Ф. Ш. Оразбаева Ғылыми редакторлар

 
1 Ізбасарова Ж.Ж. «Жек тұлғаны ұлттық құндылықтарға бағыттап оқыту». – Тараз, 2004. - 98 
б. 
2  Тәжібаева  С.Ғ.  Тәрбие  жұмысын  ұйымдастыру  тұжырымдамасы.  –  Алматы:  «Қазақстан 
мектебі» №3, 2007 
 
 
ӘОЖ 378:016:811.111:004 
 
Е.Нәсіпқазы – Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті 
Шығыс тілдер кафедрасының аға оқытушысы 
Қ.Ж. Жұмабеков – Шет тілі: екі шет тілі мамандығының 2 курс магистранты 
 
МӘДЕНИЕТАРАЛЫҚ КОММУНИКАТИВТІК БІЛІКТІЛІКТІ ДАМЫТУДА МУЛЬТИМЕДИЯЛЫҚ 
ҚҰРАЛДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІС-ТӘСІЛІ 
 
Аңдатпа:  Мақалада  шет  тілін  оқыту  барысында  мультимедиялық  құралдарды  қолдану,  олардың 
эксперименттік  іске  асырудағы  теориялық  негіздемелері  қаралады.  Қазіргі  замандағы  оқытушының 
негізгі  мақсаты  –  шет  тілін  үйрету  үрдісіндегі  оқушылардың  танымдық  қабілетін  арттыру.  Қазіргі 
заманауижобалау  әдісі,  мультмедиялық  презентациялар  т.б.  секілді  педагогикалық  технологиялар 
және интернет оқытудың  тұлғалық бағыттағы  әдісінің іске асыруға көмектеседі,  балалардың қабілеті 
мен ой-өрісінің дамуын арттырады. 
Тірек сөздер: технология, компьютер, интернет, (e-mail), халықаралық байланыс, видеофильм, 
мультимедия, анимация. 
Аннотация: 
В 
статье 
рассматривается 
теоретическое 
обоснование, 
разработка 
и 
экспериментальная  проверка  методики  обучения  иностранному  языку  с  помощью  мультимедийных 
средств  обучения.  Задача  современного  учителя  –  активизировать  познавательную  деятельность 
учащегося в процессе обучения иностранным языкам. Современные педагогические технологии такие, 
как  мультимедийные  презентации,  проектная  методика,  использо-вание  новых  информационных 
технологий,  электронные  учебники  и  Интернет  ресурсы  помогают  реализовать  личностно-
ориентированный  подход  в  обучении,  обеспечивают  индивидуализацию  и  дифференциацию 
обучения с учетом способностей детей, их уровня обученности. 
Ключевые  слова:  технология,  компьютер,  интернет,  (e-mail),  международные  связи, 
видеофильм, мультимедия, анимация.  
Abstract:  The  article  examinesthe  theoreticalrationale,  development  and  experimental  verification  of 
thetechniqueof  teaching  a  foreignlanguagewiththe  help  ofmultimedia  teaching.  The  task  ofthe  modern 
teacher-studentintensifycognitive activityin  learningforeign languages.Moderneducational technologysuchas 
multimedia  presentations,  project  methodology,  the  use  of  new  information  technologies,  electronic 
booksandInternetresourcesto 
helpimplementstudent-centeredapproach 
to 
learning, 
provide 
personalizationand differentiation oflearningabilities of children, taking into account theirlevel of training. 
Keywords: technology, computer, internet, (e-mail), international links, video, multimedia, animation. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
153 
 
 
Қазіргі заманғы ғылым мен техниканың даму кезеңі оқу-ағарту саласында технологиялық 
жаңа  әдістерді  кең  қолдануды  қажет  етеді.  Еліміздегі  әлеуметтік-экономикалық  өзгерістер 
мен  бүкіл  өркениетті  әлемдегі  ақпараттық  даму  –  білім  берудің  дәстүрлі  қалыптасқан 
жүйесін, әдістері мен технологиясын қайта қарауды талап етуде.  
Білім  беру  үрдісінде  жаңа  ақпараттық  технологияларды  қолдану  мәселесі  өзекті 
мәселелердің  қатарынан  орын  алуда.  Шетел  тілін  оқытудың  мақсаты  субъектінің 
мәдениетаралық  қарым-қатынас  біліктілігін  қалыптастыру  десек,  онда  сол  шетел  тілін 
оқытуда  жаңа  ақпараттық  технологияларды  қолдану  шетел  тілін  оқытудың  мақсатынан 
туындап отырған қажеттілік болмақ.  
Білім  беру  қрдісін  ақпараттандыруда  төмендегідей  әдістемелік  педагогикалық 
міндеттерді шешуге болады: 
-
 
