Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы тоқсандық журнал 2001 ж шыға бастаған 2016

 
194 
4
 
Жармұхамедұлы М. XV-XVIII ғасырлардағы қазақ поэзиясы. – Алматы: Ғылым, 1982. - 
240 б. 
5
 
Қуанғанов Ш.Т. Бұқар жырау және оның заманы. «Мұрагер» қоғамы. – Алматы, 1992. - 
48 б. 
6
 
Кенжебаев  Б.  Әдебиет  белестері.  Зерттеулер,  мақалалар.  –  Алматы:  Жазушы,  1986.  - 
400 б. 
7
 
Бұқар жырау Қалқаманұлы. Шығармалары. /Редакция алқасы: М.Қаратаев, З.Ахметов, 
С.Қирабаев,  Ш.Сәтбаева,  Р.Бердібаев,  А.Сейдімбеков,  М.Аяпов,  М.Жармұхамедұлы 
(жауапты  шығарушы)  Қазақстан  Республикасы  мәдениет  қоры  «Мұраттас»  ғылыми-
зерттеу және баспа орталығы. – Алматы, 1992. - 95 б.  
8
 
Негимов С. «Әдебиет әлемі» атты зерттеуі. «Ана тілі», 2008. - 256 б. 
 
 
 
РЕЗЮМЕ 
 
В статье разносторонне рассмотрены воспевания Бухар жырау. Автор обратил внимание на 
проблему поэзии жырау.  
 
RESUME 
 
The article deals with the research of Zhyrau poetry's history . The author paid special attention to 
the problem of zhyrau poetry. 
 
 
 
 
 

 
195 
УДК 801.5.54 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Л.С. Байманова  
Кокшетауский государственный 
университет им. Ш. Уалиханова,  
канд. филол. наук, доцент, 
профессор РАЕ  
 
Ш.Д. Жумабекова 
Кокшетауский государственный 
университет им. Ш. Уалиханова,  
магистрант  
 
Анализ тюркизмов 
на основе 
этимологического 
словаря Дугласа 
Харпера 
 
Аннотация 
В  данной  статье  мы  попытались 
представить  анализ  заимствованных  слов  из 
этимологического  словаря  Дугласа  Харпера. 
Объектом  анализа  выступили  иностранные 
слова  тюркского  происхождения,  непосредст-
венно  или  опосредованно  вошедшие  в 
английский  язык.  Выявленные  лексические 
элементы  были  распределены  по  хронологи-
ческой 
периодизации, 
грамматической 
ассимиляции и путям проникновения.  
Ключевые  слова:  этимология,  этимоло-
гический  словарь,  заимствования,  архаизмы, 
неологизмы, тюркизмы.  
 
 
Межкультурные  контакты  становятся 
явлением  повседневной  жизни.  Все  более 
расширяющиеся  и  углубляющиеся  между-
народные  связи  в  областях  политики,  науки, 
производства,  искусства,  культуры,  спорта, 
туризма  и  других  видов  общественной 
деятельности  человека  породили  в  настоящее 
время  явления  массового  двуязычия  и 
полиязычия.  Проблемы  речевого  общения  в 
условиях 
тесных 
культурно-языковых 
контактов  интересуют  философов,  социоло-
гов,  психологов,  историков,  этнографов, 
лингвистов,  педагогов  и  представителей 
многих других областей знания.  
Языковые  контакты  возникают  там,  где 
встречаются  две  или  несколько  языковых 
структур в их речевом использовании одними 
и  теми  же  людьми.  Известно,  что  языки, 
подобно 
культурам, 
редко 
бывают 
самостоятельными:  «потребности  общения 
заставляют  говорящих  на  одном  языке 
вступать  в  непосредственный  или  опосредо-
ванный  контакт  с  говорящими  на  соседних 
или  культурно  доминирующих  языках»  [1, 
173].  
Так,  за  последние  годы  Казахстан 
значительно активизировал деловые, торговые 
и  культурные  связи  с  европейскими  и 
азиатскими  странами,  расцвел  зарубежный 
туризм,  обычным  делом  стала  длительная 
работа 
казахстанских 
специалистов 
в 
иностранных  организациях.   Также  увеличи- 

 
196 
лось количество молодых людей, выезжающих из Казахстана в развитые страны мира для 
получения  высшего  образования.  Согласно  официальным  данным  Агентства  статистики 
РК  [2],  количество  наших  соотечественников,  проживающих  в  тридцати  странах  мира, 
составляет  более  пяти  миллионов  человек.  Роль  Казахстана  на  мировой  арене  и 
миграционные 
процессы 
спровоцировали 
естественные 
языковые 
изменения: 
заимствованные  лексические  единицы  незаметно  вытесняют  исконные  слова,  вышедшие 
из активного запаса, переходя в раздел архаизмов.  
Наука,  занимающаяся  изучением  заимствованных  слов,  называется  «этимологией» 
(от греч. etymos «истинный» и logos «учение»). Д.Н. Ушаков дает следующее определение 
данному термину: «Отдел языкознания, изучающий происхождение слов» [3]. По мнению 
большинства  ученых,  иноязычные  заимствования  появляются  в  языке-реципиенте  по 
следующим основным причинам: 
- новые реалии общественной жизни (маркетинг, паблисити, брэнд);  
-  явления,  присутствовавшие  ранее  в  жизни  общества,  но  не  имевшие 
соответствующего обозначения (мафия, рэкет);  
- социальная роль предмета (офис, сбербанк);  
-  влияние  иностранной  культуры,  мода  на  иностранные  слова  (лайк,  селфи,  репост, 
мейнстрим);  
-  развитие  науки,  техники,  культуры,  экономики  (масс-медиа,  истеблишмент,  пиар, 
ланч).  
Большая  часть  таких  слов  прочно  входит  в  общественную  жизнь,  утрачивает  свою 
новизну  и  переходит  в  активный  словарный  запас.  Так,  лексический  состав  английского 
языка находится в состоянии непрерывного изменения. Процесс ассимиляции отдельных 
слов  может  быть  настолько  глубоким,  что  их иноязычное происхождение  не  ощущается 
коренными  носителями  языка  и  обнаруживается  лишь  с  помощью  данных 
этимологических  словарей.  Так  как  происхождение  многих  слов  не  поддаётся  точному 
однозначному  определению,  то  этимологические  словари  фиксируют  точки  зрения 
нескольких ученых и содержат ссылки на соответствующую литературу. 
Также отдельные этимологические словари содержат информацию о группах языков 
и  указывают  реконструкцию  словарного  запаса  праязыка  и  его  контактов  с  другими 
реконструируемыми  праязыками.  (Например,  Skeat  W.  W.  Etymological  dictionary 
of the English language,  Partridge E.  Origins: An etymological  dictionary of 
Modern English). 
Процент  соотношения  заимствованной  и  исконной  лексики  в  английском  языке 
составляет  семьдесят  процентов  к  тридцати.  Причиной  такой  «впитываемости» 
иностранной  лексики  английским  языком  является  его  историческое  развитие. 
Многочисленные  иноземные  завоевания  Британских  островов,  развитие  торговли, 
влияние  культуры  континентальных  стран  –  все  это  способствовало  появлению  и 
закреплению заимствований в английском языке.  
Для  нашего  анализа  мы  привлекли  этимологический  словарь  английского  языка 
Дугласа  Харпера  [4],  специалиста  по  визуальным  исследованиям.  В  данном  словаре 
представлен  солидный  пласт  тюркских  лексических  элементов.  Все  многообразие 
тюркских  языков  можно  представить  языками  таких  близкородственных  народов,  как 
азербайджанцев,  балкарцев,  башкир,  гагаузов,  казахов,  караимов,  каракалпаков, 
карачаевцев,  кумыков,  татар,  турков,  туркменов,  узбеков,  чувашей  и  других.  В  нашей 
работе  мы  под  тюркизмами  понимаем  слова,  вошедшие  в  английский  язык  из  тюркских 
языков  или  посредством  тюркских  языков,  независимо  от  источника  заимствования,  т.е. 
слова, имеющие в своей истории тюркский этап, например: тюркский язык → английский 
язык; другой язык → тюркский язык → английский язык; другой язык → тюркский язык 
→ другой язык → английский язык. 

 
197 
Материал  исследования  позволил  выделить  нам  47  тюркизмов,  из  которых  3 
тюркизма  имеют  свойства  и  существительного  и прилагательного:  1)  тюркизм  emerald  в 
словосочетании A good emerald (хороший изумруд) выступает в роли существительного, а 
в словосочетании Emerald valley (изумрудная долина) выступает в роли прилагательного; 
2)  тюркизм  ottoman  в  словосочетании  A  soft  ottoman  (мягкий  диван)  выступает  в  роли 
существительного, а в словосочетании Ottoman Empire (Османская империя) выступает в 
роли прилагательного; 3)тюркизм urdu в предложении He knows Urdu (он знает язык урду) 
выступает  в  роли  существительного,  а  в  предложении  He  read  a  book  in  Urdu  (он  читал 
газету, написанную на языке урду) выступает в роли прилагательного. 
Тюркизм jackal также имеет два свойства: существительного и глагола. Так, лексема 
jackal  в  предложении  They're  jackals  came  here  talking  about  a  settlement  (эти  шакалы 
заявились сюда обсуждать соглашение)  означает  презрительное отношение к человеку и 
выступает в роли существительного, а в предложении He didn’t want to jackal all the week 
(он  не  хотел  исполнять  черную  работу  всю  неделю)  этот  же  тюркизм  выступает  в  роли 
глагола.  
Обращение  к  исторической  последовательности  англо-тюркских  взаимоотношений 
позволяет определить два периода проникновения тюркизмов в английский язык: 
I  период  (1299-1922)  –  период  процветания  Османской  империи,  которая  в 
несколько  раз  превосходила  Европу  по  территории  и  населению.  Соответственно,  этот 
период характеризуется наибольшим количеством тюркских заимствований в английском 
языке: janizary, cassock, turban, giaour, seraglio, divan, cossack, aga, jackal, ramadan, cathay и 
другие.  
II период (1923 по настоящее время) – период, в который в результате национально- 
освободительной революции была создана Турецкая Республика: pastrami, hummus. 
Изучив  генетические  и  промежуточные  исторические  источники  тюркизмов  в 
английском  языке,  мы  распределили  их  по  путям  проникновения  на  следующие  две 
группы. 
Слова тюркского происхождения: 
а)  непосредственно  вошедшие  в  английский  язык  «тюркские  языки  →  английский 
язык», например: аga от турецкого agha «старший брат»; bey эквивалент тюркскому слову 
времен Османской империи  «beg»; bosh от тюркского boş  «пустой»;  caftan от тюркского 
qaftan; cossack oт тюркского quzzak «путешественник, кочевник», oбразовано от корня qaz 
–  «бродить»;  yogurt  -  йогурт  –  турецкое  слово,  пришедшее  из  оттоманского  турецкого 
языка; dey oт тюркского dai «дядя по материнской линии» и другие; 
б) опосредованно вошедшие в английский язык «тюркские языки → другие языки → 
английский язык», например: 
-  kismet,  -  судьба,  рок,  неизбежность,  предопределение,  полная  предрешенность 
aллахом  всех  событий  в  мире,  судеб  людей.  Учение  о  божествах,  предопределении, 
проповедуемый  в  исламе  фатализм.  Данный  тюркизм  изначально  был  тюркским  словом 
qasama,  затем  через  арабский  язык  проник  в  английский.  Формула  данного  слова 
выглядит следующим образом - «тюркский → арабский (qisma, qismat – партия, судьба) → 
английский»; 
- 
giaour 
- 
пренебрежительное  презрительное  обозначение  человека,  не 
исповедующего  ислам.  Тюркизм  появился  в  английском  языке  по  формуле  -  «турецкий 
(
giaur
) → персидский (gabr «огнепоклонник») → английский»; 
- bridge - карточная интеллектуальная командная или парная игра. Формула данного 
слова «тюркский (bugler либо bir, üç «один, три») → русский (biritch) → английский»; 
-  еffendi  - 
титул
  и  офицерское  звание  в 
Османской  империи
  и  некоторых  других 
странах  Востока  в 
XV
-
XX
  столетиях.  Тюркизм  попал  в  английский  язык  следующим 
образом  «тюркский  (efendi  «этим  словом  выражали  уважение  военнослужащим  и 
чиновникам») → греческий (authentes «господин, владелец») → английский»; 

 
198 
-  horde  -  изначально  образовалось  в  татарском  языке,  затем  проникло  в  турецкий 
язык,  потом  посредством  французского  и  испанского  языков  попало  в  английский  язык. 
Значение  тюркизма  -  военно-административная  организация  у  тюркских  и  монгольских 
народов. В средние века этим словом обозначалась ставка, столица правителя государства, 
откуда  произошло  название  крупных  феодальных  государств  и  союзов  кочевых  племён, 
например, Золотая Орда, Ногайская Орда, Белая Орда; 
-  «harem»  -  знаменитое  по  фильмам  и  книгам,  рассказывающим  об  Османской 
Империи,  слово  было  заимствовано  арабским  языком,  и затем  уже  попало  в  английский 
(тюркский  harem  →  арабский  haram  «жены  и  любовницы»  →  английский).  Harem  –  это 
закрытая и охраняемая жилая часть дворца или дома, в которой жили жёны 
мусульман
. 
Слова нетюркского происхождения: 
а) опосредованно вошедшие в английский язык «другие языки → тюркские языки → 
другие языки→ английский язык», например:  
- hun - слово имеет 3 значения: гунн (историческое), немец (презрительное), варвар, 
вандал. Тюркизм восходит корнями к средневековому латинскому, затем через тюркский 
язык  попадает  в  английский.  Его  этимологию  можно  представить  по  формуле 
«средневековый  латинский  (Hunni)  →  тюркский:  (Hun-yü  «название  племени»)→ 
английский»; 
- turban - тюрбан, чалма, дамская или детская шляпа без полей. Этимология данного 
слова  представлена  в  формуле  -  «средневековый  французский  (turbant)  →  итальянский 
(turbante) → тюркский (tülbent «марля, тюль») → персидский (dulband) → английский»; 
-  еmerald  -  изумруд,  изумрудный.  У  данного  тюркизма  следующая  этимология 
«старо  французский  (emeraude)  →  средневековый  латинский  (esmaraldus)  →  латинский 
(smaragdus) → греческий (smaragdos «зеленый драгоценный камень») → семитский (baraq 
«сияние»)  →  санскритский  язык  (maragdam  «изумруд»)  →  персидский  (zumurrud)  → 
тюркский (zümrüd) → русский (izumrud) → английский (emerald)»; 
-  kiosk  –  киоск,  телефонная  будка;  кафе,  буфет  (в  парке  и  т.п.);  беседка  (в  Турции, 
Иране). Слово имеет французские корни, затем через тюркский язык попало в английский 
по следующей формуле «французский (kiosque) → тюркский (kosk «павильон, дворец») → 
английский»; 
-  minaret  -  высокая  башня  при  мечети,  с  которой  муэдзин  призывает  мусульман  на 
молитву. Родственное слову manar  
– подсвечник, образованно от корня nar – огонь. Формула его этимологии выглядит 
следующим образом: «французский (minaret) → тюркский (minare) → арабский (manarah, 
manarat – лампа, маяк) → английский»; 
-  urdu  -  язык  урду,  написанный  на  языке  урду,  относящийся  к  языку  урду, 
сокращенно  от  zaban-i-urdu.  Слово  произошло  от  хиндустанского  urdu  «лагерь»,  затем 
попало в тюркский язык и позже появилось в английском языке. 
По  данному  разделению  нами  было  выявлено  11  тюркизмов,  непосредственно 
вошедших  в  английский  язык,  14  тюркизмов,  опосредованно  вошедших  в  английский 
язык и 22 лексемы нетюркского происхождения.  
Представленный  анализ  четко  показывает,  что  освоение  тюркизмов  в  английском 
языке следует рассматривать как комплексный процесс, в котором все языковые факторы 
взаимосвязаны  и  взаимообусловлены.  По  данным  И.  Биккинина,  в  английском  языке 
насчитывается свыше четырехсот тюркизмов, 55% которых составляют этнографические 
реалии, 26% относятся к общественно-политической лексике, 19% являются природными 
реалиями [5, 1]. Большинство тюркизмов, вошедших в английский язык до XIX века, уже 
вышло  из  употребления.  Оставшиеся  же  лексемы  употребляются  большей  частью  при 
описании  флоры,  фауны,  быта,  обычаев,  общественно-политической  жизни  и 
административно-территориального устройства тюркского региона. 
 

 
199 
 
 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
 
1
 
Сепир Э. Избранные труды по языкознанию и культурологии: Пер. с англ. - М., 1993. 
– С.173. 
2
 
Обзор  казахской  прессы  //  Электронный  ресурс  [Режим  доступа]:  http://www.altyn-
orda.kz/v-mire-naschityvaetsya-okolo-20-millionov-kazaxov 
3
 
Толковый  словарь  русского  языка.  Том  I.  Под  редакцией  Д.Н.  Ушакова.  –  М.:  ООО 
«Издательство Астрель», ООО «Издательство АСТ», 2000. – 848 с. 
4
 
H
arper  Douglas  Etymology  Dictionary  //  Электронный  ресурс  [Режим  доступа]: 
harper_douglas_online_etymology_dictionary.doc 
5
 
Биккинин И. Тюркизмы в английском языке / И. Биккинин// Татарская газета. – 1998. 
– 25 декабря (№13) – С.1. 
 
 
 
ТҮЙІН 
 
Мақалада  Дуглас  Харпердің  этимологиялық  сөздігіндегі  кірме  сөздердің  талдауы 
ұсынылған. Талдаудың объектісі ретінде ағылшын тіліне тікелей немесе жанама түрде енген түрік 
тілінен  шыққан  шеттілдер  қатысады.  Шыққан  лексикалық  элементтер  хронологиялық  кезеңі 
бойынша, грамматикалық ықпалы бойынша және ену жолдары бойынша бөлінген. 
 
RESUME 
 
In  this  article  the  authors  tried  to  present  the  analysis  of  loan  words  from  the  etymological 
dictionary of Harper Douglas. The subject of the analysis is the foreign words of  the Turkic origin, that 
entered the English language directly or indirectly. The revealed lexical elements were divided according 
to their chronological periodization, grammatical assimilation and the ways of penetration. 

 
200 
ӘОЖ 82-3:821.512.122 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
М.С. Оразбек  
Л.Н. Гумилев атындағы  
Еуразия ұлттық университеті,  
филол. ғыл. д-ры, профессор  
 
Т.Қ. Қанатова 
Л.Н. Гумилев атындағы  
Еуразия ұлттық университеті,  
магистрант  
 
Ж. Қорғасбек 
шығармаларының 
тақырыптық 
ерекшелігі  
 
Аннотация 
Ж.Қорғасбек  шығармаларының  тақырып-
тық  ерекшеліктеріне  басты  назар  аудара 
отырып,  жазушының  шығармашылық  ізденісі 
тарихи  деректермен  қарастырылды.  Қазіргі 
әдебиет  жанрының  дамуы  мен  көркемдік 
қырлары сарапқа салынды.  
Түйін  сөздер:  шығармашылық  ізденіс, 
образ, уақыт, кейіпкер, автор.  
 
 
Халық  өмірінің  ғарыштық  жылдамдықпен 
өсуі  қазақ  прозасына  да  тың  тыныс,  соны 
соқпақтар  әкелді.  Бұрындары  сезім  толғанысы, 
азаматтық  рух  т.б.  деген  сияқты  қазақ 
прозасындағы  қалыптасқан  ұғымдар  өзгеше 
реңмен  айтылып,  өзгеше  талғаммен  талдана 
бастады. Қазіргі қай прозалық шығарма болсын, 
өмір шындығына бейімділік, реальды нақтылық, 
ойшылдық  басты  сипаттарының  бірі.  Эпикалық 
жанрлардағы 
көркемдік, 
шеберлік 
пен 
ізденістердің сан қырлылығы, молдығы да уақыт 
ерекшелігі.  Сюжеттік  тартысы  мол  шығармалар 
да  өзіндік  сымбат-бітімін  түрлендіре  түскен. 
Тілдік,  стильдік,  формалық  ізденістер…  Образ 
жасау, 
көркемдік 
бейнелеу 
принциптері. 
Осындай 
толып 
жатқан 
өзекті, 
мәнді 
проблемалар  соңғы  он  жыл  прозасындағы 
өзгерістерді көрсетеді. 
Әдебиет 
жанрының 
қай 
саласында 
болмасын, замандас бейнесін, заман тақырыбын 
жырлауда 
өзіндік 
үнімен, 
жазушылық 
шеберлігімен дараланып жүрген жас жазушылар 
аз  емес.  Бұл  –  әдебиет  деген  күрделі  де  қиын, 
азабы  мен  рахаты  бірдей  үлкен  өнер  иелерінің 
көбейгені  деген  сөз.  Тұңғыш  туындыларымен 
әдебиет  майданының  алғашқы  басқышын 
қорғана,  жүрексіне  аттаған  жас  қаламгерлерден 
талабы  мен  талғамы  зор  бүгінгі  күннің 
оқырмандары 
үлкен 
шеберлікті, 
терең 
ойлылықты талап етеді. Өйткені қазіргі оқырман 
қолына  түскенін  емес,  таңдап-талғап  оқиды. 
Жақсысына  сүйсіне,  жаманына  күйіне  біледі. 
Әрбір қаламгер көтерген тақырыбын, жекелеген 
образдарын  жан-жақты,  тартымды,  шынайы 
бейнелей  алды  ма,  яғни  ой,  образ,  тіл,  стиль 
бірлігі бар ма деген көзбен оқиды.  
 

 
201 
Қазіргі  қазақ  прозасының  творчестволық  дәстүрі  тереңге  тамыр  тартқан. 
Жаңашылдық  – сол дәстүр  атты қайнар бұлақтың көзі.  Жазушыларымыз тақырып аясын 
кеңейтумен қатар, бұрынғы тақырып, проблемаға басқа қырынан келіп, тың тебіреністерін 
ұсынуда.  Әдебиетіміздің  дамуы  –  елдің,  халықтың  итолысуының  белгісі.  Проза 
шеберлігінің,  мәдениетінің  ұшталуы,  жаңа  биіктерге  көтерілуі  де  рухани  дүниеміздің 
жарқын әлемі. Қазіргі қазақ прозасындағы творчестволық ізденістер ортасында екі қасиет 
ерекше  жоталанып  көрінеді.  Бірі  –  бүгінгі  өмір  тынысына  терең  үңілу,  өмір 
құбылыстарының  прозасын  сергек  жүрекпен  зерттеу  болса,  екіншісі  –  өмірден,  жалпы 
болмыстан  түйген  түйін  тұжырымдарды  ой  елегінде  екшеп,  поэтикалық  толғамдарды 
қауым қазылығына ұсыну. Екеуі де ең бір айшықты арналар. Уақыт, дәуір сипаты бедерін 
түсірмейтін  дүние.  Өнер  мен  әдебиетте  әр  кезеңнің  өз  сыр-сипаты  өрнегін  салып, 
түсіндіруді  тілемейтін  ақиқат.  Сондықтан  да  болар,  «Уақыт»  атты  философиялық  мәні 
терең  категорияның  әдеби  жанрлардың  да  перспектива,  проблемаларына  тікелей  әсері 
мол.  Кезінде  елуінші  жылдардың  соңында,  әлем  әдебиетшілері  «Роман  керек  пе?  Жоқ 
па?» деп дискуссия жүргізсе, ол да осы уақыт талабынан туындаған-ды. Байқап отырсақ, 
басы  артық  жанр  жоқ  тәрізді.  Қайта,  эпикалық  алымды  жанрдың  болашағының  кеңдігін 
тағы  да  осы  уақыт  тынысы,  бүгінгі  зымыран  заманның  адуын  қарқыны  дәлелдеп  берді. 
Өйткені,  қоғамның  даму,  кемелдену  дәрежесі  өнер  мен  әдебиеттің  де  сипатын  белгілеп, 
өсіреді.  Прогресс  деген  ұғымның  өзі  абстракция  емес,  белгілі  дәрежедегі  әлеуметтік 
өсудің,  объективтік  заңдылықтар  мен  мүмкіндіктердің  үйлесімді,  күрделі  түйіні.  Ал, 
әдебиеттің прогресс, қоғамдық-әлеуметтік дамудың тарихи шежіресі екені айдан анық.  
Жеке  қаламгердің  тіл  шеберлігі,  жетістік-кемістігі,  ортақтық-оқшаулығы  жайында 
сөз қозғағанда, жазушының стилі дегеннен гөрі,  өрнегі,  мәнері дегенді  жөн көреміз. Бұл 
өрнегін жеке алып, талдауға болатын қаламгерлер бүгінгі қазақ әдебиетінде баршылық.  
«Сөзі тәтті, мағынасы түзу келсе,  
Оған  кімнің  ұнасар  таласуы»  -  деп  ұлы  Абай  айтқандай,  шығарманың  тілі,  стилі, 
ойы, образы бір-бірімен жымдасып, қабысып, айналасы теп-тегіс жұмыр келсе, нұр үстіне 
нұр.  Тек  сүйектен  өтетін  сөздің  кейде  жүрекке  де  жетпей  жататынын  қаламгерлер 
ескерулері керек.  
Біздің  байқауымызша,  соңғы  кезеңдерде  қазақ  көркем  сөзінде  шығарма  жанры  мен 
тақырыбына, баяндау стиліне сай тіл өрнегін іздеу талабы жақсы сезіледі. Осы ойымызды 
дәлелдеу  үшін  Ж.Қорғасбек  туындыларына  зер  салалық.  Әңгіме,  негізінен, 
Ж.Қорғасбектің  «Жалын»,  «Қаз-Ақпарт»  баспаларынан  шыққан  «Жынды  қайың», 
«Жансебіл»  атты  кітаптарының  жайында  болмақ.  Жинақтарына  жарияланған  повестері 
мен  әңгімелерінің  негізгі  арқауы  –  әлеуметтік  ахуал,  қамқорлық,  адалдық,  достық, 
махаббат.  Атап  айтсақ,  «Өлмейтін  құс»,  «Миллион  ара,  Миллион  жылан  және  мен», 
«Топырақ»,  «Мұнар,  мұнар,  мұнара»,  «Түс»,  «Қызғаншақ  әйел»,  «тарғыл  төбеттің  иесі» 
және  «Премьер-министр»  атты  шығармаларының  тілі,  оқиғасы,  кейіпкерлер  линиясы, 
образы өте тартымды, шынайы. 
«Көркем  тіл  әрбір  көркем  дүниенің  өзі  сипаттас  –  ол  жиі  айтылып,  күнбе-күн 
қолданыла бермейді. Дүниені газет хабарындай тап сол күйінде айтып жеткізбей, көркем 
шығарма соған ұқсас екінші дүние жасайтыны белгілі. Сондықтан да ол ойланып айтып, 
ойланып  жазатын  тіл.  Ол  күнбе-күн  киетін  шапан  емес,  күн  сайынғы  сөйлеу  тілі  емес. 
Ілуде бір киетін құндыз бөрік секілді, яки қырмызы көйлек сияқты. Екеу ара тілдескенде 
де ол қолданыла бермейді. Кім көрінген ұшырасқан сайын бейнелі көркем тілмен сайрап 
тұрса, не болар еді? Ол бір есі ауысқандар қауымы сияқты көрінер еді» [1, 192].  
Міне,  осы  жайлар  жазушының,  яки  жас  па,  үлкен  бе,  әйтеуір,  көркем  қалам 
ұстаймын дегендердің биік талғамын, көркемдік ұғым, түсінігін керек етеді. Автор өзіне-
өзі  талғам  талабын  қоймай,  ол  жайында  қам  жемей,  уайым  жемей,  әбіржіп  ізденбей,  өз 
тынышын өзі алмай табынушыларды таңғалдырам деу қате. 

 
202 
Әдебиет пен өнер о бастан-ақ егіздің сыңарындай бір-бірімен қабаттаса келе жатқан 
домбыраның  қос  ішегі  десек  артық  айтқандық  емес.  Себебі,  әдебиетсіз  өнер,  өнерсіз 
әдебиет жоқ. Қазақты қазақ қылған осы өнер дейтін болсақ, сол өнердің ғасырдан ғасырға 
тарап,  жанданып,  өркендеуі  әдебиет  саласының  құзырында.  Әдебиеттің  өнерге,  өнердің 
әдебиетке  тигізетін  ықпалын  тарихтың  өзі  талай  дәлелдеп  берген.  Қай  ұлттың,  қай 
халықтың  болмасын  тағдыры  басынан  өткерген  тарихи  кезеңдері  алдымен  сол  елдің 
әдебиеті  мен  өнерінен  орын  алады.  Ұлттың  рухы  көтеріліп,  еңсесі  биіктегенде  оның 
әдебиеті мен өнерінің де арнасы толығады.  
Жалпы, өнер тақырыбын жай ғана әңгіме үшін көтермейміз. Тақырып шартты ұғым 
болғанмен де, қаламгерлеріміз сомдаған кейіпкерлердің алыстан көз тартатын, салмақты 
бөлігі дәстүрлі ақындық, жазушылық тақырыбының үлесіне тиеді.  
Тіл  –  адамдар  арасындағы  қарым-қатынас  құралы  ғана  емес,  халықтың  тарихи 
дамуының,  дүниетанымы  мен  мәдени  байлығының  көрінісі.  Адам  танымын  зерделей 
отырып,  жазушы  шығармаларына  танымдық  тұрғыдан  баға  беруде,  ұлттық  танымдық 
болмысы  мен  тілдік  табиғатына,  яғни  шығармаларының  тақырыптық  ерекшеліктеріне 
талдау жасауды жөн санадық. Себебі шығармалардағы көркемдік ой қолданыс даралығын 
танымдық  үлгі  қалыптастырушы  образ,  ақиқат  дүниенің  көрінісін  белгілейтін  көркемдік 
нысандар ретінде қарастырамыз. 
Көркемдік дегеніміз әдеби шығарманың ажарын ашатын, оның эстетикалық тұғырын 
биіктететін шынайы әрі нақыт компоненттер екендігіне ден қойсақ, әдебиет атты қастерлі 
әлемге  зор  жауапкершілікпен  қарайтын  Ж.Қорғасбек  өзінің  төл  туындыларының 
көркемдік даму диалектикасына да мән беріп отыратыны байқалады. Бұл ретте ұлы Абай 
қолданған  сөз  мәйегін  басшылыққа  алады.  Сондықтан  да  болар,  оның  бірде-бір 
шығармасынан басы артық сөзді, түсініксіз сөйлемді кездестірмейміз. Қазақы жатық тіл, 
орамды  ой  мен  орайлы  оқиға  табиғи  қалпында  жетелеп  отырады.  Мықты  логикамен 
өрістейтін  қарапайым  композициялық  құрылым  да  оқырманды  жалықтырмайды.  Ілгері 
қарай қызықтыра ертіп әкетеді. Жазушы шеберлігінің бір сыры осында жатса керек.  
Қаламгердің «Өлмейтін құс»атты шығармасының стильдік ерекшелігі жайлы ғалым 
А.Ісмақова мынадай пікір білдіреді:  
«Жүсіпбек Қорғасбектің жақында «Жас Алаш» газетінде жарияланған әңгімесі тіпті 
жаңа  тәсілде  жазылған.  Бұрынғы  Жүсіпбек  мұнда  байқалмайды.  Бұл  метафоралық 
прозаның жаңа қыры, Т.Шапай мен Ә.Тарази символдар арқылы сөйлеуші еді. Жүсіпбек 
те үлкен романның оқиғасын кішкентай бір әңгіменің ішінде баяндап үлгерді. Әңгіменің 
ішкі  тақырыбы  –  өмірге  деген  өкпе,  өкініш.  Шал  мен  кемпірдің  басына  түскен 
ауыртпашылық  пен  кәрілік.  Бірақ,  әңгімеде  қиналған  шал  мен  кемпірдің  сөздері 
көрінбейді. Шалдың немересінің есіктің алдында ұшып келген «сарала» құстарды көруі, - 
олар  ақырзаманның  құстарына  ұқсайтын,  -  иттерге  шабуыл  жасап,  күшіктерін  жегені 
суреттеледі. Қас-қағым сәтте өткен қысқа оқиға арқылы шал мен немересінің осы жайға 
қолданған іс-әрекеттері баяндалған. Ең қызығы әңгіме соңында:  «… сарала құстар содан 
қайтып  келген  жоқ.  Үрмет  шалдың  сарала  құстар  туралы  айтқан  әңгімесіне  де  ешкім 
сенген  жоқ…»  баяндаушы  елдің  сөзін  келтіреді:  «талантты,  өнерлі»  деп  жұрт  мақтаған 
баласы оның сүйегіне де келмеді. Соңғы сөйлемде жазушы әңгіменің басты ойын айтады: 
сарала құстар туралы әңгіме өтірік болғанымен, әкесі өлгенде баласының келмей қойғаны 
шын болатын».  
Әңгімедегі  оқиға  шындық  пен  жалғанның  арасында  тұрады.  Болуы  да  мүмкін, 
болмауы  да  мүмкін.  Орыс  әдебиеттануында  «проблема  условности»  деген  түсінік  бар. 
Гоголь  шығармаларында  өте  көп  кездеседі.  Әңгіменің  атын  қараңыз  –  «Өлмейтін  құс». 
Өлмейтін құстың болмайтынын бәріміз білеміз. Бұл классикалық тәсіл [2, 355].  
Жазушының  бұл  шығармасынан  байқайтынымыз,  «өлмейтін  құстың»  бұл  өмірде 
болмайтыны. Алайда, қаламгер сол «өлмейтін құс» арқылы шығарманың негізгі идеясына 
ашып  тұр.  Жалпы,  мұндағы  «өлмейтін  құс»  образы  бұрыннан  таныс  қиял-ғажайып 

 
203 
ертегілердің 
негізінде 
өзгеше 
қырынан, 
жазушы 
қиялының 
қосындысынан 
реминисценцияланып  тұр.  Шығарманың  бастауы  халықтың  ертегілерге  өте  ұқсас.  Шал, 
оның  немересі  арадағы  диалог,  сарыала  құстар  туралы  әңгіме.  Бәрі  де  ертегіге  тән 
сипаттаулармен жүзеге асқан. 
Жер  жүзінде  ертегі  тыңдамаған  адам  жоқ  шығар.  Бұл  адам  баласымен  бірге  жасап 
келе  жатқан  көркем  дүние.  Бір  кездерде  біздің  ата-бабаларымыз  қиялдап,  «Ұшқыш 
кілемді»,  «Көл тауысар»,  «Сақ құлақ»,  «Жел аяқ», бір-ақ сәтте алыстан хабар алғызатын 
діллә  тас,  тез  арада  тамақ  пісіретін  сиқырлы  ағаш  көптеген  осындай  армандарынан 
оқиғалар  тудырған.  Қиял-ғажайып  ертегілері  ескі  дәуірлерден  бері  келе  жатқан 
фольклордағы  ең  көне  жанр  болып  саналады.  Қиял-ғажайып  ертегілердің  шығу  төркіні 
сонау қола дәуіріне кетеді десек, содан бергі ұлт болып, халық болып қалыптасқан түркі 
халықтарының  ертегілерінің  өзі  кейін  уақыт  өте  келе  көптеген  өзгерістерге  ұшырап, 
түрленіп отырған хақ. Жазушы Ж.Қорғасбектің айтуынша, мұндай құс өмірде жоқ, тек сол 
қиялдан  туған  құстың  негізінде  көркем  шығарманың  бар  сыры  мен  сыны,  мәні  ашылып 
тұр.  
Кезінде көшпелі  өмір  салтын  ұстанған Көк  түріктің  Монғолиядан  Еуропаға  дейінгі 
ұлан-ғайыр  жерде  көшіп-қонып  жүріп,  көптеген  халықтармен  араласты,  олардың 
мәдениетін  қабылдады,  кейбіреулері  сол  халықтармен  сіңісіп  кетті,  енді  бірі 
отырықшылыққа  бейімдесті.  Тарих  бетінде  Түрік  қағанаты  деген  атпен  белгілі  болған 
түркі  тайпалары  кейін  жеке-жеке  мемлекеттер  құрып,  өздерінің  тарихы  мен  әдебиетін 
қалыптастыра  бастады.  Алайда  сол  түркі  халықтарының  фольклорын,  олардың  бастау 
алатын  мекені  –  Алтай  мен  Сібір,  Моңғол  жерін  мекендеген  түркі  тайпаларының 
фольклорына ие картатынымыз да тегін емес. Өйткені, біздің әдебиетіміздегі сюжеттердің 
бастау  көзі  де  солар.  Алтай  мен  Сібірді  мекен  деген  түркі халықтарының  арасында  миф 
мен мифологиялық, аңыз әңгімелер басқа түркі халықтарына қарағанда анағұрлым көп әрі 
өзгеріссіз сақталған.  
Қазақ  айтатын  қиял-ғажайып  ертегілері  ішінде  ұқсас  желілерден  басқа,  анық  араб, 
үнді, иран халықтарының Орта Азияға, Шығысқа әкелген қиял-ғажайып ерегілері де бар. 
Ол жайлы М.Әуезов «Қазақ ертегілері» топтамасына жазылған алғы сөзінде былай дейді: 
«Солардан келіп араласқан ертегілік персонаждар пері, дию, жын, самұрық құс, данышпан 
тоты,  ақ  шалмалы  әулие,  оқыс  қастық  жасайтын  сиқыршылар  бар.  Және  неше  алуанға 
ғажайып  шамдал,  киелі  жүзік,  ғажайып  бақша,  сиқырлы  тақия  сияқты  заттар  болды. 
Бұлардың тегі араб, иран, үндіден келіп, бертін замандарда қазақтың өз ертегісімен қатты 
араласып,  туысып  та  кетіп  жүрген,  жалмауыз  бен  қатар  перілер  (мұсылман  пері,  кәпір 
пері),  диюмен  қатар  хан  қызы,  мыстан  кемпірмен  қатар  ақ  шалмалы  әулие  сияқтылар 
араласып жүреді» [3,19-20]. 
Алайда, түркіхалықтары мен Алтай  халықтарының ескі тотемдік сенімінде құс, ит-
құс, бөрі, ит, бұғы сияқты аңдар киелі саналып, оған табынып келгендіктері белгілі.  
Сондықтан  бұл  образдарды  Иран  не  басқа  халықтардан  кірген  мотивтер  деп  емес, 
керісінше, түркі халықтарының сонау ежелден қолданып келе жатқан төл туындылары деп 
қарастырғанымыз  жөн.  Осындай  шығармаларда  кездесіп  отыратын  дәулер,  жын-перілер, 
самұрық құс пен мыстан кемпірлерді жалпы ортақ желілер деп қарастырғанымыз жөн.  
Қашанда  қабырғалы  қаламгерлердің  творчестволық  талғамына  зер  салып,  даралық 
сипатын саралағанда ол бейнелеген өмірдің қат-қабат сырына үңіліп, оны философиялық 
тұжырымына  ден  қойып,  олардың  өмірлік  мақсатын,  шеберлік  шырайын  анықтауға 
ұмтыласың. Сондықтан болар, жазушының жүрегіне жақын, өзі жақсы біліп, тамылжыта 
суреттейтін  творчестволық  әлемі  бар,  солар  қылы  айтар  ойын  өмірмен  өзектесе  өріп, 
адамдардың  жан  дүниесінің  құпиясын  ашып,  тиянақты  тұжырым  жасайды.  Өйткені 
Ж.Қорғасбек творчествосының тілі сан-салалы.  
 
 

 
204 
 
 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
  
1
 
Базарбаев  М.  Замана  тудырған  әдебиет.  –  Алматы:  Жібек  жолы  баспа  үйі,  2005.  –    
512 б.  
2
 
Ісмақова А. Асыл сөздің теориясы. – Алматы: Таңбалы, 2009. – 376 б. 
3
 
Әуезов М. Шығармаларының елу томдық толық жинағы. 37-т. – Алматы: Жібек жолы 
баспа үйі, 2009. – 432 б.  
 
 
 
РЕЗЮМЕ 
 
Авторы  статьи  знакомят  читателя  с  жанровыми  и  художественными  особенностями 
современных  казахских  рассказов.  Отобранные  с  идейно-тематической  точки  зрения  рассказы 
жанров  нового  направления,  тематика  которых  дана  для  новых  творческих  поисков, 
проанализированы в статье.  
 
RESUME 
 
The authors describe genre peculiarities and artistic sides of the modern Kazakh stories. The stories 
of  the  genres  of  a  new  direction  of  the  modern  Kazakh  writers  were  selected  due  to  the  ideological-
thematic point of view the themes of which are given for new creative searches.  
 

 
205 
ӘОЖ 811.512.122’373.62     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ә.Н. Насыритдинова 
С Сейфуллин атындағы Қазақ 
агротехникалық университеті,  
филол. ғыл. канд., аға оқытушы 
 
Экология 
терминологиясындағы 
ұлттық тіл үлесі 
 
Аннотация 
Ұсынылып  отырған  мақалада  экология 
терминологиясындағы  қазақ  тілінің  үлесі  сөз 
болады.  Сонымен  қатар  бұл  саладағы  қазақ 
тілінде  жасалған  терминдердің  семантика-
сына, 
атау 
сөзге 
қойылатын 
талапқа 
сәйкестігіне  талдау  жасап,  олардың  салалық 
сөздіктерде  берілуіне  қатысты  қорытынды 
жасалады.  
Түйін  сөздер:  экологиялық  термино-
логия,  терминдену,  жаңа  сөздер,  екінші  атау, 
терминдер 
 
 
Сала  терминологиясында  ұлттық  тіл 
қорының  үлесін  барынша  арттыру  қазіргі 
терминологияның  басты  міндеті  болып  отыр. 
Қазақ  терминологиясының  бүгінгі  даму 
кезеңінде ұлттық тілде атау қалыптастыру ісі 
даму  үстінде.  Ол  үшін,  әрине,  ұлттық 
терминқор 
қалыптастырудың 
ішкі 
көзі 
ретінде  –  «қазақ  тілінің  лексикалық  байлығы 
мен  сөзжасам  тәсілдері  барынша  ұтымды 
пайдаланылуда» [1, 162-169 б.]. Осы мақсатта 
жалпы 
қолданыстағы 
сөздермен 
бірге 
диалект,  көнерген  сөздер,  кәсіби  сөздер  де 
қолданысқа түсуде.  
Қазақ  тіліндегі  жалпы  қолданыстағы 
сөздердің  терминденуінің  екі  түрлі  жолы 
анықталған:  
Біріншісі  –  халықтың  ұғымында  бұрын 
болмаған  ғылым  мен  техниканың,  өнердің 
даму  барысында  ашылған  жаңа  ұғымды 
ұлттық  тілде  бұрыннан  бар  сөзбен  белгілеу. 
Терминденудің  мұндай  жағдайында  сөздің 
тек  дыбыстық  жағы  алынады  да,  бір  ғана 
лексема  екі  жүйеде  (жалпы  лексика  және 
арнаулы лексика) екі басқа ұғымды білдіреді. 
Нәтижесінде  бастапқы  сөз  бен  жаңа  термин 
омонимдік қатар түзеді.  
Екіншісі 
– 
халықтың 
ұғымында 
бұрыннан  бар  ұғымның  атауымен  қоса, 
жалпы  лексикалық  өрістен  белгілі  бір 
терминологиялық  өріске  өтуі.  Бұл  жағдайда 
ғылым  мен  техниканың  даму  деңгейі  мен 
терминологиялық  жүйенің  талабына  сәйкес 
ұғым  жаңа  сапалық  белгілерді  иеленеді. 
Сөздің  лексикалық  мағынасын  құрайтын, 
белгілерінің орнын (кейбір белгілері сақталуы 

 
206 
мүмкін)  ғылыми  немесе  арнаулы  ұғым  белгілері  алмастырады  [2,  49  б.].  Бұл 
терминденудің  екі  жолы  да  терминнің  ғылым  саласындағы  қызметіне,  терминдік 
қасиетіне еш кедергі келтірмейді.  
Салалық терминдерді ұлт тілінде қалыптастыруда басты орынды терминдерге қазақ 
тілінен балама табу мәселесі алады. Ұлт тіліндегі терминжасамдағы басты қағидат қазақ 
тілінің сөздік қорын ұтымды түрде сарқа пайдалану болса, экология терминдерін жасауға 
тіліміздегі жалпы қолданыстағы лексикамен қатар көнерген сөздер, аймақтық және кәсіби 
лексика да қатысады.  
Тіліміздегі бұндай лексикалық қабаттардың термин жасауға қосар үлесі туралы, олар 
арқылы  терминологияны  ұлт  тілінде  қалыптастыру  туралы  тілші  ғалымдар  айтып  жүр. 
Қазақ  терминологиясындағы  терминдер  қатарынан  осы  аймақтық  лексика,  көнерген 
сөздер  мен  кәсіби  сөздерді  аз  да  болса  кездестіруге  болады.  Әрине,  олардың 
терминологиядағы үлесі жалпы қолданыстағы сөздердің үлесінен әлдеқайда аз. Мәселен, 
аймақтық  лексиканың  терминологиядағы  үлесінің  аздығының  себебін  Ә.Қайдаров 
басқаларды былай қойғанда тіл мамандарының өз арасында диалектілік лексика мен әдеби 
тілдің, демек терминологиялық лексиканың арасындағы табиғи алмасуды шектеу, екеуінің 
арасына сына қағып, алыстату пиғылы байқалатындығынан іздеп, оған қарсылық ретінде 
«Әдеби  тілдегі  бар  сөздің  жергілікті  баламасын,  дублетін,  дыбыстық-морфологиялық, 
мағыналық  варианттарын  орынсыз  тықпалап,  ретсіз  қолданудың  мәнісі  бір  басқа  да,  ең 
жанды  процесс  болып  саналатын  терминология  саласында  осы  байлықтан  сарапқа  сала 
отырып,  саналы  түрде  пайдалану  екінші  мәселе»  дейді  [3,  12  б.].  Ал  терминтанушы 
Ш.Құрманбайұлы былай түсіндіреді: «Оның ең басты себебі – көбінесе диалектизмдердің 
әдеби  тілде  баламасы  болуынан  деп  түсінеміз.  Терминдену  кезінде  таңдауға  алдымен 
әдеби  нұсқа  ілігеді»  деп,  терминденген  диалекті  сөздердің  көпшілігінің  әдеби  тілде 
қазақша  баламалары  болмайтындығын,  олардың  терминдену  мүмкіндігіне  ие  болуының 
бір себебі сонымен де байланысты болатындығын айтады да, «Екіншіден, мұны аймақтық 
лексиканың  терминологияны  байытудың  көзі  ретінде  танылып,  оның  термин 
шығармашылығында қажетке жаратылмай келгендігінен деп те түсіндіруге болады» дейді 
[4, 130 б.].  
Экологиялық  терминдерді  қазақ  тілінде  жасауда  негізінен  терминнің  түпнұсқа 
тілдегі  мағынасы,  оның  атқаратын  қызметі,  қолданылар  мақсаты,  сыртқы  келбетіне 
байланысты балама ізделінеді. Сондықтан да терминдерді аударғанда олардың сол ғылым 
саласындағы  мағынасы  қазақшаланады.  Яғни  терминдерді  аударушылар  терминнің 
түпнұсқа  тілдегі  барлық  мағынасын  және  термин  ретіндегі  қызметін  нақты  білуі  керек. 
Олай  болмаған  жағдайда  кез  келген  маман  атауды  аудару  барысында  кемшіліктерге  бой 
алдыруы  мүмкін.  Бұл  туралы  айтқан  терминтанушы  Ш.Құрманбайұлы  сала  мамандары 
мен тілші ғалымдардың сөз мағынасын, оның атқарып отырған қызметін жетік білмеуінен 
туындайтын кемшіліктердің осы түріне грибковые заболевания – саңырауқұлақ аурулары 
(бопа аурулары), дочерные предприятия – қыз кәсіпорындар, цельное молоко – мақсатты 
сүт,  рукопашный  бой  –  қоян-қолтық  ұрыс,  подзаконный  акт  –  заң  асты  актісі,  генерал-
майор – қыран, капитан – қаршыға, смертность - өлімпаз, насос – алсор т.б. аудармаларды 
жатқызады  да,  мұндай  сорақы  аудармалардың  ғылымның  қай  саласынан  болса  да 
табылатындығын айтады [5, 36 б.].  
Қазіргі  терминологияда  сөз  мағынасының  дұрыс  түсінілуі,  оның  термин  ретіндегі 
қызметінің  жақсы  меңгерілуі  негізінде  жасалып  отырған  сәтті  терминдер  көптеп 
табылады.  
Қазақ  тілі  терминжасамының  қазіргі  кезде  қол  жеткізген  жетістіктерінің  қатарына, 
біздіңше,  терминдерге  ұлт  тіліндегі  баламалардың  барынша  ұтымды  табылуы  мен 
тіліміздегі  сөзжасам  жұрнақтарының  қолданылуындағы  бірізділіктің  орын  алуын 
жатқызуға болады.  

 
207 
Сөзіміз  дәлелді  болу  үшін,  қазақ  тілінде  жасалған  экология  терминдеріне  талдау 
жасайтын  болсақ,  ең  алдымен,  аталған  сала  негізінен  биология,  география,  химия 
ғылымдарымен тығыз байланысты болғандықтан, ортақ терминдердің көптеп кездесетінін 
айта кеткен орынды. Ал салалық терминдерді талдау барысында Қазақстан Республикасы 
Үкіметінің жанындағы Республикалық терминология комиссиясы мақұлдаған А. Байтұр-
сынов атындағы Тіл білімі институты 2014 жылы құрастырған Қазақша-орысша, орысша-
қазақша  терминологиялық  сөздіктің  экология  ғылымына  арналған  17-томы  негізге 
алынды.  Зерттеу  мақсатына  жету  үшін  сөздікте  берілген  қазақ  тіліндегі  терминдердің 
семантикасына, жасалу жолына талдау жасадық.  
Кез келген ұғымға атау беруде сол ұғымның қандай да бір белгісі негіз болады. Осы 
тұрғыдан  алып  қарасақ,  экологиялық  терминдердің  жасалуында  да  белгілі  бір  жүйелілік 
сақталады.  Тіл  біліміндегі  сөзжасам  тәсілдерінің  барлығы  да  терминжасам  кезінде 
қолданылады.  Тек  олардың  қолданылу  деңгейі  әр  түрлі  болуы  мүмкін.  Қазақ  тіліндегі 
экология  терминдерінің  жасалу  тәсілдерін  саралау  барысында  біз  тілімізде 
морфологиялық,  синтаксистік,  семантикалық,  калькалау  тәсілдері  арқылы  төл 
сөздерімізден салалық термин жасалатындығын байқауға болады.  
Осы  сөздікте  берілген  терминдердің  жасалуында  қазақ  терминжасамының  барлық 
тәсілдері қолданылған. Олардың арасында ұлт тілінде жасалған «ауаландыру», «төгінді», 
«тұндырма»,  «кәріз»,  «лайтұнба»  секілді  терминдер  де  көптеп  кездеседі.  Бұл 
терминдердің  барлығын  да  ұлт  тілінде  сәтті  баламасы  табылған  терминдерге  жатқызуға 
болады. Мәселен, француз тілінің «colmatage» - толтыру деген сөзінен шыққан «жердің 
қандай да бір учаскесінде су арқылы келген лайлы бөлшектердің табиғи немесе жасанды 
тұнбасы»  мағынасын  беретін  «кальматаж»  терминіне  қазақ  тілінде  «лайтұнба»  деген 
балама берілген.  
Сонымен  бірге  француз  тілінің  «fumigation»,  латынның  «fumigare»  -  «түтіндету, 
ыстау»  сөзінен  шыққан  «улы  химиялық  заттарды  газбен  немесе  бу  арқылы  ыстаудың 
көмегімен 
ауылшаруашылық 
өсімдіктерінің 
аурулары 
мен 
зиянкестерімен, 
ауылшаруашылық  жануарлардың  паразиттерімен  күрес  әдісін»  ұлт  тіліне  «ыстау»  деп 
аударған.  Ал  осы  сөзбен  түбірлес  «фумигант»,  «фумигатор»  сөздерін  сәйкесінше 
«ыстағыш», «ыстаушы» деп қазақшалаған.    
Орыс тілінің «қандай да бір өнімнен бөлініп, ыдыстың түбіне жиналған сұйықтық 
немесе  тұнып  қалған  қалдық»  мағынасындағы  «отстой»  терминін  «торта»  деп 
белгілеген.  Ал  осы  «торта»  сөзінің  қазақ  тіліндегі  мағынасына  келер  болсақ,  «Саpы 
майды  еpiткенде  ыдыс  түбiнде  тұнған  қалдық»   мағынасын  білдіреді.  Яғни  екі  сөз 
мағынасындағы  «бөлініп,  ыдыс  түбінде  тұнған  қалдық»  мәнінің  ұқсастығы  аталған 
терминнің ұлт тілінде осылай қалыптастыруға негіз болған.  
Сондай-ақ  түпкі  мағынасы  «тірі  ағзаларды  жоюға  қабілеті  бар  құрал»  болып 
келетін «биоцид» термині қазақ тіліне «биожойғы» деп аударылған. Алайда ғалымдардың 
бұл  аудармасына  келіспеушілік  ретінде  мұндай  химиялық,  биологиялық  құралдардың 
халықаралық мойындалған атауларын қазақ тіліне аударудың қажеттілігі жоқ екенін айтар 
едік. Мәселен «пестицид» терминін осы сөздікте сол қалпында қалдырғанын атап кеткен 
жөн.  
Сонымен қатар ұлт тілінде сәтті жасалып, қолданылып жүрген терминдер қатарына 
«қорық», «сәулесоққы - облучение», «кәріз – дренаж», «биобелдем – биозона», «тұндырма 
–  настойка»,  «төгінді  –  сброс»  т.б.  терминдерді  жатқызуға  болады.  Және  де  сөзіміздің 
басында  айтқандай,  сөздікте  биология,  география  ғылымдарына  ортақ  ұлт  тіліндегі 
терминдер  көптеп  кездеседі.  Сөздіктегі  өсімдік,  жануар  атаулары  ежелден  бері  ата-
бабаларымыз оларға қатысты қолданып келген терминдермен аталған.  
Жалпы,  қазақ  тіліндегі  экология  саласыныңдағы  терминдердің  басым  көпшілігі, 
әрине,  шет  тілдерден  енген  терминдер.  Ол  терминдерді  кей  жағдайда  қазақ  тіліне  сол 
қалпында  өзгеріссіз  қабылдасақ,  енді  бірде  оларды  барынша  қазақшалауға  тырысамыз. 

 
208 
Себебі  барлық  терминдерді  орынды-орынсыз  ұлт  тіліне  аудара  беруге  болмайды.  Яғни 
барлық  ұлт  тілінде  сол  күйінде  қолданылатын  сөздер  болады.  Онсыз  тіл  мен  тілдің 
арасындағы  байланыс  үзіледі.  Сондықтан  да  кез  келген  сала  сөздігінде  берілген 
терминдердің бір бөлігінің алғашқы қалпында өзгеріссіз қалдырылуы орынды.  
Кез  келген  ғылым  саласын  ұлт тілінде  қалыптастыру  сол  тілдің  ішкі  мүмкіндіктері 
негізінде жүзеге асады. Бұл тұрғыдан алғанда қазақ тілінің ішкі мүмкіндіктерінің жоғары 
екендігі  қазақ  тілінде  терминжасам  мәселесі  көтерілген  жылдарда-ақ  айқындалған.  Тек 
кеңес дәуіріндегі саясат ол мүмкіндікті «сарқа пайдалануға» ашық түрде кедергі жасады. 
Соның  салдарынан  алғашында  әжептәуір  қарқын  алған  жұмыс,  біршама  дағдарысты 
бастан  кешіріп,  тәуелсіздік  алған  жылдардан  бері  қайта  жолға  қойылып  келеді.  Бұл 
бағытта көптеген ғылым саласы бірталай жетістіктерге қол жеткізді деуге болады. Сондай 
сала  қатарына  экология  саласын  да  жатқызамыз.  Сала  терминдерінің  ұлт  тілінде 
қалыптасуын  одан  әрі  жетілдіре  түсу  сала  мамандары  мен  тілші  ғалымдардың  ортақ 
міндеті болып қала береді. 
 
 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1
 
Құрманбайұлы  Ш.  Терминқор  қалыптастыру  көздері  мен  терминжасам  тәсілдері.  – 
Алматы: Сөздік-Словарь, 2005. – 240 б. 
2
 
Құрманбайұлы Ш. Қазақ терминологиясы дамуының ғылыми қағидаттары. – Алматы: 
Сөздік-Словарь, 2004. – 208 б. 
3
 
Қайдаров Ә. Қазақ терминологиясына жаңаша көзқарас. – Алматы: Рауан, 1993. – 42б.  
4
 
Құрманбайұлы  Ш.  Қазақ  терминологиясы  дамуының  кезеңдік  сипаты.  –  Астана: 
Елорда, 2002. – 184 б.  
5
 
Құрманбайұлы  Ш.  Салалық  терминологияны  қалыптастыруда  орын  алып  жүрген 
кемшіліктер // Салалық терминология: бүгіні мен болашағы. Республикалық ғылыми-
практикалық семинар материалдары. – Астана, 2003. – 140 б.  
6
 
Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік. 17-том / жалпы ред.басқ. 
М.Б.Қасымбеков. – Алматы: «ҚазАқпарат» баспа корпорациясы, 2014. – 506 б. 
 
 
 
РЕЗЮМЕ 
 
В  статье  рассматривается  экологическая  терминология  казахского  языка.  Вместе  с  тем 
анализируется  семантика  и  соответствие  данных  терминов  к  требованиям  терминообразования. 
Дается  авторское  заключение  относительно  представления  их  в  отраслевых  терминологических 
словарях.  
 
RESUME 
 
The  ecological  terminology  of  the  Kazakh  language  is  considered  in  the  article.  Semantics  and 
corresponding of the given terms to the demands of the terms  - formation are also analyzed. The author 
gives his own conclusion on representing them in the branch terminological dictionaries. 

 
209 
УДК 81271/282 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
З.И. Кубеева 
Евразийский национальный 
университет им. Л.Н.Гумилева, 
старший преподаватель 
 
Национально-
культурная 
специфика 
фразеологизмов 
Аннотация 
Статья  посвящена  проблеме  национально-
культурной  специфики  фразеологизмов.  Автор 
рассматривает  лексико-фразеологический  мате-
риал  с  учетом  экстралингвистического  фактора. 
Автор  анализирует  фразеологизмы  русского  и 
казахского  языков,  выявляет  их  сходства  и 
различия в плане семантики.  
Ключевые  слова:  лингводидактика,  лингво-
страноведение,  этнокультуроведение,  экстралинг-
вистический 
план, 
национально-культурный 
компонент.  
 
 
В  современной  лингводидактике  обще-
принятым является подход, при котором изучение 
языка  предполагает  знакомство  не  только  с 
лингвистическими  явлениями,  но  и  с  широким 
спектром 
экстралингвистических 
(общекуль-
турных)  реалий,  отражаемых  данным  языком. 
Отсюда  следует,  что  язык  рассматривается  не 
только  как  предмет  изучения,  но  и  как  средство 
познания, постижения окружающего мира. 
Одним  из  наиболее  ярких,  своеобразных 
пластов  языка  является  фразеология.  Многие 
исследователи  отмечают,  фразеология  -  не  только 
неповторимый, 
специфичный 
национально 
маркированный  раздел  языка,  но  и,  пожалуй, 
самый  сложный  лингвистический  феномен. 
Фразеологизм  -  это  как  бы  слово  в  квадрате: 
обладая 
характерными 
структурно-семанти-
ческими  свойствами,  он,  как  и  отдельно  взятая 
лексема  именует,  характеризует,  трансформируя 
определённую 
информацию 
в 
процессе 
коммуникации,  создаёт  вербальные  образы, 
неповторимую в каждом языке картину мира. 
В  современных  методических  исследова-
ниях,  посвященных  вопросам  обучения  русскому 
языку  как  неродному,  все  большее  внимание 
уделяется  работе  над  лексико-фразеологическим 
материалом  с  ярко  выраженным  экстралингви-
стическим  планом.  Данный  аспект  получил  в 
настоящее  время  несколько  названий:  в  обучении 
русскому 
языку 
иностранцев 
используются 
термины  «лингвострановедение»,  «лингвострано-
ведческий  аспект»  (В.Г.Костомаров,  Е.М.Вереща-
гин), при обучении русскому языку как неродному 

 
210 
 - 
«этнокультуроведение», 
«этнокультуроведческий 
аспект» 
(Л.А. 
Шейман), 
«краеведение»,  «краеведческий  подход»  (Р.А.  Абузяров),  но  называя  этот  аспект  по-
разному,  исследователи  имеют  в  виду  то  общее,  что  выделяет  его  в  особое  направление 
методики  обучения  русскому  языку:  «через  посредство  русского  языка  и  в  процессе  его 
изучения» осуществляется знакомство с основами культуры русского народа. 
Важной  особенностью  современных  лингвистических исследований  является  более 
подробное  изучение  национально-культурного  аспекта  языка,  так  как  язык  является 
компонентом  культуры,  отражающим  и  сохраняющим  в  себе  культурно-исторические 
сведения традиционного характера и множество фактов современности. Язык выступает в 
качестве  зеркала  национальной  культуры,  ее  хранителя.  Национальный  характер 
культуры,  согласно  концепции  В.  Гумбольдта,  находит  свое  отражение  в  языке 
посредством особого видения мира [1, 54].  
Фразеологический  фонд  языка  -  ценнейший  источник  сведений  о  культуре  и 
менталитете  народа,  в  них  отражены  представления  народа  о  мифах,  обычаях,  обрядах, 
ритуалах, привычках, морали, поведении и т.д. В силу  своего семантического богатства, 
образности,  колорита,  лаконичности  и  яркости  фразеологические  выражения  играют  в 
языке  важную  роль.  Они  придают  речи  оригинальность  и  изящество.  В  любом 
национальном  языке  находят  свое  отражение  природные  условия  проживания  нации,  ее 
история  и  культура,  тенденции  общественной  мысли,  науки,  искусства,  ход  мирового 
исторического  развития,  социальное  устройство.  Язык  служит  выразителем  и 
общечеловеческих, и  национальных  черт  культуры.  В  любой  момент  развития  культуры 
обслуживающий  язык  отражает  ее  полностью  и  адекватно,  т.е.  общество  определяет 
прогресс  в  языке.  В  языке  отражаются  реальный  мир,  окружающий  человека,  реальные 
условия  его  жизни,  общественное  самосознание  народа,  менталитет,  национальный 
характер, образ жизни, система ценностей, его мироощущение. Совокупность этих знаний 
составляет мир изучаемого языка, без проникновения в который невозможно полностью 
понять языковые явления [2, 14]. 
Как  известно,  к  источникам  сведений  и  культуре  народа,  несущим  национально-
специфическую окраску, относят следующее: 
1. традиции, обычаи, обряды. 
2. бытовую культуру, тесно связанную с традициями. 
3. повседневное поведение (привычки представителей культур, принятые в социуме 
нормы общения). 
4. художественную культуру, отражающую традиции того или иного этноса. 
Национально-культурный  компонент  фразеологизмов  рассматривают  на  трех 
уровнях:  
1) в совокупном фразеологическом значении.  
Национально-культурная 
специфика 
фразеологизмов 
в 
совокупном 
фразеологическом значении связана с безэквивалентными фразеологическими единицами. 
Они  существуют  в  любом  языке,  это  явление  объясняется  избирательностью  носителей 
языков. Концепты, передающие семантику таких фразеологических единиц, присутствуют 
в  языковой  картине  мира  данного  народа,  поэтому  семантика  безэквивалентных  единиц 
передается с помощью лексических единиц или словосочетаний, которые при передаче на 
другой  язык  также  передаются  с  помощью  отдельных  лексем  или  набора  лексем,  когда 
образ,  на  основе  которого  построен  фразеологизм  исходного  языка,  понятен 
представителям языка рецептора.  
2)  в  прямом  значении  свободного  словосочетания,  которое  было  образно 
переосмыслено.  
Фразеологические  единицы,  которые  имеют  в  своем  составе  национально-
культурный компонент, являются немногочисленными в обоих языках. Маркированность 
национальной  специфики  создается  наличием  специфических  для  данного  народа  слов, 

 
211 
входящих  в  состав  фразеологических  единиц,  либо  для  обозначения  каких-либо  реалий, 
известных  только  носителям  одной  нации  или  нескольким,  связанным  общностью 
культуры  или  религии,  а  также  своеобразные  топонимы,  антропонимы,  гидронимы, 
характерные для какой-либо страны.  
3) в значении отдельных лексических компонентов. 
Национальная  специфика  фразеологизма  может  также  отражать  историю  народа  и 
его  своеобразные  традиции,  обычаи,  его  характер,  изначально  заложенные  в  его 
прототипе.  Особенно  это  выражено  во  фразеологизмах,  в  основе  которых  лежит 
сравнение.  Так,  для  русского  языкового  сознания  эталоном  крепкого  здоровья  является 
бык:  здоров  как  бык,  эталоном  глупости  -  баран:  глуп  как  баран,  эталоном  стройности 
женской фигуры - березка: стройная как березка. 
Национально  своеобразными  могут  быть  фразеологизмы,  сформированные  на 
основе различных верований, народных обычаев и обрядов. Так, фразеологизм как рукой 
сняло  (т.е.  прошло  быстро  и  бесследно)  связан  с  верой  в  способность  некоторых  людей 
исцелять  больных  с  помощью  движений  рук  над  больным  местом  (или  над  всем  телом 
человека). 
Выражение не солоно хлебавши уходит корнями во времена, когда соль на Руси была 
очень дорогой. Желанному гостю давали за столом еду с солью, а гость нежеланный мог 
вообще не получить соли и уходил « не солоно (т. е. без соли) хлебавши». 
Фразеологизмы с понятием «сердце» можно описать почти весь мир: 
-  оттенки  чувств  и  состояний  человека  (кошки  на  сердце  скребут,  сердце  замерло, 
камень с сердца свалился, отлегло от сердца, брать за сердце и др.); 
-  отношение  человека  к  объектам  мира  (от  чистого  сердца,  запасть  в  сердце, 
положа руку на сердце, от всего сердца, сердце занято, от сердца, войти в сердце и т. д.); 
-  характеристику  человека  (сердце  обросло  мхом,  мягкое  сердце,  доброе  сердце, 
каменное сердце, золотое сердце, покоритель сердец, горячее сердце); 
- поведение человека в обществе (заглядывать в сердце, находить доступ к сердцу, 
давать волю сердцу, срывать сердце, покоритель сердец). 
Национально-культурная семантика фразеологических сочетаний рассматривается в 
трех аспектах: 
1)
 
фразеологизмы,  отражающие  национальную  культуру  комплексно,  т.е.  всем 
своим идиоматичным значением. Ср.: комплексно: «отведать каши», толочь воду в ступе, 
калачом  не  заманишь,  как  блин  по  маслу,  демьянова  уха,  как  кур  во  щи,  ат  құйрығын 
кесісу,  атқа  мінер,  ат  ізін  салу,  қоңыр  қозыдай,  бие  сауым  уақыт,  қозы  көш  жер  и  др.; 
расчлененно: семь верст с гаком, семи пядей во лбу, мерить на свой аршин, седьмая вода 
на  киселе,  два  вершка  от  горшка,  қыз  ойнақ, отқа  май  құю,  ақ  жол,  бата  беру,  садағасы 
болайын, сырға тағар и др. [3]. 
2)
 
фразеологизмы,  раскрывающие  национальную  культуру  расчленено,  единицами 
своего  состава,  то  есть  словами,  некоторые  из  которых  являются  безэквивалентными, 
например,  слово  ферт  во  фразеологизме  ходить  фертом:  «держать  руки  в  бока, 
принимать  самоуверенную,  вызывающую  позу».  Фразеологизмы:  аршин  проглотил, 
коломенская верста, тертый калач, лыка не вяжет, семи пядей во лбу, лезть на рожон, 
косая  сажень  в  плечах,  слова  аршин,  коломенская,  верста,  калач,  лыко,  пядь,  рожон, 
сажень используются как исконно русские понятия, т.е. безэквивалентные слова. 
3)
 
фразеологизмы,  отражающие  национальную  культуру  своими  прототипами,  а 
именно  описание  определенных  обычаев,  традиций,  быта  и  культуры,  исторических 
событий  и  т.д.  Данный  аспект  рассматривается  лингвистами  Е.М.  Верещагиным  и  В.Г. 
Костомаровым в книге «Язык и культура»: 
Прототипы фразеологизмов могут рассказать о русской грамотности: начать с азов, 
не  знать  ни  аза,  от  доски  до  доски,  от  корки  для  корки,  с  красной  строки  и  т.д. 
Прототипы фразеологизмов могут рассказать о детских играх: играть в прятки/ кошки - 

 
212 
мышки/ в жмурки / в бирюльки, куча мала, нашего полку прибыло; о денежной системе: за 
длинным рублем, ни гроша/ ни копейки/ ни алтына за душой, гроша ломаного не стоит; о 
ремеслах:  вить веревки,  бить баклуши;  о традиционном врачевании:  заговаривать зубы, 
выжигать  каленым  железом,  до  свадьбы  заживет;  об  охоте  и  рыбной  ловле: 
забрасывать/ закидывать/ сматывать удочку, подцепить на удочку, вывести на чистую 
воду,  ловить  рыбу  в  мутной  воде;  о  типичном  растительном  мире:  с  бору  да  с  сосенки, 
елки - палки, через пень - колоду; кто в лес, кто по дрова; как в темном лесу, наломать 
дров и животном мире:  дразнить гусей, как с гуся вода, куры не клюют, брать быка  за 
рога, ни бе ни ме, как баран на новые ворота, жевать жвачку, как корове седло, волком 
выть, медвежий угол, медведь на ухо наступил. 
Жизнь  крестьянина,  его  орудия  производства,  домашние  и  трудовые  обязанности, 
печали  и  радости  представлены  прототипах  многих  фразеологизмов:  огород  городить, 
бросать/  кидать камешки  в  (чей - либо) огород, вожжа/  шлея под хвост попала, пятое 
колесо  в  телеге,  выбиваться  из  колеи.  Некоторые  подробности  повседневного  быта 
особенно активны во фразеологизмах: производство лыка (не лыком шит, не всякое лыко в 
строку, лыка не вяжет, ободрать как липку), «культ» русской парной бани (пристал как 
банный  лист,  задать  жару  /  пару/  баню,  обычай  колокольного  звона  (звонить  во  все 
колокола, бить тревогу/ в набат, смотреть со своей колокольни), обычаи молодечества, 
кулачного боя - игры (стенка на стенку, брать/ взять чью - либо сторону, становиться 
на  чью  -  либо  сторону,  класть  на  лопатки,  выбивать  почву  из  -  под  ног),  устройство 
крестьянского двора (ни кола ни двора; не к ко двору), наказания детей (дать / отведать 
березовой  каши,  всыпать  горячих),  даже  портновское  (на  один  покрой,  на  одну  мерку)  и 
парикмахерское дело (стричь всех под одну гребенку) [4]. 
Приведем примеры абсолютно адекватных фразеологических выражений русского и 
казахского языков, называемые полными (или абсолютными) эквивалентами: 
Слово-серебро, молчанье-золото - Көп сөз – күміс, аз сөз – алтын. 
Молоко на губах не обсохло - Оның емшек сүті аузынан кеппеген. 
Волк в овечьей шкуре. - Қой терісін жамылған қасқыр. 
Играть с огнем. - Отпен ойнау. 
Делать из мухи слона. - Түймейдейді түедей ету. 
Когда  рак  на  горе  свистнет.  -  Түйенің  құйырығы  жерге,ешкінің  құйырығы  көкке 
жеткенде. 
Как две капли воды. - Егіз қозыдай. 
Приведенные  примеры  фразеологизмов  подтверждают  мысль  о  том,  что  какие-то 
черты  и  свойства  фразеологии  имеют  не  национально-специфический  характер,  а 
интернациональный,  общий  для  всех  языков  мира.  Мы  видим,  как  пересекаются  миры 
разных  народов,  видим  в  их  сознании  какую-то  общую  часть.  Каждый  из  носителей 
казахского, русского языков обладает общечеловеческими ценностями. 
Следующие  представленные  примеры  фразеологизмов,  перевод  которых  с  первого 
языка фразеологизмом второго языка является адекватным по содержанию, но различным 
по структурно-компонентному составу. 
Ложка дегтя бочку меда портит. - Бір қарын майды бір құмалақ шірітеді. 
Словно аршин проглотил. - Оқтау жұтқандай. 
Подливать масло в огонь. - Отқа май құю. 
Встать с левой ноги. - Сол аяғымен тұру. 
Как небо и земля. - Көкпен жердей. 
Делать из мухи слона. - Түймейдейді түедей ету. 
Родиться в сорочке. - Бақытты болып туу. 
Кусать локти. - Опық жеу. 
Таким образом, представленный нами языковой материал позволяет сделать вывод о 
взаимопроникновении  языков  и  культур.  Каждый  фразеологизм,  описывающий  то  или 

 
213 
иное  сходное  явление  в  языке,  одновременно  оказывается  и  проявителем  особенностей 
национальных мировоззрений – и русского, и казахского. 
Язык является орудием создания, развития, хранения (в виде текстов) культуры, и ее 

жүктеу/скачать 2,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: