Өтемісова гүлмира Жеткергенқызы КӨнерген аталымдар
жейдең бұйырса үш қат, Көрпеңіз тақтай ағаш жамылмаққа [Е.К]. «Жейде»
жүктеу/скачать 2,71 Mb. Pdf көрінісі
|
жыр әдеби тил
| жейдең
бұйырса үш қат, Көрпеңіз тақтай ағаш жамылмаққа [Е.К]. «Жейде» сөзін қазақ тілінің сөздігі былай деп түсіндіреді: Жейде – ерлердің сырт көйлегі [68, 226 б.]. «Жейде» деген атпен 1988 жылы «Еңбек туы» газетінде әңгіме жазылған. Онда: Үстімдегі жейдемді апыл-ғұпыл шештім де, етегінен дар еткізіп жыртып алдым [76, 4 б.] дейді. Жоғарыда келтірілген үзінділердегі жейде сөзі диалектизм ретінде қазірде де көптеген аудандарда «ер адамның көйлегі» деген мағынада қолданғанымен, өткен ғасырдың өзінде-ақ бұл вариантты көйлек сөзі ығыстыра бастағанға ұқсайды. Ғалым Р. Сыздық: «Жейде» сөзі Абай тұсында көйлектің (ерлер көйлегінің) көне фасонды түрін білдіріп, сол мағынада қолданудан ығыстырыла бастағанын өзге материалдан да байқаймыз [77, 111-112 бб.], − деген пікір айтады. Ал, Н. Ильминский жейдені сол кезде тек қарттар киетін ескі үлгіде тігілген көйлек деп көрсетеді: жейде – рубаха старинного киргизского покрая. Это бязевый халат с воротом шалью, на правой стороне завязывается шнурками. Теперь носят только старики [2, 133 б.]. Соған қарағанда, жейде бір кезде бүкіл қазақ даласында түгел түсінікті болып, белгілі бір үлгіде тігілген ерлер көйлегін білдіріп, жалпы халықтық тілде тегіс қолданылған көнерген аталым болу керек. Сондай-ақ, Нұртуған мен Ерімбет қазақтың өткен ғасырлардағы заң жүйесін әңгіме еткен жырларында жарғы//шарғы (Жеті жарғы) термині еркін қолданады. Мысалы, Зор дөһімет мұнан кейін тағы да бар, Қоспастай мерекеге әмір, жарғы-ақ [Е.К] . Арам жеген «ардақты» Құрсақтары салынып. Мең-зең болып манаурап, Заң-шарғыдан жаңылып [Н.К.Іт]. Иеменнен әр жыл сайын келеді адам, «Падиша «қой!» − деді, − деп,− бұл ниетті!» жүктеу/скачать 2,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|