білім  беруде  көлемді  ақпаратқа  қол  жеткізе  алу  (білім  алуға  мотивацияның 
жоғарылауы, өз бетінше жұмыс істеу, өзін-өзі бақылау және т.б.) 
-  жеке  тұлғаны  жетілдіру  (тұлғаның  ой-өрісі,  эстетикалық  тәрбие,  зерттеу  жұмысымен 
шұғылдану, іскерлігін дамыту, ақпараттық мәдениетін қалыптастыру т.б.) 
- әлеуметтік тапсырысты жүзеге асыру (компьютерлік біліктілікті қалыптастыру, белгілі бір 
сала бойынша маман дайындау т.б.) 
-  оқу  тәрбие  жұмысын  жетілдіру  (білім  берудің  сапасын  мен  тиімділігін  арттыру,  белгілі 
бір сала бойынша маман дайындау, танымдық әрекеттің мотивін қамтамасыз ету, пәнаралық 
байланысты тереңдету т.б.). 
Сөз  арқауы  компьютерлік  технологияларды  пайдалана  отырып,  шетел  тілі  сабағында 
интерент  жүйесін  қолдану  мәселесі  болмақ.  Жаһанданған  интернет  жүйесін  қолдану 
негізінде,  тіл  үйренушілердің  сөз  әрекетінің  төрт  түрінде  де  біліктілігін  қолдануға  болады, 
жүйе  материалдарын  қолдану  арқылы  олар-дың  оқу,  жазу  іскерлігі  мен  дағдыларын 
қалыптастыруға,  сөздік  қорын  байытуға  мүмкіндік  туады.  Интернет  жүйесін  пайдалана 
отырып, тілін үйренуші елдің өкілдерімен байланысқа түсе алады.  
Студенттің  шетел  тілін  үйренуге  деген  ынтасын  арттыру  олардың  төмендегі  шараларға 
қатысуы негізінде жасалынады: диспуттар, байқаулар, олимпиядалар т.б. «Интернет» деген 
термин  ағылшынның  «international  net»  деген  сөзінен,  аудармасында  «халықаралық 
байланыс»  деген  ұғымды  береді.  Интернет  жүйесі  арқылы,  тіл  үйренушітіл  өкілімен  тұра, 
тікелей  байланысқа  түсе  алады,  шетел  тілі  сабағында  Интернетке  қосылу  арқылы  шынайы 
қарым-қатынас  үлгісін  жасауға  болады.  Табиғи  тілдік  ортада  тілді  қарым-қатынас  құралы 
ретінде  қолдана  отырып,  тіл  үйренушілер  айтылымдарға  спонтанды  түрде,  түрлі  тілдік 
формулаларды қолдана отырып, жылдам жауап беруге дағдыланады.  
Шетел  тілі  сабағында  компьютермен  жұмыс  жасай  отырып,  оқушылар  психикалық 
тұрғыдан  да  жеңілдіктергеие  болады.  Атап  айтқанда,  оқушының  жасаған  әрбір  жұмысына 
берілетін  бағаның,  олардың  жасаған  қатесін  қайталаулар  негізінде  көрсете  отырып,  яғни 
жұмыс  нәтижесін  мақұлдап  немесе  белгілі  бір  дәрежеде  қоштамай,  өз  пікірін  білдіріп 
отыратын  оқытушының  тікелей  қатыспауы,  оқушыларға  өз  бетінше  жұмыс  жасап,  өзіне 
сенімділік болуын қамтамасыз етеді.  
Бұдан оқытушының шетел тілі сабағында орнын жоққа шығару деген түсінік туындамауы 
керек.  Керісінше,  оқытушы  тіл  үйренушінің  жеке  тұлға  ретінде  өз  тапсырмасын  орындап, 
жұмыс қорытындысын белгілейтін әлеуметтік-психикалық жағдай туындата алатын, олардың 
жұмысына бағыт-бағдар беретін бірден-бір субъект.  
Қазіргі  кезде  жаңа  білім  жүйесі  интернеттің  пайда  болуының  арқасында  дамығанын 
барлығы  мойындайды.  Көптеген  әдіскерлер  видеофильм,  электрондық  почта.  (e-mail), 
мультимедиялық презента-ция, анимациялық суреттер т.б. көмегімен шетел тілінде монолог 
және  диалог  түрінде  сөйлеу  қабілетін  қалыптастыратын  жаттығуларды  құрастырумен 
айналысып  жатыр.  Ал  шетелде  болмай-ақ,  сол  елдің  тілінде  сөйлей  алу  қабілетінеие  болу 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
154 
 
оңай  емес.  Сондықтан  мұғалімдердің  маңызды  тапсырмасының  бірі  шетел  тілі  сабағында 
жаңа  технологиялардың  түрлі  амалдарын  қолдана  отырып,  сөйлеудің  шын  ситуацияларын 
құру болып табылады. Шет тілін үйрету процессінде компьютер технологияларын қолда-ну 
сабақты  қызықты  жолмен  өткізуге  көмектеседі.  Мысалы,  анимациялық  суреттер,  видео-
көрністер,  презентациялар  т.б.  әртүрлі  дыбыстар  арқылы  көрсетіледі.  Компьютер 
мониторындағы  көріністер  оқушының  іс-қимылы  арқасында  өзгеріп  отырады.  Бұл 
динамикалық және оқушының бар ойын өзіне бағыттайды, сонымен қатар, оқу процессінде 
оқушының  белсенділігі  оянады.  Нәтижесінде,  ақпаратты  оңай  әрі  тез  қабылдайды  және 
оқушының ынтасы мен қызығушылығы жоғарылайды.  
Шетел  тілінде  сөйлеу  және  сол  тілді  түсіну  дағдысын  қалыптастыруда  оқытуды 
компьютерлік  технологиялар  арқылы,  соның  ішінде  мультимедиялық  презентациялар  мен 
интернет  ресурстар  арқылы  ұйымдастыру  жолдарын  жүзеге  асыру  жолдарын  қарастыру. 
Соның  ішінде  ағылшын  тілін  білу  қазіргі  таңда  үлкен  сұранысқа  ие  екені  бәрімізге  айдан 
анық.  Сондықтан  қазіргі  таңда  ағылшын  тілі  сабақтары  бастауыш  сыныптап  бастап 
оқытылуда. 
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында білім беруді ақпараттандыру мәселесі бойынша 
төмендегі-дей негізгі ғылыми мектептер қалыптасып, кешенді зерттеулер жүргізілуде: 
-  профессор  С.С.  Құнанбаеваның  мектебі  шет  тілін  оқытудың  теориясы  мен  әдістемесін 
ақпаратан-дыру 
мәселелерін 
зерттейді: 
мәдениетаралық-қатынастық 
біліктілігін 
қалыптастыру  Ә.Т.  Чакликова,  елтанымдық  біліктілігін  қалыптастыру  Ж.А.  Түселбаева; 
студенттерді АҚТ-ды пайдалануға әдістемелік даярлау Д.Е. Сағымбаева; шетел тілін оқытуда 
телекоммуникациялық технологияларды пайдалану А.Б.Нұрова, ағылшын тілін электрондық 
оқулықтар арқылы оқыту әдістемесі Ұ.Т. Нұрманалиева; 
-  профессор  Б.Б.  Баймұхановтың  мектебі  оқу  үдерісіне  компьютерлік  технологияларды 
енгізу  мәселе-лерін,  әртүрлі  бағдарламалық  құралдарды  қолданудың  әдістемесін  жасау 
мәселелерін  зерттейді  Б.Д.  Сы-дықов,  Р.С.  Шуақбаева,  І.Ж.  Есенғабылов,  Г.А.  Мадьярова 
және т.б.; 
- профессор Ж.А. Қараев және М.Б. Есбосынов, С.В. Рах, К.З. Халикова, Ж.С. Сардарова, С.Т. 
Мұхам-бетжанова,  Б.К.  Төлбасова,  Б.Абыканова,  О.К.Ахметова  және  т.б  ғалымдар 
ақпараттық-қатынастық  технологияны  жалпы  орта  білім  беретін  мектептің  оқу  үдерісінде, 
кәсіби  дайындықта  және  жоғары  оқу  орындарында  информатиканы  оқытуда  қолдану 
мәселесін қарастырған. 
Ағылшын  тілі  пәнінің  білім  саласын  арттырудағы  ақпараттық-коммуникативтік 
технологиясының рөлі зор. 
Еліміз  жылдар  бойы  аңсаған  тәуелсіздікке  жеткізісімен,  шет  тілі  де  мемлекетаралық  тіл 
мәртебесіне  ие  болды.  Ендігі  кезекте  шет  тілінің  қолданылу  аясын  кеңейту  кезек  күттірмес 
мәселенің бірі болды. Осы орайда мектептерде ағылшан пәніне көңіл де, ықылас та жылдан 
жалға  артып,  оны  оқытудың  тиімді  әдіс-тәсілдері,  технологиялары  бойынша  зерттеу 
жұмыстары, оларды тәжірибеге енгізу шаралары қолға алынды. 
 
Білім  беру  саласында  түрлі  технологиялар  енгізілуде,  бірақ  олардың  ішінен  қажеттісін 
таңдап, сабақтың әр кезеңінде тиімді қолданубасты талап. 
Мәселе  технологияларды  кеңінен  пайдалану  емес,  мәселе-тұлғаны  нәтижеге  бағыттай 
білім  беруде.  Қазіргі  таңда  айтар  болсақ,  көрнекілік  әдісі  мен  техникалық  құралдарды 
қолдану әдісін ақпараттық-коммуникативтік технологияның бірі өзі атқара алады. 
Оқытудың  компьютерлік  технологиясы  оқытушы  мен  оқушының  арасындағы  қатынас 
формасын  өзгертеді.  Бұл  өз  кезегінде  оқу  мотивациясын  күшейтеді,  оқытудың 
қарқындылығын  арттырады.  Оқу  мотивациясы  дегеніміз  –  танып  білуге  ұмтылдыратын 
қозғаушы күштерді дамытудың әдістері, құралдары мен тәсілдері.  
Оқытудың 
ақпараттық 
технологиялары 
– 
компьютерлік 
техниканың, 
телекоммуникациялық  байланыс  құралдарының,  инструментальды  бағдарламалық 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
155 
 
жабдықтардың жиынтығы.  
Ал, мультимедиаға зерттеушілер түрліше анықтама береді: 
Мультимедиа –  әртүрлі типті ақпараттарды компьютердің ұсыну мүмкіндігін дамытатын 
және адам-ның мультисенсорлық табиғатына негізделген технология. 
Мультимедиа – екі не онан да көп типті ақпараттарды интерактивті формада біріктіру. 
Мультимедиа  –  әртүрлі  формада  ұсынылған  ақпараттарды  біріктіруге  мүмкіндік  беретін 
компьютердің аппараттық және бағдарламалық құралдары кешені. 
Шетел  тілі  сабағында  білім  беру  траекторияларын  жүзеге  асырумен  байланысты 
мәселелерді шешудің айқындалған жолдардың бірі – интернет болып табылады. Интернет 
технологиясы  жағдайында  білім  алудың  дамуы,  шетел  тілін  оқыту  үдерісі  мазмұнына  да 
елеулі  өзгерістер  енгізді.  Интернет  мүмкіндік-терін  тіл  үйренуде  пайдала  білу,  интернет 
арқылы  құнды  және  ақпараттарды  тиімді  іздеп,  таба  білу  аса  маңызды.  Сонымен  қатар 
ғаламдық 
гипермәтінді 
ақпараттық 
жүйе 
(www), 
электронды 
кітапханалар, 
телеконференциялар,  журналдардың  электронды  версиялары,  виртуалды  музейлер, 
электронды  хабарлан-дыру  тақталары,  электронды  пошта  жүйесінің  шетел  тілін  үйренудегі 
ықпалы мен орны ерекше.  
Интернет  жүйесіндегі  CD-ROM  интерактивті  дискілер,  хабарландырудың  электрондық 
тақталары,  мультимедиа,  гипермәтіндер  сияқты  жаңа  электрондық  технологиялар  Mosaic 
және  www  интерфейстің  көмегімен  оқушыларды  оқу  үдерісінде  белсенді  түрде  тартуға 
мүмкіндік  беріп  қана  қоймайды,  дәстүрлі  оқыту  әдістерінің  көпшілігінен  айырмашылығы, 
оқыту үдерісін басқаруды да жүзеге асырады.  
Қазіргі таңда мұғалімдердің алдында заманауй технологияларды пайдалану негізінде, оқу 
мазмұнын одан әрі жетілдіру үшін Әлемдік желіні қолдану мәселесі туындап отыр. Ғаламтор 
шетел  тілін  үйренуде  бұрын  белгісіз  болған  жаңа  мүмкіндіктерді  ұсынады.  Оларға:  сабақ 
мазмұнына  желідегі  материалдарды  енгізу;  жоба  жұмысы  бойынша  оқушылардың  жеке 
ізденістерін  жүргізуге  көмектесу;  әр  түрлі  деңгейдегі  желі  материалдарын  пайдалана 
отырып, оқушылардың оқуға деген икемділіктерін дамыту және жетіл-діру; өзара хат алмасу 
нәтижесінде білім алушылардың жазу дағдысын дамыту; шет тілінің заманауи сөздіктерімен 
сөз қорын қалыптастыру; желі арқылы басқа елдердің мәдениеті, әлеметтік және экономи-
калық жағдайы туралы мәліметтер табу, оларды талдауды үйрену және т.б. жатады.  
Электрондық  пошта  –  мұғалімдер  мен  алыстағы  оқушылар  арасындағы  ақпарат 
алмасудың  тиімді  тәсілі.  Электрондық  почта  экономикалық  және  технологиялық  жағынан 
тиімді технология болып табы-лады және оқу үдерісі кезінде оқу курстарының мазмұндық 
жағын  жеткізу  және  оқытушының  оқушымен  кері  байланыс  қамтамассыз  ету  үшін 
қолданылады. Бұл уақытта дәстүрлі оқыту кезінде мұғалім мен оқушы арасындағы "диалог" 
шектеулі  болады.  Алайда  оқушылар  модельдік  және  телефондық  каналы  бар  жеке 
компьютерді  пайдалана  алады,  электорондық  почта  консультацияның  интенсивті  үдерісін 
іске  асырады.  Бөлінетін  ақпараттық  ресурстарға  жол  табу  белгілі  бір  нәнді  игеруде 
кітапхаларға,  ақпараттық-анықтамалық  жүйелерге  интерактивті  түрде  қол  жеткізуге 
мүмкіндік береді. 
Шетел  тілін  оқытуға  әртүрлі  жолмен  жетуге  болады.  Әрбір  амал  өзінің  пікірлесі  мен 
қарсыластарын табады. Жоғарыда айтылғандай жаңа материалды жеткізудің жиі кездесетін 
түрі  осы  электрондық  оқулықтар  болып  табылады.  Электронды  оқулықтар  бір  мезгілде 
жаттығуларды, лабораториялық жұмыс-тары мен тестерді, яғни бір мезгілде білім беру мен 
баққылау жасауды да құрайды. Жүргізілген тәжірибе-лер көрсеткендей, жаңа технологиялық 
оқыту  кезіндегі  сабақ  сапасы  мен  оқу  курстарының  құрылымы  дәстүрлі  әдістерінен 
әлдеқайда жоғары болады. 
Электрондық  оқулықтар  оқушылардың  шығармашылықпен  жұмыс  жасауына,  яғни 
танымдық белсен-ділігін арттыруға мүмкіндік береді. Электрондық оқулықтың ішкі мазмұны 
үнемі  интернет  желісі  және  басқа  да  электрондық  кітапханаларымен  толықтырылып 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
156 
 
отырады. Сөйтіп, әр оқушы өз мүмкіндігінше, даярлығына сәйкес ақпарат, мәліметтер алып, 
танымдық  өрісін  кеңейтіп,  белсенді  жұмыс  жасай  алады.  Оқытудың  компьютерлік 
технологиясының  оқу  үдерісіне  кеңінен  енуі  оқушының  танымдық  белсенді-лігін  таныта 
отырып,  электрондық  оқулық  көмегімен  оқушыларды  өзіндік  жұмыс  түрлерін  орындауға 
баулиды.  
Қазіргі  уақытта  дәстүрлі  оқулықтармен  салыстарғанда  электронды  оқулықтың 
артықшылықтары туралы көп айтылуда.  
Электрондық оқулықтардың ерекшелігі мынада: 
- тілге үйрету кезеңдерінде табиғи тілдік ортаны қалыптастыру; 
-оқыту үдерісінде көрнекіліктің дидактикалық принциптері жүзеге асырылады; 
- оқытуда оқушының жеке ерекшелігі ескеріледі; 
- оқушылардың барлығы толық қамтылады; 
- оқушылардың өз мүмкіншілігін жоғары деңгейде пайдалана алады; 
-тыңдау, сөйлеу, оқу, жазу әрекеттері оқытуда сатылай ұйымдастырылады; 
- өз білімдерін өздері бақылай алады; 
- репетитор қызметін атқарады; 
- нақты ақпарат таратушы;   
- оқушының көңіл-күйіне әсер қалдырушы; 
- нақты білім қалыптастырушы. 
Ағылшын тілі сабақтарындалексиканы меңгерту жолдары:  
 -мәтіндік  лексикалық  кіріспесінде  және  онымен  жұмыс  істеуде,  мысалы,  азық  түлік, 
сауда, киім т.б. 
Сөйлеу жұмыстары:  
Көптеген  бағдарламаларда  микрофонмен  жұмыс  істеуді  қарастырады.  Сөздер  мен  сөз 
тіркестері  тыңдалғаннан  кейін,  оқушы  оны  қайталайды.  Бұдан  соң  диктордың  сөзді  айту, 
яғни дыбыстау ерекшілігін тіңдай отырып, жеткіліксіз жақтарын аңғарып, оқушы оны түзетуге 
мүмкіндік  алады.  Оқушының  сөйлеу  тілін  дамытуда  диологтың  да  берері  мол.  Диалог  – 
сөйлеудің ең негізгі түрі болып саналады. Адамдар арасындағы қарым-қатынас амандасудан 
басаталады. Мұғалім сабаққакіргеннен оқушылармен диалогта болады. Оқушыларға белгілі 
бір  тақырыпта  тапсырмалар  беру  арқылы  сұхбаттар  құрылады.  Диалогтік  сөйлесуді  естіп-
тыңдаумен  біртұтас  та,  жекелей  де  пайдалануға  болады.  Мақсатты  ұйымдастырылған 
жағдаяттар  арқылы  ауызекі  сөйлеугеүйрету  –  оқытушыларды  қызықтырады.  Диалогтік 
сөйлеу коммуни-кативтік оқытудың негізгі ұстанымына сәйкес келеді.  
Қорыта  келгенде,  қазіргі  заманғы  ғылым  мен  техникалық  даму  кезеңі  оқу-ағарту 
саласында  техноло-гиялық  жаңа  әдіст-тәсілдерді  кең  көлемде  қолдануды  қажет  етеді. 
Ағылшын  тілі  сабағында  біз  электрон-ды  оқулықтар,  мультимедиалық  құралдар  мен 
интернет  ресурстарын  пайдаланамыз.  Күнделікті  сабақта  мультимедиалық  құралдарды 
пайдалану  –  заман  талабы.  XXI  ғасырда  қоғам  қажеттілігін  қанағаттандыру  үшін  білім  беру 
саласында  төмендегідей  міндеттерді  шешу  көзделіп  отыр.  Олар:  білім  сапасын  көтеру, 
компьютерлендіру, 
интернет, 
компьютерлік 
желі, 
электрондықтелекоммуникация, 
электронды оқулықтар даярлау.  
 
1
 
Қазақстан Республикасының жоғарғы педагогикалық білім концепциясы. – Астана, 2005. 
2
 
Монахов В.М. Концепция создания и внедрения новой информационной технологии обучения. 
Сборник научных трудов проектирование новых информационных технологий обучения. – М., 1991. 
3
 
Иманбаева А. Оқу-тәрбие үрдісін ақпараттандыру ділгірлері. Қазақстан мектебі, №2, 2000. 
4
 
Соболева  М.Н.,  Гомулина  Н.Н.,  Брагин  В.Е.  Электронный  учебник  нового  поколения. 
//Информатика и образование. – 2002. - №6. – С.239. 
5
 
Пассов Е.И. Основы коммуникативной методики. – М.: Русский язык, 1989.  
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
157 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ЖУРНАЛИСТИКА 
 
ӘОЖ 070(574) 
Ж.Тойбаева – PhD докторанты 
 
ТЕЛЕАРНАЛАРДАҒЫ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ 
 
Тҥйіндеме:  Теледидар  –  тәрбие  құралы.  Телеарна  арқылы  адамзат  баласы  ӛзіне  қажеттінің 
барлығын алып, білімін толықтырып, бой түзеп, еліктеп, заман ағымына ілесе алады.  Мақалада 
отандық  телеарналардағы  бағдарла-маларда  мемелекеттік  тілдің  деңгейі,  хабарлардың  мәдени  қыры 
қарастырылған.  
Кілт сөздер: телеарна, мәдениет, тіл, эфир 
Аннотация:  На  сегодняшний  деньсамым  эффективным  переносчиком  информации  является  – 
телевидение.  Оно  занимает  огромное  место  в  создание  культуры  государства,  в  воспитание  нового 
поколения, ведь грамотный творческий подход может развивать и формироватьсознание человечества. 
Делать  государство  крепче,  или  же  тянуть  его  вниз.  В  данной  статье  автор  поднимает  проблему 
культуры и государственного языка в телевидении.  
Ключевые слова: телевидение, культура, язык, эфир 
Abstract:  To  date,  the  most  effective  carrier  of  information  is  -  the  television.  It  occupies  a  prominent 
place in the creation of the state of culture in the education of the new generation, because literate creativity 
can  develop  and  shape  the  consciousness  of  humanity.  Make  the  state  stronger,  or  pull  it  down...  In  this 
article, the author raises the issue of culture and national language in television. 
Key words: television, culture, language, ether 
 
Адам  баласы  өмір  сүріп,  қалыптасып  келе  жатқаннан  бері  тұрмыс-тіршілігінде  хабар 
алысу арқылы байланыс орнатып, уақыт өткен сайын ақпарат таратудың технологиясы мен 
техникасы жаңарып, дамып келеді. Қазақ телевидениесі 1958 жылы наурыздың 8-де дүниеге 
келді.  Тарихи  деректерге  жүгінсек,  тұңғыш  қазақ  телеарнасының  тырнақалды  хабарын 
республика  көрермендері  4100  теледидардан  тамаша-лаған  *1+.  Қазіргі  таңдателевизия 
саласы қарқынды дамып, сандық ақпарат тарату жүйесі бойынша да кабельдік телеарналар 
көрермендерге түрлі тақырыпта бағдарламалар ұсынып, ақпарат таратудың көшін бастап тұр 
десең  артық  айтпағандық.  Республикалық  «Қазақстан»,  «Хабар»,  «Ел  арна»,  «КТК»,  «НТК», 
«31»,»  «Астана»,  «Алматы»  Жыл  сайын  бұл  арналардың  хабар  тарату  ауқымы  ұлғайып 
келеді. 
Республикалық, кабельдік телеарналардың саны артып, сандық технология дамыған тұста 
әрбір шаңырақта кемінде 1 теледидар бар уақытта телевизиялық ақпарат тарату, көрерменге 
жеткізу  жағы  қалай?  Интернеттен  онлайн  ақпарат  алатындардың  саны  күн  сайын  сіп  келе 
жатқанымен, негізгі ақпарат құралының көшінде телевизия саласы тұр. «Енді бір 20 жылдан 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
158 
 
кейін  кітап  та,  театр  да,  газет  те  болмайды,  тек  қана  телевизия  болады»  деп  айтылатын 
атақты кинофильмдегідей болмаса да, адамзат боласы теледидар арқылы киноның да, түрлі 
танымдық  бағдарламалардың  куәсі  болып  келеді.  Теледидар  –  тәрбие  құралы.  Таңғы 
жаттығу,  аспаздық,  тұрмысқа  қажетті  кез  келген  жағдайлар  туралы  көрсетіп  жататын 
телеарна арқылы адамзат баласы өзіне қажеттінің барлығын алып, білімін толықтырып, бой 
түзеп, еліктеп, заман ағымына ілесе алады.  
Біртұтас қоғам құруда телеарналардың рөлі өте жоғары екені рас. Телеарнадан айтылған 
кез  келген  ақпаратқа  дүйім  жұрттың  сенуі,  ауыздан-ауызға  таратуы  айдан  анық.  Осы 
тұрғыдан  алып  қарағанда  Қазақстан  теле  арналары  қандай  ақпарат  таратуып  отыр? 
Көпшілікке  қалай  әсер  етуде?  Белгілі  бір  кезең  бойынша  қоғамда  өзгерістер:  даму  не 
шиеленіс жағдайлары бар ма?  
Осындай  сауалдарды  қоюдың  басты  себебі  Қазақстан  халқының  басым  көпшілігі 
телеарналарға тәуелді. Күнделікті баспа басылымдарынан ақпарат алудан гөрі, телевизияға 
жақындықтары  анық.  Дүние  жүзінде  жаһандық  ғылыми-техникалық  өзгерістер  бұқаралық 
коммуникацияның  адамның  өмір  сүру  салты  мен  бейімделу  құндылықтарына  әсер  ету 
мүмкіндігін  арттырып  жіберді.  Бұқаралық  коммуникация  құралдары  тәрбиелейді,  ойын-
сауықтық бағдарламалармен көңіл көтереді, үйретеді, сондай-ақ тұлғалық көзқарастың пен 
стильдің қалыптасуына барынша әсер етеді. 
Теледидар,  бұқаралық  ақпарат  құралы  ретінде,  мәдени  мұра  жайында  ақпараттың 
таралуы  мен  тасымалданудың  ең  оңтайлы  түрі  болып  саналады.  Мәдени  құндылықтарды 
қалыптастыруды,  әлеуметтік  топтар  арасына  байланыс  орнатуды,  әлеуметтік  қатынас 
жасауды жүзеге асыратын телевизия саласы жеке адамдардың интеграциясын қамтамасыз 
етеді және қоғамның тарихи-әлеуметтік дамуына ықпал етеді. 
Қоғамның  мәдени  өзгеруі  телевизиялық  бағдарламаларда  өз  көрініс  тауып  отыр. 
Телеарналар адамдар-дың күнделікті өмірде байқай бермейтін мінез-құлқы мен болмысын 
теледидардан көрсету арқылы қоғамның бүгінгі жағдайын анық көрсетіп береді. Бұл арқылы 
көрермен қарапайым халықтың іс-әрекетін бақылау арқылы мәдениетінің деңгейін анықтай 
алады.  Ал  телеарна  қызметкерлері:  тележүргізушілер,  тілшілер  өз  жүріс-тұрыстарымен,  сөз 
саптауларымен мәдениеттің бір бөлігін көрсетіп, көрермендерге ықпал ете алады. 
Мәдениет  адам  өмірінің  барлық  тармағын  қамтитын  өте  күрделі,  ашық  және 
диффузиялы. Мәдениет қоғамға, адамдарға коммуникативті-ақпараттық үрдіс арқылы әсер 
етеді.  Телеарналарды  қоғамды  тәрбилеуші  құрал  деп  қарастырсақ,  телеарналардағы 
мәдениет жоғары деңгейде болу керек. 
Қоғамда телеарналар экономикалық, әлеуметтік және ғылыми бағдарламалар дайындау 
арқылы  адам  санасына  тікелей  әсер  етеді.  Сондықтан  да  біртұтас  қоғам  құрудағы 
телеарналардың  таратып  отырған  ақпараты,  ұстанған  саясаты  демократиялық  қоғамның 
өзінде де белгілі бір деңгейде үкімет тарапынан бақылауда болғаны абзал. 
Сараптамалық  зерттеулердің  нәтижесінде  көптеген  мемлекеттерде  адамның  бос 
уақытының  70%  теледидар  көруге  жұмсалатындығы,  оның  ішінде  саналы  түрде 
телебағдарламаларға  тәуелді  болу  дәлел-денген.  Яғни,  телеарналардағы  күнделікті 
бағдарламалар,  телехикаялар  адам  санасына  әсер  етіп,  ой  сала  отырып  тәуелді  етеді.  Бұл 
дегеніміз күнделікті өмірде өзге тірлігімен қатар телебағдарламаларды жоспар-лай отырып, 
өз  уақытының  белгілі  бір  бөлігін  теледидар  көруге  жұмсайды.  Американдық  әлеуметтану-
шылар  Е.Мюллер  мен  Г.Гурин  зерттеу  жүргізу  арқылы  телебағдарламалардың 
танымалдылығы және уақыт өткізуде ең көп  қолданылатыны телебағдарламалар екендігін 
дәлелдеп  берді.  Театрға,  киноға,  музейге  барғаннан  гөрі,  теледидар  тамашалауды  артық 
санайтын қоғамда телеарналардың жұмысы, қоғамға әсер етуі бірінші орынға шығып отыр. 
Ал  Қазақстандағы  телеарна  жұмысының  деңгейі  қандай?  Телеарналар  қоғамды  қалай 
тәрбиелеуде?  Әрбір  отбасындағы  жас-кәрі  не  үйренуде?  Хабарлар  қай  тілде  таралуда? 
Қазақстан  Республикасында  мемлекеттік  тіл  мәселесі  өте  шетін,күрделі  мәселелердің 
алдыңғы  сапында  тұр.  Қоғамды  қазақ  тілінде  сөйлеуге,  ойлауға  тәрбиелеуде 
телеарналардың  қызметін  дұрыс  жолға  қоя  білу  керектігі  қазіргі  таңдай  айтылыпы  келе 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
159 
 
жатыр.  
Қазақстанда  «Отау  тв»,  «Алма  тв»  сынды  кабелдік  телеарналар  пакетін  ұсынатын 
компаниялар  отандық  және  шетелдік  телеарналардың  арнайы  топтамасын  ұсынады,  ал 
республикаға  тарайтын  «Қазақстан»,  «Хабар»,  «Еларна»,  «Астана»,  «31»,  «КТК»,  «НТК» 
арналары қарапайым халыққа өз қалаулары бойынша, өзіндік саясаттарымен хабар таратып 
отыр.  Ал  осы  хабарлардың  ішінде  ақпараттық,  сараптамалық,  әдеби,  мәдени,  танымдық 
бағдарламалар  легіне  шолу  жасап  қарайтын  болсақ,  басым  көпшілігі  телехикаяларға 
құралған.  Яғни  кез  келген  арнаның  жұмыс  кестесіне  шолу  жасайтын  болсақ  прайм-тайм 
уақыттарда  (халықтың  басым  көпшілігі  жұмыстан  үйге  жеткен,  дәл  демалатын  уақыты) 
телехикаяларды қоюы телеарнаға жіпсіз байлаудың ұтымды жолы. Рейтингтік сараптаманы 
басты назарға алған телекомпаниялар үшін бұл шешімі оңай жол десек қателеспейміз. Бүгінгі 
айтар  ойын  екі  аптадан  кейін  де  жеткізіп  жататын  хикаялар  отандық  өнім  емес.  Түркия, 
Корей  елдерінің  өнімдеріне  соңғы  уақыттарда  Үндістанның  телехикаялары  қосылды. 
Қазақстан Үнді мемлекетінің түсірген киноларын бұрында да көруге құмартқан болса, қазіргі 
телехикаялар  үй  шаруасындағы  әйелдер  мен  зейнет  жасындағы  қарттар  үшін  уақыт 
өткізудегі  жақсы  ермек  болды  десек  қателеспейміз.  Бұл  телехикалардың  қатарында 
Ресейдің түсірген кинофильмдері мен телехикаяларын тағы қоссаңыз отандық телеарнаның 
Қазақстан көрермендеріне қандай өнім таратып отырғандығы айқын көрініс табады.  
Қазақстан телеарналарында жеңіл, ойын-сауықтық бағдарламалар өте көп. «Түсін мені», 
«Битва  умов»  сынды  интеллектуалдық  тақырыпқа  жақын  жобаларының  сапасы  сын 
көтермейді.  Аталған  жобалар  көрші  елдерден  көшірме,  не  соған  ұқсастырып  жасалса  да, 
отандық көрермендерді қызықтыратындай, баурап алатындай деңгейде емес. Неге десеңіз 
Бағдарламаны  жүргізушілердің  де,  қатысушылардың  да  сөз  саптауы  өте  төмен  деңгейді. 
Дауыс ырғағы, дикциясы қойылмаған, қазақ тілінің өзіне ғана тән дыбыстық ерекшеліктерді, 
атап  айтқанда  «ү»,  «ң»,  «ө»  әріптерін  дұрыс  айтпау,  орфоэпиялық  заңдылықтарды 
сақтамаудың  нәтижесінде  көрерменнің  құлағына  түрпідей  тиетін  мәтін  оқылып,  сапасыз 
дүниелер  эфирге  шығып  отыр.  Қазақ  тілінің  заңдылығынан  хабары  бар,  қазақ  тілінде 
ойлайтын,  қазақша  сөйлейтін  көрер-мендер  сапасы  нашар  бағдарламаларды  көруден  бас 
тартатын  болса,  жастар  көздерімен  көріп,  құлақтары-мен  естігеннің  барлығын  дұрыс  деп 
қабылдап,  сөйлеу  мәнері  мен  өзін-өзі  ұстауын  да  дәл  сол  бағдарлама-дағыдай  қабылдап, 
бойларына сіңіріп алатындықтары ғажап емес. 
Ойын-сауықтық,  музыкалық  бағдарламалар  арқылы  қоғамда  көптеген  мәселеге  жеңіл 
қарауға, жастар-ды оңай жолмен танымал болуға үйретеді. Оған себеп кез келген мерекелік, 
саяси,  спорттық  бағдарлама-лардың  басында  әншілердің  отыруы  бүтін  бір  қоғамды  тек  ән 
айтуға  үндегендей  болады.  Эфирге  шығып  отырған  адамның  қимыл-қозғалысы,  сөйлеу 
мәнері,  киімі,  бет-әлпеті  көрерменге  әсер  ететін  үлкен  күш  деп  есептейтін  болсақ,  онда 
телебағдарламаны  дайындаушы  үлкен  жауаптылықпен,  ал  көрермен  әсіре  талғаммен 
қарауы керек. 
Қазақстанның  телеарналарын  жаппай  жамандау,  атқарылып  отырған  істерді  жоққа 
шығаруға  әсте  болмайды.  Эфирге  шығып,  халыққа  таралып  жатқан  бағдарламалар  сапасы 
жағынан  әр  түрлі.  Шетелден  көшірілген  нұсқаларда  тіпті  сөйлеу  мәнерінен  дейін  аударып 
алып жатқан тұстары да бар болса, қазақы үн естіліп тұратын бағдарламалар да өз алдына 
бір төбе. Осы тұрғыда Қазақстан телеарналарындағы бағдарламалардың мәдениеті қандай, 
сапа деңгейі қандай деген сауалдарға жауап іздеп көрелік.  
Эфир  –  көрермен  алдындағы  жауапты  сын,  яғни  олармен  бетпе-бет  келетін  майдан 
іспетті.  Теледидар  көрермендері  қызықсыз,  тартымсыз  хабарларға  көңіл  аудармайды. 
Көрермендердің  қызығушылығын  оятуда  тіл  байлығы  мен  сөйлеу  өнерінің  қатарласа 
қабысқаны керек. Егер эфирде талғамсыз, нәрсіз тіркестерді қолдану теледидар алдындағы 
көрермендерді 
ұстау 
мүмкіндігінен 
айрылғанды 
сездіртеді 
*2+. 
Көрерменнің 
қызығушылығын  ояту  үшін  сапалы  дүние  керек.  Эфир  арқылы  кадрларды  ойнату  арқылы 
біртұтас бас-аяғы бар сюжет жасап, бейнеге қарай журналисттік мәтін өрбіп отыруынан, бір-
біріне  қабысып  жатуынан  қызықты  бағдарлама  дайындалады.  Журналистке  артылатын 
үлкен жүк – мәтін. Журналист парасатты, мәдениетті, сөз саптауы орынды, дауысы қойылған, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
160 
 
актерлік  қабілеті  ашылған  болса  ғана  көрерменнің  ықыласын  аударады.  Отандық 
телеарналардың  ішінде  «КТК»  арнасынан  берілетін  журналист  Жадыра  Сейдештің 
«Жүрекжарды»  авторлық  жобасы  –  қазақ  жұртына  ақын-жазушы,  актер,  драматург  сынды 
бірталай  мамандық  иелерінің  өмір  жолынан  мол  ақпарат  беретін  тұщымды  дүние. 
Бағдарлама мәтіні өте сауатты, кадрдан тыс оқылатын мәтін, кейіпкермен сұхбат алма-кезек 
беріліп  отыратын  бағдарлама  қазақ  тілінде  жүргізіледі.  Алайда  аптасына  бір  рет  берілетін 
бағдарламада дауыс ырғағы монотонды, бірқалыпты. Бұл қазақтың көркем сөзін тыңдағысы 
келіп, үлкен қызығушылықпен бақылап отырған көрерменді жалықтыруы әбден мүмкін.  
Ал  басқа  телеарналарда  «Жүрекжарды»  бағдарламасындағыдай  сөздік  қоры  бай, 
шұрайлы қазақ тілінің көрінісі табылады ма? Ең алдымен мемлекеттік тілде бағдарламалар 
жасалады  ма,  көрсетілетін  уақыты  қандай  деген  сауалдарға  жауап  іздеп  көрелік.  Қазақ 
тіліндегі бағдарламалар күндіз уақытқа және сағат 00-00-ден таңға дейін көрсетілетін өте бір 
ауыр кезеңді бастан өткерлді. Қазақ тілін менсінбеушілік, сұраныстың жоқтығы, қазақ тілінде 
бағдарламалар мүлдем түсірілмеуі – бәрі-бірі қабаттасып үлкен мәселені көтерді. Бұл өзекті 
мәселе  түбегейлі  шешімін  тапты  деп  айтуға  болмайды.  Алайда  күндізгі  уақыттарда,  кешкі 
прайм-тайм  кезінде  қазақ  тілінде  бағдарламалар  кестесі  жасалып,  көрерменін  тауып, 
рейтингтің  көрсеткіші  де  жақсарып  келе  жатыр.  «Хабар»  арнасында  «Біз»  (басында 
«Сонымен  солай  дейік»  аталған),  «Қазақстан»  арнасының  «Айтуға  оңай»,  «Алматы» 
арнасының  «Ашық  әңгіме»  сынды  ток-шоулар  қоғамда  орын  алып  отырған  мәселелерді 
көтеріп,  жетістіктер  мен  бөлісетін,  әртүрлі  тақырыптарды  түрлі  маман  иелерін  шақыру 
арқылы  пікір  алмасу,  талқылаған  қазақ  тілді  бағдарламалар.  Бұдан  өзге  де  әскери, 
ауылшаруашылық,  медицина  сынды  көптеген  салаларды  қамтитын  бағдарламалар 
мемлекеттік  тілде  жүргізіліп  отыр.  Журналистердің  эфирде  өзін-өздері  ұстауы,  тақырыпты 
ашу  мақса-тында  сөйлеу  мәнерлері,  қонақтармен,  кейіпкерлермен  сұқбаттасуында  үлкен 
мәдениеттілік  жатыр.  Алайда  журналистердің  қателіктері  қаратпа  сөздерді  қолдануында. 
Жас  қыздарға  «ханым»  сөзін  қосарлау  арқылы  әңгімеге  шақырулары  қонақтың  да, 
көрерменнің  де  құлағына  түрпідей  тиеді.  Орыс  тіліндегі  «госпожа»  сөзін  аудару  арқылы 
қазақылықты сақтамай отыр. Егер журналист қонақтың жасына қарай «апай», «әже», «ағай», 
«мырза» сөздерін орынды қолданса, не болмаса жасына қарай тек есімін атап, «сіз» деген 
қаратпа сөз арқылы сыпайы сөйлессе, тіл заңдылығы тұрғысынан да, мәдениеттілік жағынан 
да  ұтар  еді.  Бұл  тұста  эфирге  шыққан  журналист  үлкен  жауапкершілікті  сезініп,  білімін 
толықтырып, әрбір айтатын сөзін тексеріп алғаны дұрыс болады. 
Дегенмен де барлық телеарналарды толықтай қазақ тілінде бағдарлама дайындап, қазақ 
тілінің  дамуына  үлес  қосып  отыр  деп  айта  алмаймыз.  Барлық  телеарналар  жаңалықтарды 
мемлекеттік және ресми тілде таратып отырса да, әлеуметтік, сауықтық бағдарламалардың 
басым көпшілігі орыс тілдерінде дайындалады. Барлық телеарналарға 50-50 сасатын ұстану 
тапсырылғанмен,  біршама  арналардың  бұл  тәртіпке  бағынбайтындығын  байқауға  болады. 
Себебі сұранысы жоғары шетелдік телехикаялар, ресейлік фильмдер орыс тілінде беріледі. 
Есеп  үшін  таңғы  уақыттарда  сауатсыз  аудармамен  дубляжы  сапасыз  жасалған  фильмдер 
қазақ  тілінде  беріледі.  Толықтай  мемлекеттік  тілде  ақпарат  тарататын  «Қазақстан» 
телеарнасы кез келген бағдарламаның мемлекеттік тілде сапалы дайындалатындығына көп 
көңіл  бөлетіндігі  байқалады.  Жаңалықтар,  апталық  шолулар,  сараптамалық,  сауықтық 
бағдарламалардың  барлығында  таза  қазақ  тілінде  жасалады,  өзге  тілде  берілетін  пікірлер 
мемлекеттік тілге аударма арқылы таратылады. Фильмдердің барлығы аударылып, дубляж 
жасалады. Алғашында қазақ тілінде кино көрмейтін халықтың құлағы бірте-бірте үйренісіп, 
ана  тіліндегі  бағдарламаларды  іздеп  тұратындай  жағдайға  жеткендігі  қуантады.  Қазақстан 
Республикасына  кең  таралатын  телеарнаның  бұл  бастамасынан  ұтылды  деп  айтуға 
болмайды.  Себебі  ауыл-аймақтың  барлығында  да  қазақ  тілді  ағайын  ана  тілінде  ақпарат 
алып, мемлекеттік тілдің деңгейі біршама көтерілді. Қазақ тілін білмейтін, не болмаса жетік 
меңгермеген басшылар, мемлекеттік қызметкерлер қазақ тілінде пікір білдіруге үйреніп, тіл 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
161 
 
сындырып жатса – ол журналистердің жасаған жұмысының игі нәтижесі. 
Қазақстанда  біртұтас  қоғам  орнатуда  ақпараттық-технологиялық  құралдардың  күші 
орасан зор. Халық телеарналардан беріліп жатқан ақпараттық 100% растығына сенім артады. 
Сонымен  қатар,  эфир  арқылы  көрерменді  тәрбиелейді.  Көрермен  –  бір  қауым  жұрт, 
қоғамның мүшесі. Сол қоғамды дұрыс бағытта тәрбиелеуі журналистердің мәдениетінде, сөз 
саптауында  жатыр.  Адам  бойында  ұлттық  рухты  қалыптас-тыру,  намысты  ояту  сынды 
бірқатар  жауапты  жұмыстарды  телебағдарламалар  арқылы  орындауға  болады.  Эфир 
түзелмей – қоғам түзелмейді. Айналасын енді танып келе жатқан сәбиден, еңкейген қарияға 
дейін  теледидар  арқылы  қоғаммен  байланыс  жасайды.  Жүректі  ауыртпай,  үрей  ұялатпай, 
жағымды  жаңалық-тармен  жақсылыққа  жетелейтін  телебағдарламалар  арқылы  адам 
санасына оң әсерін беріп  тәрбиелеуге болады.  Ал  мемлекеттік тілде хабар тарату бүтін бір 
қоғамды  бір  тілдің  аясында  ұйыстыруға  үлкен  мүмкіндік.  Мемлекеттік  тілді  меңгеруге 
мәжбүрліліктен  гөрі  мүдделілік  жолын  телебағдарламаларды  мемлекеттік  тілде  жасау 
арқылы  салуға  болады.  Эфир  арқылы  тұтас  қоғамды  түзеуге  болады.  Ол  үшін  жауапты, 
білімді, сауатты журналистер бағдарлама дайындауы, эфирді түзеуге ұмтылуы тиіс. 
 
1 Қазақ Телевизиясы. Энциклопедия. - Алматы: "ҚазАқпарат" 2009, 1-т: - ISBN №978-601-03-0070-
5 
2
 
Бисмильдина Д. Ресми хабарлар тілі. -Алматы: «С-Сервис» 2010, 26-бет - ISBN 978-601-7010-24-
9 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж. 
 
 
162 
 
ҦСЫНЫСТАР ҤШІН