Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010
жүктеу/скачать 7,05 Mb. Pdf көрінісі
|
Топонимика және этимология
| Сайыр алғашқы, ал с а й ы з / / с а я з одан кейінгі екенін байқау
қиын емес. Монгол тілінде «қайырлау», «езеннің суы тарты- лу» дегенді сайыртах дейді (С. Хабшай, Ә. Мініс. Монғолша- қазақша сөздік, Уланбатор, 1954, 148 беті). Монгол тілінде де сөз түбірі с а й р , а л - т а х қазақша - л а + у формасына сай келетін жүрнақ: Бүл сөз сайыз//саяз//тайыз мағынасында монгол тілінде ротацизм формасында сақталған. Сайрам атауындағы сайыр түбіріңен кейін келетін жүрнақ бір компоненттен түра ма, жоқ а+м жолымен жасалган ба, оны айту қиын. Біз тек осы мәселені шешуге көмегін тигізер деген екі фактіге көңіл аударғымыз келеді. 1. М. Қашқари заманында -(a) м жүрнагы сын едім жасайтын формант болған. Мәселен онда қүшақ деген сөз кучам түрінде қолданылып, оган «бір кучам нэң» (бір күшақ нәрсе) деген мы- сал берілген (1 т. 378 беті). М. Қашқари енбегінің грамматикалық көрсеткішін жасаган Қ. Мақмүдов қүчам сөзін сын есім деп түсіндіреді (Индекс-лугат. Ташкент, 1967, 407 беті). Бұдан -/а/м жүрнагьі сын есім жасайтын көне жұрнак екенін байқадық. 175 2. Қырғыз тіліндегі с а й р о о н сөзіне К.К. Юдахин сөздігінде мынандай түсінік берілген: « С а й р о о н - наносная мель, от мель; мелкое место в реке, удобное для переправы» (Киргизско- русский словарь. М., 1965, стр. 622). Түркі тілдерінде м/н дыбыстары алмаса беретінін ескер- сек, қырғыз тіліндегі сайроон сөзі Сайрам атауымен бір сөз екеніне шуба болмаса керек-ті. Бул келтірілген деректер аталған журнақ екі элементтен турады деуге көңілді көбірек дауалатады. Сонда с а й ы р түбірі сын есім болса, оган а қосылып етістікке айналдырып, оның үстіне м қосылып қайта сын есім болған деген жорамал да көңілімізде жоқ емес. Қорыта келгенде Сайрам атауы түтасымен де, оның с а й р де ген бөлімі де с а й ы з дегеннің көне түрі. Бул сөздің арғы түбірі сай болуы да ықтимал, өйткені татар тілінде сай (неглубокий, мелкий; неглубоко, мелко); сай елга - неглубокая (мелководная) река; сай чокыр - неглубокая яма; сай жир неглубокое мелкое место, мелководье; с а й г а у т ы р у в разн. знач. сесть на мел; т и р эн е л г а а г а р т а в ы ш с ы з , сай е л г а агар шалтырап поел., глубокая река течет без шума, мел кая - с шумом (Татарско-русский словарь. М., 1966, стр. 462). Азербайжан тілінде де «сай - мель; к э м и с а я о т у р д у ко рабль сел на мель» (Азербайджанско-русский словарь. Баку, 1951, стр. 175). Қорыта келгенде тарихи қалданың аты Сайрам сол жердегі жүктеу/скачать 7,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|