Дӛңгелек ағаш материалдарына қойылатын

183 
ложалар 
шарап бӛш-
келеріне
арналған
тығын 
ескектер 
жасанды 
мүшелер 
шамшат, шаған, 
қызылқайың
Қайың, шамшат 
Емен
Шамшат, 
шаған,
Жӛке
22 және одан да 
артық 
26 және одан да 
артық 
18 және одан да 
артық 
16 және одан да 
артық 
0,5: 0,55; 0,65; 
0,75, 1,05
*
; 
1,10; 1,20
*
; 
1,30; 1,50
*
; 
1,90
*
; 2
*
; 2,1
* 
және соларға
бӛлінгіштер 
0,6 кем емес 
3...5,5 
2 кем емес 
– 
0,10 
0,10 
0,10 
 
* тек қайың үшін 

184 
10.2-кесте. Кесілген материалдарды ӛндіру үшін тағайындалған қылқан жапырақты және жапырақты тұқымдастардың 
дӛңгелек материалдары 
 
Тағайындалуы 
Тұқымдастық
Сұрып
Қалыңдық, м 
Ұзындық, м 
Ұзындығы бойынша 
градация, м 
Қылқан 
жапырақты 
Жалпақ 
жапырақты 
Қылқан 
жапырақты 
Жалпақ 
жапы-
рақты 
Қылқан 
жапырақты 
Жалпақ 
жапы-
рақты 
Қылқан 
жапырақты 
Жалпақ 
жапы-
рақты 
Кесілген 
материалдар мен 
дайындама-лар 
ӛндірісі үшін 
жалпы тағайын-
далудағы (пило- 
вочник) 
экспортталатын
қара теңіздік
және солтүстік
4
іріктемелері
авиациялық 
резонастық
кеме құры-
лыстық 
Барлық 
тұқымдастар
1 
Барлық 
тұқымдастар
1 
Қарағай, 
майқарағай
5
,
шырша
6
, 
самырсын
7
балқарағай
8 
Шырша, 
самырсын
7
, 
майқарағай 
Барлық 
тұқымдастар
1 
Барлық 
тұқымдастар
1 
Емен, шам-
шат, шаған, 
қарағаш,
үйеңкі, 
қызылқайың 
– 
– 
– 
– 
1; 2; 3 
1; 2; 3 
1;2 
1 
1 
1; 2 
14 және одан 
да кӛп
3 
– 
14 және одан 
да кӛп
26 және одан 
да кӛп 
26 және одан 
да кӛп 
28 және одан 
да кӛп 
26 және одан 
да кӛп
14 және 
одан да 
кӛп 
14 және 
одан да 
кӛп 
– 
– 
– 
– 
3...6,5 
– 
4...8 
2,75 
3...6,5 
3...6,5 
3...6 
2...6 
1...6 
– 
– 
– 
– 
– 
0,25 
– 
0,25 
– 
0,5 
0,5 
0,5 
0,25 
0,1 
– 
– 
– 
– 
– 
 

