Әрбір мемлекет өзінің аума ғында орналасқан кез келген ма
арнайы бейімделген кәсіби
жүктеу/скачать 3,47 Mb. Pdf көрінісі
|
арнайы бейімделген кәсіби мамандар керек. Бұл жағы, өкінішке орай, бізде тапшы. Жалпы, қазақ баласының ғарышқа деген құштарлығын қалай оятамыз? – «Ғарыш технологиясын зерттеп-зер- делеп жүрген қазақстандық маман дардың ғылыми еңбектері мен ізденістері қаншалықты сұранысқа ие болып отыр», «қазақ ғарыш техникасын жасау маман- дарының бүгінгі заманауи технологиялық үдерістерге ілесуі қаншалықты» деген сұрақтар көпшілікті мазалайтыны белгілі. Әдетте бүгінгі, ертеңгі болатын дүниелерді саралау үшін өткенге көп үңілуге тура келеді. Не нәрсенің болса да тамырына нәр тамызып тұрса, ол өсіп, өз жемісін береді. Сол себепті біз жас ұрпақты ғылымға бейімдеу ісіне қатты көңіл бөлуіміз керек. Қазіргі қазақ баласының бойында жаңа заманға бейімделу талабы жоғары. Себебі бүгінгі қоғам босаңсуды көтермейді. Тек тал пынысы бар жастарды таңдаған бағытына қарай дұрыс икемдеу керек. «Байқоңырдан» ғарышқа адам ұшқан кезеңнен бастап әрбір қазақ баласы ғарышкер болуды армандады. Бүкіл кеңес елінде сол кездері ғарышты жаулау идеологиясы қарқынды жүрді. Көркем әдебиеттен бастап, ғылыми жұмыстардың өзі осы саланы барынша насихаттауға кірісті. Әрбір елді мекендегі орта мектептерде «Жас техниктер», «Болашақ ғарышкер» сияқты үйірмелер жұмыс істеді. Бірақ сонда да қазақ бала сының ғарышқа деген құштарлығы қатты ояна қоймады. Бұдан кейін заман өзгерген тұста бұл дәстүр мүлде үзіліп, жас ұрпақтың ғарышқа деген әуестігі тіпті бәсеңдеп қалды. Бұл үрдісті қайта жаңғырту керек. Барлық орта мектепте болмаса да, арнайы бағытта білім беретін интеллектуалды мектептерде ғарыш технологиясы саласы қосымша сабақ ретінде оқытылып, жоғарыда атап өткен үйірмелер көптеп ашылса, ғарыш саласы мамандарының қатары бізде едәуір көбейе түсер еді. Тәуелсіз Қазақ елі ғарышқа өз азаматтарын ұшырды, тағы басқалары дайындық үстінде. Ендігі кезекте біз ғарыш аппараттарын өзіміз құрастырып, сол аппараттармен өзіміз жұмыс істей алатын дәрежеге жетуге тиіспіз. – Әңгімеңізге рақмет! Сұхбаттасқан Алмат ИСӘДІЛ «Байқоңырды» түбінде өзіміз игеріп кететінімізге сенемін Елімізде қанша планетарий бар? Оқушыларға аспан мен жұлдыздар әлемі жайлы бейнелі түрде мағлұмат беретін планетарийлер елімізде қанша? Жадыра МЕДЕТОВА, Астана қаласы Планетарий – аспан қабаты, жұл дыздар, ғаламшарлар, Жер се ріктері, кометалар мен мете- о рит тер, Күн мен Ай тұты лу- лары, басқа да астрономиялық ны сан дар мен құбылыстарды көп ші лік тің тамашалауына ұсы- натын ғылыми-ағарту мекемесі. Қазақ стан да тұңғыш әрі жал ғыз ста цио нарлы планетарий Ақ- төбеде орналасқан. 1967 жылы ашыл ған ғимараттың басты артық шы лығы – жұлдызды ас- панды түп-түгел көз алдына әкелетін «Планетарий» атты жаб
дық. 60-жылдардың со- ңын да оны өңірде еңбек етіп жүрген неміс жұмыс шы
лары сыйға тартқан. Керемет жабдық алғашқыда кәдеге жа рай қой- май, қоймада жатып қа ла ды. Бірақ кейін аппараттың сырын түсінген басшылар Ақтө бе де
стационарлы планетарий ғи- АЛАШҚА АЙТАР ДАТЫМ... Бізде ғарыш технологиясын өз бетінше зерттеп, ізденіс жолында жүрген ғалымдар баршылық. Бірақ кейбір әкімшілік-құқықтық кедергілердің кесірінен көптеген технолог ғалымның жобаларына жан бітпей отыр. Бір қуанарлығы, соңғы нұсқадағы ғылым туралы жаңа заңда отандық ғылымның алға жылжуына мүмкіндіктер ашатын айтарлықтай артықшылықтар бар. Сондықтан да осы заңның күшіне сүйеніп, біраз дүниені жандандыруға болады. Дегенмен бұл жерде заңның орындалуын қадағалайтын, ғылымға бөлінетін қаражатты бақылап отыратын біртұтас мықты механизм жетілмегендіктен, түрлі түсінбеушіліктер туындап жататыны жасырын емес. Осы уақытқа дейін қаншама қазақстандық мықты ғалым шетел асып кетті. Білімдері терең болмаса, шетелдіктер олардың еңбегін қажетсінбес еді ғой. Егер де біз отандық ғылымға мол пайда әкелетін нағыз ғалымдарға тиісінше көңіл бөліп, олардың нәтиже бере алатын жобаларына аямай қаржы төксек, қайтарымы болмай қоймайтынына сенемін. Басқаның істегені қазақ ғалымының да қолынан келеді! e-mail: info@alashainasy.kz БОЛМЫС
ЕСІККЕ ҚОЛТАҢБА ҚАЛДЫРУ «Байқоңырдан» ертең ғарышқа ұшатын ға рышкер өзі қонған қонақүй бөлмесінен шығып бара жатып, оның есігіне міндетті түрде қолтаңба қалдыруды әдетке ай нал- дырған. Ал мұны ең алғаш бастаған Ю.Га- гарин екен. Ертең ұшады деген күні «Бай- қоңырдағы» ғарышкерлерге арналған шағын үйде қонған оны таңғы сағат 3:30- да оятады. Содан кейін дайындығын жасап, ғарыш киімдерін түгел киіп, бөл ме- ден шығып бара жатып, сәл кідірген
Ю.Га га рин есікке қолтаңбасын жазып қал- ды рып ты. Бірақ, өкінішке қарай, сол күні ға рыш- кер қонған үйді жинауға келген күтуші әйел әлгі есіктегі Ю.Гагариннің қолтаңбасын өшіріп тастағандықтан, сақталмай қалған. Осыдан кейін күтуші әйелдерді жұмысқа алғанда арнайы ескерту жасалатын болған, ал Гагариннен кейінгі ғарышкерлердің қолтаңбалары жазылған есіктердің бәрі сақтаулы тұр. МҰНДАЙ ДА «ДӘСТҮР» БОЛҒАН Екінші бір қызық әрі күлкілі «дәстүрді» де сол жолы Гагарин бастапты. Негізі, ғарышкерлердің бүкіл уақыты алдын ала есептеліп қояды, кесте бұзылуы тиіс емес. Өйткені ғарыш айлағының басында осынау тарихи сәтті өз көздерімен көру үшін Кеңес Ода ғының серкелері күтіп тұр. Соған қара- мас тан, Гагарин жолда автобусты тоқтатуды сұрайды. Сөйтсе, ғарышкерді кіші дәрет қыс қан екен. Уақыт кестесі бұзылып, кеші- гетін болса да, анық өлімге бара жатқан ғарышкердің өтініші орындалады. Сөйткен Ю.Гагарин сәтті ұшып, ғарыштан Жерге аман-есен оралады. Содан кейін оның әлгі ұшар алдында істеген әрекеттерін сол кезде қасында болған қосалқы ғарышкер (дуб- лер) Герман Титов кейін өзі ұшқан кезде қай талаған. Осылайша, «Байқоңырда» ға- рыш керлердің бұлжытпай орындайтын өз дәстүрлері қалыптаса бастаған.
«Байқоңырдағы» ғарышкерлердің ұшар алдында міндетті түрде орындайтын тағы бір дәстүрі – кино көру. Кино болғанда да, ресейлік «Шөл даланың ақ күні» филь- мі. Бұл дәстүр 1971 жылы ғарышкерлер Вла дислав Волков, Георгий Добровольский мен Виктор Пацаевтар қайғылы қазаға ұшы рағаннан кейінгі көңілсіз кезеңде пайда болыпты. Осы сәтсіздіктен кейін бас шылық ұшу бағдарламаларына тыйым салады. Ал КСРО басшылығы араға екі жыл үзі- ліс салып барып тағы да ұшуға рұқсат бере ді. Сөйтіп, 1973 жылдың 27 қыр күйе- гінде Лазарев пен Макаров ғарышта екі күн болып, аман-сау Жерге оралады. Олар ұшар дың алдында осы «Шөл даланың ақ күні» фильмін көреді. Содан бастап бүкіл ғарышкер міндетті түрде ұшар алдында осы фильмді көруді әдетке айналдырған. Айбын БАҚЫТҰЛЫ Ғарыш жұртының дәстүрлері дегенге ғарыш тұрғындарымен байланыс орнатылған екен деп қалмаңыздар. Біздің айтқалы отырғанымыз осыдан 50 жыл бұрын ғарыш көгіне тұңғыш рет адамзатты аттандырып, әлемді тамсандырған «Байқоңыр» жайында. Дәлірегі, сол «Байқоңырдан» ұшқан ғарышкерлердің кездейсоқ істеген, бірақ сонысы өзінен кейінгілерге жазылмаған заң ретінде қабылданып, дәстүрге айналып кеткен іс-әрекеттері турасында болмақ. Ғарыш жұртының дәстүрлері маратын салуды ұйғарады. Бү- г інде бұл нысан Еуразиялық планетарийлер достастығы құрамына енеді. Жергілікті ас- тро номдар Пулков обсер ва то- рия сымен, Мәскеу плане та- рийімен және Алматы астро- фи зи ка институтымен 40 жыл- дан бері тығыз байланыста. Ай та кетейік, қазір еліміздің бас қа ай мақтарында мобильді плане та рийлер де ашылып жатыр. Мәселен, жақында ғана Қос та най да осындай орталық пайда болды. РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ №61 (513) 12.04.2011 жыл, сейсенбі www.alashainasy.kz 7
ҚҰСЖОЛЫ КӘСІПҚОЙ БОКС Мамандардың «WSB сериясының финалында «Астана арландары» мен «Баку оттары» кездеседі» деген сәуегейліктері ақиқатқа айналатын секілді. Қос команда да жартылай финалда қарсыластарын 4:1 есебімен ойсырата жеңді. Әзірбайжандықтарды қайдам, біздің «арландар» жартылай финалдық бірінші жекпе-жегін керемет өткізді. Америкалықтар қазақ жұдырығының дәмін татты Бес боксшымыздың төртеуі өз ай қас та- рын жеңіспен аяқтады. Оның ішінде екеуі 3:0 есебімен айқын жеңсе, Қанат Ислам мен Руслан Мырсатаев қарсыластарын но- каутқа жіберді. – Негізі, жеребе кезінде бізге осы ко- ман даның түсетінін іштей сезгенмін. «Лос- Анджелес матадорлары» – оңай шағылар жаңғақ емес, өз аймағының жеңімпазы. Алай да жартылай финалда осы коман да- мен текетіресетінімізге қуаныштымын, – деп аталмыш айқас алдында «Астана ар- лан дарының» бас директоры Болат Ман- ке нов өз ойын білдірген болатын. Бірақ, шы ны керек, қонақтар тарапынан еш қан- дай да қарсылық көре алған жоқпыз. Айта кетуіміз керек, «Лос Анджелес ма- та дорлары» Астанаға негізгі құраммен келді. Тек 60 келіге дейінгі салмақ дәре же- сінде ғана жеке рейтингте 5-орында тұрған Эрик Фаулердің орнына «матадорлардың» бас бапкері Мэнни Роблес 8-орында тұрған шәкірті Эвертон Лопесті жіберіпті. Деген- мен, шыны керек, бұл күні Мерей Ақ ша- лов тың бабының келісіп тұрғаны сон ша- лық, Фаулерге қарсы шықса да, жүнін тү- тер еді. Ал Лопеспен болған айқаста бірден шабуылға лап қойған Мерей қарсыласына бас көтерткен жоқ. Нәтижесінде үш төреші де жеңісті жерлесімізге берді. Бұдан кейін шаршы алаңға Рассел Ля- мур көтерілді. Сұңғақ бойлы боксшының тү рі бір қарағанда сұсты болып көрінеді екен. Алайда мұндайлардың талайын көр- ген Қанат Ислам отты жанарымен Ля мур- дың көзіне тік қарап, әлгі байғұстың жігерін бірден құм қылды. Бірінші раундтың ба- сында-ақ құлаштай сермеген соққысымен қар сыласын теңселтіп тастады. Күтпеген жер ден соққы жеген Лямурды ринг жие- гіне керілген арқан ғана ұстап қалды. Әйт- пе генде, шаршы алаңның арғы бетіне тоң- қа лаң асар еді. Алайда Қанат бұған қана- ғат танбай қалды. Жанкүйерлердің «но- каут, но-каут» деп ұрандатқандары одан сайын күш беріп, тағы бір мәрте жойқын соқ қы жасады. Бұл жолы Лос-Анджелестен келген «матадор» тізерлеп отырды да қал- ды. Сөйтіп, «қазақтың жұдырығы қандай ащы» еді дегендей тілімен ернінің ай на ла- сын жалап алды да, арғы бұрышта арыс- тан ша атылғалы тұрған жерлесімізге жа лы- нышты жанарымен әзер қарады. Екінші раун дта Қанат бастаған ісін ақыры аяқтады. Рас сел Лямурды бұрышқа тығып алып, оңынан да, солынан да төмпештеген Ис- лам ды төреші әрең ажыратып алды. Бұл бір жағынан дұрыс та болды-ау. Әйтпесе, әлгі байғұсқа жедел жәрдем де көмектесе алмай қалар ма еді... Бір қызығы, «өлетін тышқан мысықтың құйрығымен ойнайды» демекші, Лямур төрешінің айқасты тоқ тат- қа нына ыза болып, «мен жеңілген жоқпын» дегендей кейіп танытып, жұдырығымен ауаны соғып жатты. Қайта бапкері салмақ- ты екен, шәкіртін шақырып алып, басу ай- тып, тоқтатты. 85 келі салмақта жұдырықтасқан «Ас- тана арландарының» сапындағы өзбек ле- ги онеріне қарсы украиналық «матадор» Вячеслав Шабранский шықты. Жалпы, Шаб ранский қазақ бокс жанкүйерлеріне жақсы таныс болуы керек. Өйткені өткен жылы федерация кубогы кезінде Тараз қа- ла сының сапында өнер көрсеткен. Әлбетте, сол кездегі мақсаты «Астана арландары» бас шыларының көзіне түсу болғаны айт- па са да түсінікті. Алайда «арландардың» қатарына өте алмағаннан кейін АҚШ асып, «матадор» атанып шыға келген. Бүгінде ол – «Лос Анджелес мата дор ла ры ның» осы салмақтағы көшбасшысы. Де ген мен Рам- жон ға қарсы Шабранский еш амал қолдана алған жоқ. Рас, бірінші раунд та үстемдік құрып, төрешілердің жо ға
ры ұпайын алғанын жасырмаймыз. Бі рақ екінші раундтан бастап өз жұдырықтасу мәнеріне көшкен Ахмедов жеңісті жұлып әперді. Аса ауыр салмақ дәрежесінде жекпе- жектің төртінші раундында қарсыласына көз деп тұрып жұдырық жұмсаған Мыр са- таев «матадорлық» Дэвид Имоесириді тұр- ғызбастай етіп құлатты. Айта кетейік, екінші раундта да жерлесіміз Дэвидті құ лат қан болатын. Бірақ төреші сегізге дейін санағанша, америкалық алып өзіне келіп үлгерген. Өкінішке қарай, бір боксшымыз жеңіліп қалды. 51 келі салмаққа дейінгі жұды рық- та суда Міржан Рақымжановқа сәл ғана батылдық жетіспеді. Әйтпесе, Міржан да бұл жекпе-жекті тәп-тәуір өткізген еді.
– Эвертон Лопес (Бразилия) 73 келі: Қанат Ислам (Қазақстан) – Рассел Лямур (АҚШ) 85 келі: Рамжон Ахмедов (Өзбекстан) – Вячеслав Шабранский (Украина) 91+ келі: Руслан Мырсатаев (Қазақстан) – Дэвид Имоесири (АҚШ) «Баку оттары» (Әзірбайжан) – «Париж Юнайтед» (Франция) — 4:1 Қарымта жекпе-жек кеші 17 сәуірде Лос Анджелесте өтеді. Оған мына бокс шы- ла рымыз қатысады: 54 келіде Қанат Әбу- тәліпов, 61 келіде Ержан Мусафиров, 73,5 келіде Бақыт Сәрсекбаев, 85 келіде Марат Мол дагереев және 91+ келіде Иштван Бер нард қорғайды. Әзиз ЖҰМАДІЛ Өзге кеңістіктің мақұлықтары туралы әң гімелер, негізі, әлімсақтан бар. Хал қы- мыз жын, елес, пері дегендерді адамзат са насы танып білмейтін әлемнің өкілдері ретінде айтады. Басқа бір әлемнен топ етіп түсетін қорқынышты құбыжықтар жайлы хикаялар өзге діннің әдебиеттерінде де сөз болады. Тіпті Інжілде пайғамбарлардың бірі бөгде ғаламнан ұшып келген кемені көреді. Адам баласымен бірге өмір сүрген мұндай пайымдаулар, шынымен де, бөгде ғаламшармен байланыстың барына айғақ болғандай. Бірақ ғылым қашанда көзбен, ғылыми аппаратпен байқалмаған, тео рия- лар мен қабыспайтын дүниелерді мойын- сұн байды. Сондықтан ғылыми дәйектер мен аспаннан ұшатын бәймәлім нысанды байқағандардың әңгімелері қарама-қар- сылықтың бірлігі мен күресі заңдылығын еске салады. 1947 жылы ғылым ұшатын беймәлім нысан (НЛО) туралы мәліметті тұңғыш рет тіркеді. Америкалық бизнесмен Кеннет Арнольд аспаннан тәрелкеге ұқсас то ғыз түрлі нәрсе көрген болатын. Бұл кө- рініс суреттермен дәлелденді, бірақ оның не екені сол беймәлім күйінде қалды. Осы жылы күні бүгінге дейін талас туғызып кел- ген әйгілі Розуэлль оқиғасы есепке алынды. Нью-Мексиконың түбіндегі жергілікті тұр- ғын дар ұшатын тәрелкелер мен гуманоид тә різді мақұлықтардың қалдықтарын тап- қа нын жария еткен болатын. Дерек бойын-
• бойы 170 сантиметрден биік бол мауы; • салмағы 70-72 кг болуы; • истребитель-ұшқыш болуы; • 30 жастан төмен болуы; • жазғы дайындығының жоғары болуы; • (регламенттен тыс жалпы ұшуы); • абсолютті денсаулық (созылмалы ау ру- лардан және оның белгілерінен ада болуы, хи рур гиялық таңбалардан таза болуы); • КСРО коммунистік партиясының мүшесі болуы.
ТЫЛСЫМ БІЛІК
ша ұзақ жылдарға созылған зерттеу жүр- гізілді. Ақыры биыл оның қорытындысы шықты: ұшатын нысандардың табылғаны рас, ал ондағы қалдықтар – кәдімгі адам- дар дікі. Ұшатын аппараттардың қайдан келгені бұл жолы да беймәлім болып қал- ды. Мұндай деректер Францияда да, Қы- тай да да, басқа елдерде де тіркелді. Тағы да көп қауесет туындап, елді үрей биледі, уфологтардың болжамы сан-саққа жүгірді. Бірақ ғылым тағы да нақты мәліметтерге қол жеткізбеді. Десек те, уфологияға қа- тыс ты қолда бар ғылыми жетістіктерді са- ра лай отырып, біз мынаны айта аламыз: Біріншіден, аспаннан арагідік бай қа- лып қоя тын, ұшатын беймәлім ны сан дар- дың бөг де ғаламшарлық өмірмен қандай да бір байланысы бар екеніне ғылым әлі күнге дейін нақты айғақ тапқан жоқ.
тани алмай отырған ұшатын беймәлім ны- сан дардың көзге көрінгені, тіркелгені факт ретінде ғылымда қала береді. Үшіншіден, «ұшатын тәрелке» сияқты жа риялы-астыртын беймәлім нысандар өн дірісі де түрлі шатасуларға ұрындырып жүр гені ақиқат. Мәселен, АҚШ пен Гер- мания бүгінде шығыр пішінді және басқа да ұшу аппараттары өндірісі жөнінен әлем- де көш бастайды.
ас тро физика, уфология және басқа да ғылым са лалары бойынша білімі мен қа- жетті зерт теу жүргізуге мүмкіндігінің бол- мауы да қауесеттердің ғасырдан-ғасырға жал ға суы на себеп. Сергей ЕФИМОВ, астрофизик, физика- математика ғылымдарының кандидаты: – НЛО деген әлбетте бар, бірақ ғы- лыми тұрғыдан анықталуы да, анық- тал мауы да мүмкін. Ал олардың бөгде ғаламшарлардан келетіні туралы бол- жам дәлелденген емес. Сонымен бірге ғалымдардың көбі ғаламда біздің жалғыз емес екендігімізді қуаттайды. Бөгдеғаламшарлықтардың болуы ықтимал, бірақ олардың Жерге ұшып келуі туралы әңгімелерді ғылым растай алмайды. Мен 1985 жылы Ар ме ния- дағы Бюракан обсер ваториясында іс- тәжірибеден өтіп жүргенде, тау үстінде шағын бұлт пайда болғанын көрдім. Әлгі дөңгелек бұлт жылдам үлкейіп, жар ты аспанды алып кетті. Міне, бұл да ғы лым үшін беймәлім құбылыс болды. Астрономдар тек «бұл әскери шаралар болуы мүмкін» деген жорамал ғана жасады. Ашық ғарыш кеңістігіне алғаш сапар шеккен космонавт Алексей ЛЕОНОВ НЛО жөнінде былай деген: – Жер беті тұрғындарының бәріне бізден басқа да бір ғаламшарлықтардың болғаны қызық көрінеді. Бірақ, өкінішке қарай, Күн жүйесі көлемінде өзге өмір жоқ. Мен мұны барлық жауапкершілікті мойныма ала отырып, мәлімдеймін. Ға рыштық айрықша құбылыстарды зерт теу жөніндегі комиссияны бас қар- ған уақытымда, ант етейін, ешқандай тыл сым нәрсені байқаған емеспін. Бала кезінде Кир Булычевтің повесі бойынша түсірілген «Болашақтан келген қонақ» көркем фильмін сүйіп қарамағандар кемде кем болар. Киноның әсері ме, басқа ма, кейін кеңес жұртшылығы бөгде ғаламшарлардан келген беймәлім нысандарды жиі кездестіретінді шығарды. Тіпті ұшатын тәрелке тәрізді нәрселерді көрген еліміздің бірлі-екілі танымал тұлғалары да бар. Тоқырау жылдары халықтың рухани әлсіреуімен бірге бір кездері тыйым салынған уфология мен тылсымдар жайлы қиял-ғажайып әңгімелер өршіп кетті. Бүгінгі ғылым да бөгде ғаламшар мен ұшатын беймәлім нысандар туралы болжамдарды жоққа шығармайды. Тек қана ақиқат пен мистификацияны айыру қажет. Соңғы жарты ғасыр ішінде Ресей космонавтикасындағы ғарышқа ұшу бақытына ие болатындар үшін қойылатын талаптар әлдеқайда жұмсартылған екен. Кеңес ғарышының атасы С.Королев әрбір ғарышкер әмбебап маман, яғни бір өзі истребитель – ұшқыш, штурман, байланысшы, борт- инженер болуы тиіс деп есептеген. Қазіргі кезде бұл мамандықтардың орнын жоғары техника толтырды. Осыған орай қазіргі кезде ғарышкерге қойылатын өте қатаң критерийлер біршама жеңілдетілген екен. Ал Алаш баласының соңғы он жыл бойы ғарышқа самғамағанына қарағанда, Қазақстан Республикасының азаматы үшін қойылатын критерийлер қиындап кеткен жоқ па деген ойға келеді. Тұңғыш ғарышкер Тоқтар Әубәкіров ағамыз КСРО кезінде ғарышқа Алаштың мерейін асырды, ал Талғат Мұсабаев ағамыз Ресей азаматы ретінде ғарышта үш мәрте самғаған. Сонда қандай критерийлер қазақтың томағасы сыпырулы қос қыранының (Айдын Айымбетов, Мұхтар Аймаханов) қанатын жазғызбай отыр (салыстырмалы суретбаянға назар аударыңыз)? Болатбек МҰХТАРОВ Құбаш МЕҢДІҒАЛИ Ұшатын беймәлім нысандар: қауесет пен ақиқат Ғарышкер боламын десеңіз... ? Б I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А Ћ Б I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А Ћ Карелиннің капитандық таспасы ғарышқа «ұшқан» Ғарышта да спортпен айналысуға болады Шынымен-ақ, Ресей спорты бас шы лары ғарышкерлерімен кез- де сіп тұрады. Әрі кездескен сайын ғарышқа ұшатын өз жерлестеріне ақ жол тілеп, қошамет көрсетіп қана қоймай, жақ сы ырыммен әртүрлі сыйлықтар та быс етеді. Мысалы, осындай кез де су дің бірі Бейжің Олимпиадасының қар саңында (2007 жылы) болды. Онда сол кез- де гі Росспорт басшысы Вячеслав Фетисов ғарышкерлеге Ресей құ ра- ма сының киім-кешектерін табыс етіп, «осы формамен біздің спорт- шы лар халықаралық аренада үлкен жетістіктерге қол жеткізді, енді сіз- дерді де үлкен табысқа жетелесін» де ген болатын. Осы кездесуде Фе- дор Юрчихин деген ғарышкерге спорт т ық ойындар түрінде команда капи тан да ры білектеріне байлайтын таспа (повязка) табыс етілді. Бірақ
ол әлгі ка питандық таспаны жерге қайтадан алып келіп, спортшыларға қайтарып беруге тиіс. Мысалы, даңқты балуан Александр Каре лин- нің осындай ка пи тандық таспасы ғарышқа «ұшып» барып келген екен. Содан соң әлгі капитандық тас паны футболдан әйел дер ара сын дағы Ресейдің пара олим пиа да лық құрамасына беріпті. Ал бұл команда 2000 жылғы Сидней Олим пиа да- сында бірінші орын алып, чемпион атанған. Көпшілік бұл елеулі жеңісті Карелинің ка пи тан дық таспасымен байланыстырады. Ғарыштағы ғарышкердің өз бабын дереу жоғалтып ала- тыны бұрыннан дәлел ден ген. Оны ғарышкер жерге қонғанда анық байқап жатамыз. Екі жағынан екі кісі демемесе, құ- лап қала тынын бәріміз біле міз. Мұны мамандар ғарышта адам ның бұлшық еті әлсіз жұ- мыс істей тін дігімен, сондай-ақ ағзаға қа жетті кальцийдің жо- ғалуымен түсіндірген. Ға рыш- қа ұшқан ғарыш керлердің айы на екі пайыз кальцийін жо- ғалтатыны белгілі болды. Ал кальций дене мүшелерінің қоз ғалысы, ауыр физикалық жаттығулар кезінде қалыпқа келіп отыратындығын білеміз. Ғарышта физикалық жат- тығулар жасау мүлдем мүм кін емес. Осыны ескерген ма ман- дар ғарышкерлерге арнап, ар- найы жаттығу құрылғысын ой- Ғарышқа ұшқан ғарышкерлер үшін сол жақта спортпен айналысуға жағдай жасалған ба? Жазира ИСАЕВА, Тараз қаласы лап шығарды. Вакуумдық цилиндр жүйесінің арқасында ғарышкерлерге арналған жат- тығу құрылғысы кез келген жаттығуды алмастыра алады. Ғарышкерлік жаттығу құры л- ғы сымен бір мәрте жаттығудың өзі велосипедпен екі сағат жүр генмен тең екен. Тіпті аме- ри калық ғарышкер Сунита Вильямс бұл құрылғымен ға- рыш та марафонға жүгіріп кө- ріпті. Міне, бүгінде спорт – бар лық жерде, тіпті ғарышта да бар деген сөз.
• 150-190 см аралығында бойы болуы, отырған кездегі биіктігі 80-99 см болуы; • салмағы 50-95 кг аралығында болуы; • жоғары білім; • жас деңгейі денсаулығына байланысты шектеледі; • денсаулығының жақсы болуы (ауыр созыл ма лы аурулардан, томографияда көр- се тілген пато логиялық аурулардан ада бо- луы, ақталған жағ дайда хирургиялық таң- ба лар кедергі бол майды). Қазақстан Республикасының ғарышкері – ? Бәлкім, Алаш қырандарына қойылатын кри терийлер былай шығар: • бойы: қазақтың бойы өзгеден кем емес; • салмағы: ол жағынан ұялмаймыз; • азаматтығы: Ресей азаматтығын алуға мәжбүр (мысалы, Мұхтар Аймаханов); • жоғары білім: Ресей ЖОО-сын бітіруі міндетті (Қазақстан ЖОО-сы қажетті емес); • жасы: денсаулығына байланысты; • денсаулығы: қазы-қарта жеп, қымыз ішіп өскен адамның денсаулығы мықты болмағанда ше?! Мансұр Х АМИТ (фо
то) А б ай ОМАРОВ (к о лла ж) РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ №61 (513) 12.04.2011 жыл, сейсенбі www.alashainasy.kz 8
ДУМАН №61 (513) 12.04.2011 жыл, сейсенбі www.alashainasy.kz 8 РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ e-mail: info@alashainasy.kz К е зекшi ред ак тор – Алма т ИСӘДІЛ Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет Бас редактор – Серiк ЖАНБОЛАТ Мұратқали ДҮЙСЕНБАЕВ Бас ред
ак тордың бiрiншi орынб ас ары
Мақсат ӘДIЛХАН Бас ред
ак тордың орынб ас ары
Қабылд а у бөлмесі: 8(727)388-80-60, факс: 8(727)388-80-61 Айдын ҚАБ А – ж а
а тшы
Талға т КIРШIБ
АЕВ – ж а уапты х а тшының орынб ас ары
Нұрлыб ай ИТЕКБ
АЕВ – те х.ред ак тор
Күләш НАҚЫПОВ А –
аға к оррек
тор, т е л.: 388-80-76 Газе
т 2008 жылдың 17 қар ашасынд
а ҚР Мәдение т және ақпар а т
минис трлiгiнде тiрк е лiп, бұқар алық ақпар а т құр алын есепк е қою
тур алы №9650-Г к уәлiгi берiлг ен.
Р ед акция авт орлар мақаласы мен ж арнама мазмұнына ж а уап
бермейдi. Авт
орлар қо лж азб асы өңде лмейдi және к ерi қайт арылмайды. Көлемi екi к омпью
терлiк бе тт ен (14 к ег ль) ас
а тын ма
териалд ар
қабылд анб
айды. «Алаш айнасынд а» ж арияланған ма териалд ар мен с
уре тт ердi көшiрiп немесе өңдеп б ас у үшiн ред акцияның ж азб
аша рұқс а ты алынып, г азе
тк е сiлт
еме ж ас алуы мiнде ттi. Құрылтайшысы және меншiк иесi – «ТОЛҒАУ» ЖШС Директор – Александр Филимонович АН Тар
а ту қызме
тi те л.: 8 (727) 388-80-88 Ж арнама бөлімі те л.:
8 (727) 388-81-00 Алма
ты қаласы «Дәуiр» РПБК ЖШС Қалд
аяқов көшесi, 17-үй. Т ел.:
8 (727) 273-12-04, 273-12-54 Тапсырыс – №920 А ст ана қаласы «А ст ана-По лигр афия»,
Бр усиловский көшесi, 87-үй. Т ел.:
(7172) 37-05-59 Тапсырыс – №687 Шымк
ент қаласы «Оңтүс тiк по
лигр афия» б
аспалар үйi» ЖШС Байтұрсынұлы көшесi, 18-үй. Т ел.:
(7252) 30-03-30, 30-03-31 Тапсырыс – №4145
Бағасы к е лiсiмдi Таралымы – 10 000 дана Газе
т сейсенбi, сәрсенбi, бейсенбi, жұма, сенбi күндерi шығады. «А ла ш а й на сы» г аз ет iн е ж
аз ы лу и нд екс i: 6 42 59 Ре да кц и ян ы ң ме ке нж ай ы : А лм ат ы қ ал ас ы ,05 0 0 51 , Б ег ал и н кө
ш ес і, 1 4 8/ 1 А e- m ail : inf o @ a lashainas y. kz Аймақтағы тiлшiлер: Қар
ағанды – Серiк САҒЫНТ АЙ, т
ел.: 8777 3909779 Ж амбыл – Гүлж ан КӨШЕРОВ А, т
ел.: 8701 7711648 Қызылж
ар – Ерб ақыт АМАНТ АЙ, т ел.: 8 705 4418255 Қызылорд а – Әділж ан ҮМБЕ Т, т
ел.: 8777 7054466 Өск
емен – А зама
т ҚА СЫМ, т
ел.: 8777 3554114 Шымк
ент – Шадияр МО ЛДАБЕК, т ел.: 8705 9877799
Құб
аш МЕҢДIҒА ЛИЕВ – с
аяси бюро, т е л.: 388-80-72 Берiк ӘШIМОВ – нарық, т е л.:
388-80-69 Қалд
ар КӨМЕКБ АЕВ – қоғам, т е л.:
388-80-65 Алма
т ИСӘДIЛ – өрк ение
т, т е л.: 388-80-64 Нұрғазы СА САЕВ – дод а (спор
т), т е л.: 388-80-74 Бо ла тбек МҰХТ АРОВ – ж
аңалықт ар, т
е л.:
388-80-68 Дарх
ан БЕЙСЕНБЕКҰЛЫ – меншiк тi
тiлшiлер қосыны, т е л.: 388-80-62 Астана бюросы: Мек
енж айы: Сейфу ллин көшесi, 31, офис 215 Те л.: 8 (7172) 54-27-31 E-mail: aa_as tana@mail.ru Айбын ШАҒА ЛАҚОВ – А ст ана бюросының ж ет екшiсi Салт ан СӘКЕН – тiлшi Бүркiт НҰР А СЫЛ – тiлшi Қана т Т
ОҚАБ АЕВ – тілші Эльвир а ЕРКІНБЕК ОВ А – үйлес тір уші
БҮГІН: Жм Сн Жк Дс Сс Ср Бс Жм Сн Жк Дс Сс Ср Бс Жм Сн Жк Дс Сс Ср Бс Жм Сн Жк Дс Сс Ср Бс Жм Сн СӘУІР 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Сәуірдің 12-сі Алаштың атаулы күні • 1889 жылы Алаштың ұлы ғалымы, Ұлттық ғылым академиясының тұңғыш президенті Қаныш Сәтбаев дүниеге келді. • 50 жыл бұрын (1961) Юрий Алексеевич Гагарин дүниежүзінде бірінші болып «Восток» кеме-спутнигімен ғарышқа ұшты. Ол Жерді бір айналып ұшып, 1 сағат 48 минуттан кейін қайта қонған. • 16 жыл бұрын (1995) Мәскеу, Санкт-Петербор қалаларында Абай Құнанбаевтың (1845-1904) туғанына 150 жыл толуы аталып өтті. • Бүкіләлемдік авиация және космонавтика күні. Сәуірдің 12-сінде Дүниежүзілік авиация және космонавтика күнін тойлайды. 1968 жылдың қарашасынан бастап Халықаралық авиация федерациясының шешімімен бекітілген. Туған күн иелері Есқали Байбосынұлы (1941) – Қазақстан Республикасы білім беру ісінің озық қызметкері;
хатшысы;
Серік Мұқанов (1953) – Алматы облысы әкімінің орынбасары; Мұрат Аманбаев (1955) – Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университеті Халықаралық бизнес мектебінің президенті; Сағит Ахметбеков (1957) – Павлодар облыстық соты судьялар қауіпсіздігін қамтамасыз ету бөлімінің бастығы; Рүстем Жоламан (1961) – Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ғылым және халықаралық байланыстар жөніндегі вице-ректоры, экономика ғылымының докторы, академик; Қайрат Айтуғанов (1962) – «Оңтүстік» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясының басқарма төрағасы; Мұрат Жүнісов (1964) – «ҚазИнТел» телекоммуникациялық холдингі президенті; Ғалымжан Қойшыбаев (1968) – Қазақстанның Литвадағы Төтенше және өкілетті елшісі. Мерейлі күндеріңіз мерекеге ұласып, мәртебелеріңіз арта берсін! «Алаш айнасы» Шығуы Ұзақтығы Батуы 06:16 13.15 19:31 ЖҰЛДЫЗ - ЖОРАМАЛ ТАРАЗЫ Бүгін алдыңызға қандай да бір нақты мақсат қоя білсеңіз, күніңіз сәтті өтеді. Сонымен қатар дереу сол мақ- сатқа қол жеткізуге әрекет ет- ке ніңіз жөн. Егер уақытыңызды бос әңгімемен өткізсеңіз, онда күніңіз де босқа өтті дей бе- ріңіз.
САРЫШАЯН Бүгінгі көңіл күйіңіз өте құбылмалы, соның кесірі- нен өзіңізге-өзіңіз қиындық тудырасыз. Сонымен қатар айтпай-ақ көрініп тұрған мәсе- лені қайта талқылап, қиында- тасыз. Бір іске бар ойыңызды жинақтау үшін сізге тыныштық қажет.
МЕРГЕН Сізге бүгін қызықты тапсырма беріледі. Оған сіз шығармашылық шабытпен қуана-қуана кірісесіз. Сіздің жұмысыңызды бақылап отыр- ғандарға ғана емес, басқа- ларға да өзіңіздің ұмтылысыңыз бен құлшынысыңызды көрсете аласыз.
ТАУЕШКІ Бұл күн сіз үшін қиын- дықтарды жеңумен байла- нысты болады. Жеңіске жету кез келген істе оңайға соға бермейді. Сондықтан ерінбей еңбек етсеңіз, кейін ештеңеге өкінбейтін боласыз. Пайдалы кеңестерге құлақ түріп жүрген дұрыс.
СУҚҰЙҒЫШ Бүгін басшылар сізден жұмысқа үлкен күш салуды талап етпейді. Керісінше, сізге көмекшілер мен қамқор- шы қолдаушылар пайда бо- лады. Олар өміріңізді өзгертіп, жұмысыңызды жеңілдетуі әбден мүмкін. Сіз тек сенсеңіз болды.
БАЛЫҚТАР Бүгін алдыңыздан жаңа мүмкіндіктер ашылып, ойы- ңыздың өзгеруі де ғажап емес. Әрі алға қойған мақ- сатыңыздың маңыздылығын тағы бір рет ойлануға тура келеді. Мақсатыңызды басқа- сынан бас тартқан жағдайда іске асырасыз. ТОҚТЫ Бұл күн іскерлік бел сен- ділігіңіздің артуына бай ла- ныс ты болмақ. Алдыңызға жаңа мақсаттар қойып, алғаш- қы жеңістерге жету үшін қолы- ңыз дан келгеннің бәрін жасай- сыз. Достармен кездесуге әрі үлкен әңгіме-дүкен құруға сәтті күн.
ТОРПАҚ Бүгін сіз бұрыннан бері ойланып жүрген ой-жос пар- ларыңызды жүзеге асыра ала сыз. Сізге көмекшілер табу керек, ол үшін алдын ала өзі- ңіз ге кім ниеттес бола алатын- дығын ойланыңыз. Кешке таза ауада бір сәт серуендегеніңіз жөн.
ЕГІЗДЕР Бүгін сіз өзіңізді жұмыс- тағы қарбалас пен асығыс- тықта ыңғайсыз сезінесіз. Сізге тыныштықта бір сарын- ды ырғақпен жұмыс істеген ұнайды. Сондықтан күн тәрті- біне өзгеріс енгізіңіз. Әрбір іске жеткілікті уақыт бөліп қойған абзал.
ШАЯН Жаңа жоспарлар іскерлік салаға да, жеке өміріңізге де аса қажет. Бұл күн сізге бар- лық бастама үшін қо лай
лы болмақ. Егер өміріңізді біраз өзгерту туралы бұрын да ойла- нып жүрсеңіз, батыл ой лары- ңызды іске асыра бер сеңіз
болады. Алайда жақындары- ңыз бен жақсы тіл табысу қиын- ға соғуы ықтимал.
Бұл күн айтарлықтай күрделі болады. Күні бойы өзіңіз түсінбейтін қолайсыз жағдайдың әсерінен жайсыз күйде боласыз. Өзгерген жұ- мыс кестесіне және де қыз мет- тегі қосымша міндеттердің көбеюі не байланысты тыным таппай сыз. БИКЕШ Егер еңбек етуге ерінбе- сеңіз, үлкен табыстар мен өзіңіз үшін өте маңызды же- ңіске жете аласыз. Ал жұмысқа деген құлшынысыңыз бен ынтаңыз төмен болса, сенімді серіктер іздеңіз. Бірігіп жасаған іс сізге тек шабыт сыйлайды.
Алматтың әзілдері Құрастырған Айтқазы МАЙЛЫБАЙ СКАНВОРД
Газетіміздің №60 (512) санында жарияланған сканвордтың жауабы КӨЛДЕНЕҢІНЕН: Зеро. Ерте. Реверс. Албар. Мат. «Мен». Аттаныс. Сакэ. Бит. Майор. Сан. Атлет. Аид. Авиетка. Асқар. «Асу». ТІГІНЕН: Беллетрист. Талақ. Жорамал. Нева. Ерен. Тир. Лев. Нысап. Рем. Сай. Ата. Трал. Комикс. Тест. Пэр. Дау. Кезбе Т. Теменов фильмі Дыбыстың таңбалануы Қостабанды су көлігі Жюль
Верннің кейіпкер капитаны Сұрапыл
теңіз толқыны
Көңіл, ниет
Ит тұқымы
Поэзия түрі
Әнші ер адам
дауысы Ағылшын
сыраханасы Алабота
тұқымдас өсімдік
Ұшақ Назым
Хикмет ...
Суық хабар
Жұмсақ мата Ливан,
Нигерия- дағы ұлт. бірі Тас ататын құрал
1дм 3 Тағы тау жануары Жылтыр
қағаз Конго керігі Жиек Жапон. алғаш- қы астанасы Төртбұрыш- ты сап түзеу Клеопатра- ның нөкері Шарапатты адам Септік
Шипа Еліміздегі өзен Елді
мекен Ауа райы +18+20 о +4+6 о +9+11 о
о +12+14 о
о +16+18 о
о +14+16 о
о
о
о
о +5+7 о +23+25 о +8 +10 о +20+25 о
о +27+29 о +10+13 о +20+23 о
о +20+22 о +5+7 о +20+22 о +6+8 о +20+22 о +6+8 о +25+27 о +11+13 о +20+22 о +10+12 +22+24 о +8+10 о
+15+17 о +5+7 о
СІЗ ЕСТІДІҢІЗ БЕ? Юрий Гагариннің ғарышқа жасаған сапарының 50 жылдығына арнал- ған «Бірінші орбита» фильмі бүгін YouTube-қа шығады. Фильмді түсірген Attic Room кино компаниясы оны firstorbit каналы арқылы таратады. Ғарыштық «Кеплер» телескобы Күнге ұқсас 500 жұлдызды анықтады. Ғалымдардың айтуынша, бұған дейін астросейсмологтарда мұндай 25 жұлдыздың ғана «картасы» болған. Бұл туралы Бирмингем университетінің әріптесі Уильям Чаплин мәлімдеді. Аталған лентаны режиссер Крис Рай- ли Еуропалық ғарыш агенттігі және Ха- лы қаралық ғарыш стансасының (ХҒС) көмегімен түсірді. ХҒС ғарышқа жасалған тұңғыш сапардың бағдарын айқында- ған да, астронавт Паоло Несполи ил лю- м и наторлық стансалар арқылы Жердің көрінісін түсірді. Бұл кадрлар 1961 жыл- ғы деректі бейнебаяндармен толықты- рыл ды. «Біз Гагариннің дауысы жазылған тарихи жазбаларды және Паоло түсірген жаңа кадрларды байланыстырдық. Сон- дай-ақ оны әйгілі сазгер Филипп Ше- пард тың музыкасымен байыттық», – дей ді К.Райли. Бұл картинаның толық нұсқа сын көрермендер YouTube-тан бүгін көре алады. Осыған дейін ғаламторға фильмнің үш трейллері ғана салынған болатын. Оның сөзіне қарағанда, не- гізінен мұндай жұлдыздардың барлығы да қозғалып тұрады екен. Қозғалыс нәтижесінде олар дың салмағы, көлемі және жасы анықталады. «Қазір біз күнге ұқсас әртүрлі жұлдыз дар- дың физикалық сипаттарын біле аламыз. Бұл мәліметтер арқылы жұлдыз әлемінің моде- лін түзеуге және тестілеуге мүм- кін дік туып отыр»,– дейді У. Ча п- лин. Қазірдің өзінде бақылау жұмыстары өз нәтижесін бере бастады. Мәселен, алдын ала сараптамалар нәтижесінде жұ л- дыздардың көлемі теориялық болжамдармен сәйкес келген, тек салмағы ғана ғалымдардың есептеуінен өзгешелеу шыққан. Айта кету керек, 2009 жылы орбитаға жіберілген «Кеплер- дің» негізгі мақсаты Күн сыр- тын дағы ғаламшарларды, жұлдыздарды зерттеу болып табылады. Ғаламторға Гагариннің ғарышқа сапары жайлы жаңа фильм шығады Ғарыш әлемінен Күн тәрізді жүздеген жұлдыз табылды Кеше Кеше Бүгін Бүгін
ӨЗГЕРГЕНДІ КӨЗ КӨРГЕН КЕШЕ. Мынау – 1997 жылға дейінгі Ақмола қаласының орталық алаңы. Сол жақта – облыстық Атқару комитетінің ғимараты. Ал қарсы тұрған – кезіндегі Тың өлкесі нысандарын жобалау институты. БҮГІН. Ал бұл – Есілдің сол жағалауында жаңа әкімшілік орталықтың орнауына байланысты Астананың «ескі бөлігі» атанған, бірақ Ақмола Астана болып жарияланғаннан кейін қайта түлеп жаңарған көрінісі. Сол жақтағы ғимарат алғашқы жылдары Үкімет үйі мен Президент резиденциясы болды. Бүгінде Астана әкімдігі отыр. Ал жобалау институтының ғимаратында алғашқы жылдары Қазақстан Парламенті отырса, қазір бұл үй – Туризм және спорт министрлігінің мекені. Document Outline
жүктеу/скачать 3,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|