшенсе керек. Бірақ жыр − өнер туындысы, оның мақсат мүддесі тар аяда қала алмайды. Ол адамзат баласының мүддесіне қызмет етуі тиіс. Сондықтан да Нұртуған ақын ауыл-үйдің әзіл-қалжыңын айтқан болып отырып тыңдаушысын жалпы адамгершілікті насихаттайтын, олардың дүниеге танымын шыңдайтын, ой салатын ауқымды мәселелерді қозғауды ұмытпайды. Біз бұны жыр мәтіні коммуникациясындағы түпкі мақсат деп түсіндіреміз және бұл барлық жыр табиғатына тән ерекше болмыс болып табылады. Кейде мәтін коммуникациясы тыңдаушыны бір мақсатқа жұмылдыру, белгілі бір оқиғаға итермелеу масатын да көздейді. Мұндай кезде тыңдаушы психикасына ерекше әсер ететін, тыңдаушының эмотивтілігін арттыратын экспрессивті, эмоционалды сөздер, бағалауыштық қолданыстар таңдалынады. Мәтіннің дүниеге келу шартына байланысты неғұрлым түсінікке жеңіл ұғымдар, оңай ұйқастар іске қосылуы мүмкін, бірақ оның өзі ақынның ұтқыр ойлылығы мен суырыпсалма шешендігін талап етеді. Мұндай кезде экстралингвистикалық (тыңдаушының таным-түсінігі, оған әсер ететін тілден тыс фактілер: өзінің ерекше қасиетін айтып мақтау), паралингвисикалық (мимика, қимыл-қозғалыс) факторлар да мәтін коммуникативтілігіне үлес қосатыны сөзсіз. Нұртуғанның әйел тақырыбына деген көзқарасы жүктеу/скачать 2,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|