185 
 
10.2 – кестенің жалғасы
Тағайындалуы 
Тұқымдастық
Сұрып
Қалыңдық, м 
Ұзындық, м 
Ұзындығы бойынша 
градация,м 
Қылқан 
жапырақты 
Жапырақты 
Қылқан 
жапырақты 
Жапы-
рақты 
Қылқан 
жапырақты 
Жапы-
рақты 
Қылқан 
жапырақты 
Жапы-
рақты 
қарандаштық
шегелеу үшін 
сұйық заттарға 
арналған 
бӛшкелер 
құрғақ заттарға 
арналған 
бӛшкелер мен
жәшік бӛлшек- 
тері 
шахталық кӛ-
тергіштердің
ӛткізгіш бӛре-
нелері үшін 
Самырсын 
Барлық 
тұқымдас-
тар
1 
Барлық 
тұқымдас-
тар
1 
Балқарағай
– 
Қайың, кӛк-
терек, сүмбіл 
терек,шамшат, 
жӛке, кӛктал 
Қайың, кӛк-
терек, сүмбіл 
терек,шамшат, 
жӛке, кӛктал 
– 
1; 2 
1; 2 
2; 3 
1; 2 
24 және одан 
да кӛп
14 және одан 
да кӛп 
13 және одан 
да кӛп
9 
20...46 
– 
14 және 
одан да 
кӛп
12 және 
одан да 
кӛп 
– 
3...6,5 
1...2,7 
2,75 
3..6,5 
1...2,7 
2,75 
3..6,5 
4,5...6,5 
– 
0,6 кем 
емес 
0,6 кем 
емес 
– 
0,5 
0,1 
– 
0,5 
0,1 
– 
0,5 
0,5 
– 
0,1 
0,1 
– 
1
Қарағай, шырша, майқарағай, балқарағай, самырсын. 
2
Еменнен, шамшаттан, шағаннан, қараағаштанғ үйеңкі, қызылқайыңнан басқа. 
3
Фрезерлі-кескіш агрегаттарды пайдалану кезінде 12 см қалыңдық рұқсат етіледі. 
4
Қара теңізбен салыстырған солтүстік үшін іріктеме ұзындығы 4...7 м градиация 0,3 м. 
5
Корей және сібір самырсыны. 
6
Қарапайым, аянский және сібір шыршасы 
7
Еуропалық және кавказ майқарағайы 
8
Сібір және даур балқарағайы 
9
2-сұрып бұйымдар үшін қалыңдық 13...22 см

186 
Жӛкенің сүрегі жасанды мүшелер үшін пайдаланылануға оның 
жеңілдігінен, жақсы ӛңделетіндігінен, пішінін аз ӛзгертетіндіктен таңдалған.
Шпал және ауыспалы бӛренелер дайындау үшін қолданылатын дӛңгелек 
ағаш материалдарына қойылатын талаптар 10.4-кестеде келтірілген. 
Шпал дӛңбектерінде сұрыптық талаптарды ескермеуге болатын кейбір 
мүмкіндіктер қарастырылған. Ұзындығы 22 см (енді сегмент үшін) немесе 14 
см (жіңішке сегмент үшін) болатын кемістіксіз сүректің дӛңбек сегментінен 
анықталған ашық ӛскіндерге, құрғақ қабықтарға, шіріктер мен басқа да бірқатар 
ақауларға рұқсат беріледі. 
Сыдыруға арналған дӛңгелек ағаш материалдары қылқан жапырақты және 
жапырақты ағаш тұқымдастарының дӛңбектері мен шӛркелері түрінде 
тасымалданады. Сортименттерге қойылатын негізгі талаптар 10.5-кестеде 
келтірілген. 
Фанераны дайындау үшін кӛбінесе қайың сүрегі қолданылады, ал сіріңке 
мен қорапшалар үшін кӛктерек. Фанер және сіріңке дӛңбектері үшін жалпы 
сұрыптық талаптармен қоса, сыдырылатын перифериялық аймақтың сапасына 
байланысты қосымша талаптар орнатылған. Шектеулер бұтанақтар, ӛскіндерге, 
жарықтарға, құрғақ жиектерге, қуыстарға, ойлы-қырлы тастақтарға, ядролық 
шірікке, қисықтыққа, механикалық зақымдануларға қойылады. 
 
10.5-кесте. Сыдырылған шпон алынатын қылқан жапырақты және жалпақ 
жапырақты ағаш тұқымдастарының дӛңгелек материалдары 
Тағайындалуы 
Тұқымдастық 
Сұрып 
Қалың-
дық, см 
Ұзын-
дық, м 
Ұзындық 
бойынша 
градация, м 
Қылқан 
жапырақты 
Жалпақ 
жапырақты 
Шпон ӛндірісі 
үшін: 
жалпы таға-
йындалудағы 
сіріңкелік 
Қарағай, 
балқарағай, 
самырсын, 
шырша, 
майқарағай 
– 
Емен, үйеңкі, 
шаған, қайың, 
қараағаш, 
шамшат, 
қызылқайың, 
қандыағаш, 
кӛктерек, 
сүмбіл терек, 
жӛке
Кӛктерек, 
сүмбіл терек, 
жӛке, 
қандыағаш 
1; 2 
1; 2; 3 
16(18)
*
және 
одан да 
кӛп 
18(20)
*
және 
одан да 
кӛп 
16 және 
одан да 
кӛп 
1,30; 
1,60 
және 
олардың 
бӛлін-
гіштері 
1,91; 
2,23; 
2,54 
және 
олардың 
бӛлін-
гіштері 
2 артық 
емес 
– 
– 
0,1 
*
Қылқан жапырақты ағаш тұқымдастары үшін 

187 
10.4-кесте. Темір жол шпалдары мен аударым бӛренелерін жасау үшін қолданылатын қылқан жыпарықты және жалпақ 
жапырақты ағаш тұқымдастарының дӛңгелек материалдары 
Тағайындалуы 
Тұқымдастық 
Сұрып 
Қалыңдық, м 
Ұзындық, м 
Ұзындығы 
бойынша 
градация,м 
Қылқан 
жапырақты 
Жапырақты 
Қылқан 
жапырақты 
Жапырақты 
Шпалдар ӛндірісі 
үшін: 
енді колеялар
жіңішке колеялар 
Ауыспалы бӛре-
нелер ӛндірісі 
үшін 
енді колеялар
жіңішке
колеялар 
Барлық ағаш 
тұқымдастары
*
, 
самырсыннан 
басқа 
Самырсын
Барлық ағаш 
тұқымдастары
*
, 
самырсыннан 
басқа 
Сол сияқты
*
Қайың
–
Қайың 
Қайың 
Қайың 
1; 2; 3 
3 
2; 3 
1; 2; 3 
2; 3 
2; 3 
–
2; 3 
2; 3 
2; 3 
26 және одан
да кӛп 
26 және одан 
да кӛп 
20 және одан 
да кӛп 
26 және одан 
да кӛп 
20 және одан 
да кӛп 
2,75; 5,5 
2,75; 5,5 
1,3; 1,5; 1,8
** 
3...5,5 
1,5; 1,65; 
1,8...3,2 
3,5
** 
–
–
–
0,25 
–
0,20 
 
* 
Ӛндірістік қылқан жапырақты ағаш тұқымдастары (қарағай, шырша, майқарағай, балқарағай).
**
Қылқан жапырақты ағаш тұқымдастары үшін кӛрсетілген ұзындық ӛлшемдерден қысқа материалдар дайындуға 
рұқсат етіледі. 

188 
Сүргілеуге арналған дӛңгелек ағаш материалдарын сүректен жасалған 
ұйымдарды әсемді әрлеу үшін сүргіленген шпон, фанера, ағаш плиталарын 
және т.б. алу мақсатында қолданады. 
Дӛңбектер дайындайтын ағаш тұқымдастары айқын текстура мен әдемі 
түске ие болулары қажет. Сондықтан аталған мақсаттар үшін кӛбінесе жалпақ 
жапырақты ағаш тұқымдастарының сүректері (емен, шамшат, шаған және тағы 
басқалары), сонымен қатар, кейбір қылқан жапырақты ағаштардың сүректері 
(балқарағай, қарағай, самырсын) қолданылады. Ағаш материалдары 1-ші 
немесе 2-ші сұрыптағы болуы қажет. Жалпақ жапырақты дӛңбектердің қалың-
дығы 24 см және одан да артық болуы керек, ал қылқан жапырақтыларда – 32 
см және одан да жоғары. Жалпақ жапырақты тұқымдастардың дӛңбектерінің 
ұзындығы 1,5 м кем емес, ал қылқан жапырақтылар үшін 2,5 м кем емес. 
Барлық жағдайларда да ұзындығы бойынша градация 0,1 м құрайды. Дӛңбек 
қабығынан аршылған күйінде тасымалданады. 
Целлюлоза мен сүректік массаны алуға тағайындалған дӛңгелек ағаш 
материалдары кӛбіне қылқан жапырақты ағаш тұқымдас-тарынан дайындалады 
(ең алдымен шыршадан), сонымен қатар, біршама жалпақ жпырақты ағаш 
тұқымдастары да қолданылады. Қылқан жапырақты ағаш тұқымдастарының 
баланстарына қойылатын талаптар 10.6-кестеде келтірілген. 
Тӛменіректе жапырақты ағаш тұқымдастарынан жасалатын баланстарға 
қойылатын талаптар келтірілген.
10.6-кесте. Целлюлоза мен сүректік массаны ӛндіруге үшін арналған қылқан 
жапырақты ағаш тұқымдастарының дӛңгелек материалдары (баланстар) 
 
Тағайындалуы 
Сүрек тұқымдастығы 
Сұрып Қалыңдық, 
см 
Ұзындық, м 
Ӛндіру үшін: 
химиялық қайта ӛндіруге
арналған целлюлоза 
сульфитті, бисульфитті
целлюлоза 
ақ сүректік масса 
электроқшауланған қағаз
және картон түрлері үшін
целлюлоза 
сульфатты целююлоза,
бисульфитті жарты целлю- 
лоза және сүректік масса 
Шырша, майқарағай, 
қарағай, балқарағай 
Шырша, майқарағай 
Шырша, майқарағай 
Шырша, майқарағай, 
қарағай 
Қарағай, шырша, 
майқарағай, 
балқарағай, самырсын 
1;2 
1;2;3 
2;3 
1;2;3 
1;2;3 
12...24 
6...16 
10...16 
12...24 
6...24 
1,.2;1,5;2,0 
және еселіктері 
0,75; 1; 1,1; 1,2; 
1,25; 2 және 
еселіктері 
1; 1,1; 1,2; 1,5; 
2 және 
еселіктері 
0,75; 1; 1,1; 1,2; 
1,25 және 
еселіктері 
0,75; 1; 1,1; 1,2; 
1,25 және 
еселіктері 

189 
Химиялық ӛңдеуге арналған целлюзаны алу үшін қайың, кӛктерек және 
сүмбіл терек, ал ақ сүректік масса үшін – сүмбіл терек пен кӛктерек қана 
қолданылады. Екі жағдайда да баланстар 1-сұрыптар қалыңдығы 10...24 см, 
ұзындығы 1,2; 1,5; 2 м және олардың еселіктері. 
Сульфитті және бисульфитті целлюлозаны ӛндіру үшін қайың, кӛктерек, 
сүмбіл терек, қандыағаш; баланстар үшін 6...18 см қалыңдықтағы 1-ші және 2-
ші сұрыптар, 0,75; 1; 1,1; 1,2; 1,25 м және олардың еселіктері қолданылады. 
Сульфатты ақтық целлюлозаны алу үшін де сондай ағаш тұқымдастары 
қолданылады; баланстар 1-ші және 2-ші сұрыптар 6...24 см және 3-ші сұрыпты 
6...40 см қалыңдықтағы, осындай ұзындықта болады. Ақтық емес сульфатты 
целлюлозаны, натронды, бисульфитті және тейтраль-сульфитті жартылай 
целлюлозаны ӛндіру үшін барлық ағаш сұрыптары қолданылады (қалыңдығы 
мен ұзындығы бойынша ӛлшемдер бірдей). 
Бұдан басқа, ЦНИИМЭ-мен (ТУ13-0273685-402–89) жобаланған техника-
лық шартқа сәйкес, тӛмен сапалы қылқан және жалпақ жапырақты ағаш сүрек-
терінен 4-ші сұрыпты баланс дайындамаларын алу мүмкіндігі қарастырылған. 
Баланстарда қопсырылған сүрек пен сыртқы шіріктің кездесуіне жол 
берілмейді. Сонымен қатар, баланстарда жарық, механикалық бұзылулар және 
басқа да ақаулар кезесуі мүмкін. 
Кейбір ағаш материалдарын дӛңгелек күйінде ӛндірісте, құрылыста және 
ауыл шаруашылығында пайдаланады. Бұл мақсатта қылқан жапырақты ағаш 
сұрыптарының сүректерін пайдаланады. Сортименттердің тағайындалуы мен 
оларға қойылатын негізгі талаптар 10.7-кестеде келтірілген. Қосымша 
талаптарда шіріктер, бұтанақтар рұқсат етілмейтіндігі айтылған және кейбір 
басқа да ақауларға қойылатын шектеулер кӛрсетілген. 
Барлық 2-сұрыпты жалпақ жапырақты ағаш материалдарынан қалыңдығы 
12...24 см болатын құрылыс бӛренелерін және қалыңдығы 8...11 см болатын 
тӛсем бӛренелерін (алғашқылары 0,5 м градиациямен 4,0...6,5 м ұзындықта, 
екіншісі – 0,25 м градиациямен ұзындығы 3 м-ден кем емес) дайындайды. 
Жалпақ жапырақты ағаш сұрыптарынан жасалатын құрылыс бӛренелірі мен 
тӛсем бӛренелерінде бұтанақтар мен саңырауқұлақ ақауларына рұқсат 
берілмейді. Дӛңгелек күйінде пайдаланыталын ағаш материалдарының ішінде 
қойылатын талаптар унификацияланған стандарттармен емес, ал бӛлек 
мемлекеттік немесе салалық стандарттармен реттелетін бірнеше сортимент 
(кеніш бағаналары, қар қалқандарына арналған қадалар, білеулер және т.б.) 
түрлері бар.
Аталған сортименттердің ішінен ең маңызды мәнге, жыл сайын 
дайындалуына сүректің ӛте үлкен мӛлшері шығындалатын кеніш бағаналары 
ие. Жерасты тау-кен ӛнімдерін бекіту үшін қолданылатын кеніш бағаналары 
таскӛмір, қорғасын ӛндіруші және тау-кен ӛндірістерінде пайдаланылады. 
Бағаналар қарағай, шырша, балқарағай, самырсын және шектеулі мӛлшерде 
майқарағай сүректерінен дайындалады. Қарағай мен шырша сүректерінің 
бағалы қасиеті олардың бекітпеге түсірілетін күштің артуы кезінде алдын-ала 
ескерпе шытынау дыбысын шығару қабілеті болып табылады. 

190 
10.7-кесте. Дӛңгелек түрінде пайдалануға арналған қылқан жапырақты 
сұрыптардың ағаш материалдары 
 
Тағайындалуы 
Сүректің 
сұрыбы 
Сұрып 
Қалыңдық, 
см 
Ұзындық, 
м 
Ұзындығы 
бойынша 
градация, м 
Кеме діңгегі мен 
радио үшін 
Гидротехникалық 
ғимараттардың және 
кӛпір элементтерінің 
бағанасы үшін 
Байланыс сызықтары, 
автоблокировка және 
кернеуі 35кВ тӛмен 
болатын электр 
ӛткізгіш сызықтары-
ның тірегі үшін 
Кернеу 35кВ тең 
немесе одан жоғары 
электр ӛткізгіш 
сызықтарының тірегі 
үшін 
Құрылыс үшін 
Құлмақ қатарлары 
үшін 
Әр түрлі тағайында-
лудағы қосымша 
және уақытша 
ғимараттар үшін 
(тӛсем бӛренелері) 
Кеніш бағаналарын 
ӛңдеу үшін 
Қарағай, 
шырша, 
балқарағай, 
самырсын, 
майқарағай
*
Сол сияқты 
Қарағай, 
балқарағай, 
шырша, 
майқарағай 
Қарағай, 
балқарағай 
Қарағай, 
балқарағай, 
шырша, 
майқарағай 
Сол сияқты 
Қарағай, 
балқарағай, 
шырша, 
майқарағай, 
самырсын 
Сол сияқты 
1; 2 
2 
1; 2 
1; 2 
1; 2 
1; 2 
2 
1;2 
Ерекше тапсырыс бойынша 
22...34 
16...22 
6,5...8,5 
4,5; 6,5; 
7,5; 8,5; 
9,5; 11; 13 
– 
– 
Ерекше тапсырыс бойынша 
14...24 
13...20 
6...13 
7...24 
3...6,5 
7,5...9,5 
3...6,5 
4...6,5 
0,5 
1 
0,5 
0,5 
*
Кавказ және Еуропа майқарағайы
Кеніш бағаналарының ұзындығы шахтадағы қыртыстың жүктемесіне 
сәйкес келуі тиіс. Бағаналардың кӛлденең қимасы (диаметр) тіреуішті 
әрекеттегі жүктемелерге сәйкес қарсыласуын қамтамасыз ететіндей болуы 
қажет. МемСТ 616-83-те барлық таскӛмір ӛндірісінде, сонымен қатар, негізгі 

191 
кӛмір және қорғасын ӛндіруші алаптарда қолданылатын бағаналардың 
ұзындықтары мен диаметрлері (қалыңдықтары) кӛрсетілген. Бағаналардың 
ұзындықтары үлкен шектерде ауытқиды – 0,5-тен 6м-ге дейін, және бұл кезде 
0,5м-ден 3м-ге дейін градация 0,1 м-ге тең, ал одан әрі интервалдар ӛсе береді. 
Жоғарғы бүйіржақтың диаметрі 7-ден 24 см-ге дейінгі аралықта орналасқан. 
Бірдей ұзындықтағы бағаналар бірнеше диаметрде болуы мүмкін. 
Тау-кен ӛндірісі үшін арналған кеніш бағанасының ұзындығы 1,5...6,5 м 
аралығында жатыр, ал диаметрі 12-ден 32 см аралығында, және сондай-ақ 24 
см-ден жоғары диаметрге ұзындығы 3 м және одан да жоғары болатын 
бағаналар ие. 
Бағаналардың ұзындықтарының қалыпты ӛлшемдерден ауытқу шегі ±2 см 
құрайды. Кеніш бағаналарында шіріктер мен бұтанақтар рұқсат етілмейді, 
аздаған мӛлшерде ядролық саңырауқұлақ дақтарының және жолақтарды, құрт 
жеген қуыстарың, жарықтар, қисаюлар мен механикалық зақымданулардың 
кездесуіне жол беріледі. 
Дӛңгелек ағаш материалдарының белгілі бір мӛлшері экспортқа 
бағытталады. Кӛбінесе қылқан жапырақты ағаш сұрыптарының (қарағай, 
шырша, майқарағай, балқарағай және самырсын) сүректерінен жасалған 
араланатын бӛренелер экспортталады. Бӛренелердің ӛлшемдері қалыңдығы 
бойынша 14 см және одан да жоғары, градация 2 см, ұзындығы бойынша 
градация 0,25 м 4-тен 7 м-ге дейін, сонымен қатар, 3, 7; 7, 6 және 8 м, ұзындығы 
бойынша әдіп 5...10 см. Сүректің сапасына байланысты үш түрлі сұрыптағы 
ағаш материалдарын дайындайды. Қылқан жапырақты араланатын бӛренелерге 
қойылатын талаптар мен рұқсат етілген ақаулардың нормасы МемСТ 22298-76 
кӛрсетілген. Жалпақ жапырақты ағаш тұқымдастарының араланатын бӛрене-
лері аз мӛлшерде экспортталады. Қылқан жапырақтыларға қарағанда олардың 
ұзындықтары 3-тен 6,5 м-ге дейін.
Сонымен қатар, қылқан жапырақты және жалпақ жапырақты ағаш 
тұқымдастарынан жасалған баланстар да экспортталады. Баланстардың 
қалыңдығы 6-дан 24 см-ге дейін, ұзындығы 1...6,5 м. Эспортқа тасымалданатын 
баланстарға қойылатын талаптар МемСТ 22296 – 89 Э толықтай баяндалады. 
Экспортқа, сонымен қатар, пропсалар – кеніш бағаналы тасымалданады. Олар 
кӛбінесе шырша мен қарағай сүректерінен дайындалады. Сүректің сапасына 
қойылатын талаптар МемСТ 22297 – 76 Э бойынша регламенттеледі. 

жүктеу/скачать 7,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: