) Кан - корей тілінде «өзен», «су» деге сөз (Э. и В

атаулардың қүрамында кездеседі деп көрсетті. Ол С.П. Тол­
стов пен В.И. Абаевтың пікірлерін сүйене отырып, осы тер- 
минге аяқталған атаулардың бәрі-бәрі индоевропа тілдерінен 
тараған деп қорытындылады (Э.М. Мурзаев. Местные геогра­
фические термины. Сб «Транскрипция географических назва­
ний». М., 1960, стр 75; его же: «Природа Синьцзяна ». М., 1966, 
стр. 349).
Енисейдін оң тармағы кан гидронимінің этимология сын 
В.А. Никонов тунгус-маньчжур тілдеріндегі кан (өзен, тармақ) 
сөзімен байланыстырады (В.А. Никонов Краткий топоними­
ческий словарь, М., 1966, стр. 127) А.П. Дульзон - ка н, - хем,
- к е м сөздеріне аяқталга гидронимдер Эвенкі ұлт округінде 
көп кездесетінін жән бүл типтес атаулар бұдан эрі карай Ха­
баровск өлкесін дегі Амурға дейін, Лена әзенінің жогарғы 
жағында жән” Бурят АССР-інде көп екенін айтканды. 
А.П. Дульзон мүндай гидронимдер эвенкілердікі болуы ке- 
рек, ал -кан формантының шығу тегі екі түрлі нүскадан 
болуы ыктимал: 1) кішірейту жүрнағы, 2) тунгус-маньчжур 
тілдері не жақын корей тілінде канг - «өзен» деген сөз. Автор 
-хең/кем/ сөзіне аяқталған өзен атаулары Тува АСС-інде өте 
жиі кездесетінін жэне Таулы - Алтай облыс мен Минусинскінің 
оңтүстігіне карай Краснояр өлкесінде жиі үшырайтынын 
көрсеткен-ді. 
Тува тілінде кем//хем «өзен» деген сөз. 
А.П. Дульзон «кем» түркі, кет, самодий халықтары бүл өлкеде 
мекен еткен кезден бүрын өмір сүрген белгісіз бір халықтың 
сөзі дейді (А.П. Дульзон. Топонимы Средней Сибири. «Изв. сиб. 
Отд. АН СССР, стр. 112-114). Якутия гидронимдерін зерттеген 
К.Ф Гриценко -кан//ган форманттарының басым көпшілігі ги- 
дронимдерге тэн екенін жэне бұлар кішірейту жұрнағы мәнінде 
жүмсалатынын айтады (К.Ф. Гриценко. Названия рек и озер 
Якутии. Автореферат канд. диссертации. Томск, 1968, стр. 15). 
Ханты тілінде еган-«өзен» деген сөз екенін Л. И. Калинина 
көрсеткен-ді (Л.И. Қалинина. Ареалы распространения хантый­
179

ских топонимов... Учен. зап. Томского гос пединститута. Том 
XIX, вып. 2, Томск, 1961, стр. 211).
Жоғарыдағы шолудан -қан, -ган, -кам, -кем, -хем форма- 
ларына аяқталған гидронимдер сонау Қиыр ПІығыс пен Яку- 
тиядан бастап Индияға дейін созылып жатқанын байқадық. 
Э.М. Мурзаев бүл форманттардың баршасы индоевропа 
тілдерінен тарады деген пікірде екенін де көрсеттік. Алайда 
біз Қазақстанның Талдықорган облысындағы Сарықан, сол 
сияқты осы өзенмен көршілес ағып жатқан Басқан өзенінің 
аттарын басқа Алтай мен Сібірдегі туркі, тунгус-маньчжур 
және корей тілдеріндегі «өзен» магынасындағы -кан//каң, 

жүктеу/скачать 7,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: