Ф. Ш. Оразбаева Гылыми редакторлар


Султанмахмут бастап  келе  жаткан  е л е ц д   бiраз жыл  тастап  кетедi.  Бiраздан  кешн  ол  молдамен ыцгай



Pdf көрінісі
бет23/47
Дата15.03.2017
өлшемі6,55 Mb.
#9494
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   47

Султанмахмут бастап  келе  жаткан  е л е ц д   бiраз жыл  тастап  кетедi.  Бiраздан  кешн  ол  молдамен ыцгай 
келмегесiн,  Султанмахмут  окуды  тастап  елiне  барады  да,  сопылык  жолына  туседi.  Сeйтiп  жургенде 
Троицкiден Нургали деген жэдитшiл молда кеп,  Султанмахмут сонан окып,  пэнмен таныса бастайды. 
Б ш м  дуниесш щ  е с т н е н  сыгалаганнан кейiн ол кадымшыл  (есюшш) дiнш iлдермен кастаса бастайды. 
Ол кезде  елецщ де удетiп жазады»  [1,  244].
Х Х   гасыр  басындагы  саяси  ахуалга  сан  кырынан  токталып,  саралаган  Сэбит  Муканов  «ХХ 
гасырдагы  казак  эд е б и ет т   ецбегiнде  улт,  ултшылдык  мэнш,  оныц  eзi  шыгармашылыгына  токталган 
эрбiр 
каламгер 
eмiрiмен 
сабактастыгын 
егжей-тегжейлi 
баяндап 
отырган. 
Султанмахмут 
шыгармаларындагы,  гумырбаянындагы ултшылдык устанымга катысты  былай дейдi:
«1905  жылдагы  Ресейде  болатын  тeцкерiстiц  салдарынан  отар  улттардыц  бiрсыпырасында  сол 
жылдан  бастап  улт  козгалысы  бола  бастагандыгы,  осы  козгалыс  казакка  да  шарпуын  тигiзiп,  казак 
зиялылары  (окыгандары)  ултшылдык  сарынга  тускендiгi  жогарыда  айтылды.  Осы  ултшылдык 
козгалыс  Султанмахмут  Троицюге  барып  окуга  кiрген  1912  жылдары  жалпы  Казакстандык  мацызы 
бар  козгалыс  болуга  айналып  калды.  Осы  кезде  орысша,  мусылманша  окыган  жастардыц  кeпшiлiгi 
«улт»  деген  тудыц  астына  кiрiп,  ултшылдык  багытты  баскарып  журген  адамдарга  кeмекшi  болды. 
Ултшылдык  багытта  жургендердiц  ол  к ездеп  iрi  максаттарыныц  бiреуi  казак  халкын  агарту, 
окуландыру  едi.  Казакты  окытып  саналандырып  алганнан  кейiн,  орыс  отаршылдыгына карсы  кетеру 
едi.  Осы  максатпен  ултшылдар  ауылында  казак  т ш н д е  мектептер  ашуды  ойлады.  Мектеп  ашкан 
уакытта  татар,  араб,  парсы,  орыс  тшдершщ  казакка  канагат  бола  алмайтынын  бiлiп,  жацадан  казак 
тiлiнде  оку  ютаптарын  жазуга  кiрiстi,  тiл  м э с е л е с   колга  алынды.  Мектеп  кiтаптарын  ескерумен 
катар,  казактыц  кeцiлiн  оятып,  ез  тшектерше  букараны  баулу  ушiн  казакша  газет,  жорнал  дегендi 
колга алды»  [1,  246].
Сэбит  Муканов  Султанмахмуттыц  ултшылдык  багытта  болып,  ултшылдыктыц  улы  максатыныц 
бiреуi жумысынан эдебиегтегi юш бастады деп бага бередi.
Yмiтпенен жоц цуган,
Талабы алда баламыз.
Басцалар жогын тапцанда,
Ыздер цайтт цаламыз.
Султанмахмут  «Талиптарга»  атты  елещ нде  кeршi  журттар  окыган  жастарыныц  аркасында  кeзiн 
ашканына назар  аудартып,  казак  арасында ынталы,  ыкыласты,  пайдалы  юке  бастайтындардыц  кенже 
калып отырганына кынжылады.
Султанмахмуттыц  бар  мураты,  басты  арманы  елiнiц  оянып,  озык  журттардыц  катарына  шыгуы. 
Жастардыц окып,  кез ашып, жаксы  iстер  аткарып халкын ерге тартуы.
Акын  халкыныц  жаттыц  теп к ю н д еп   зарлы  куйiн,  жарлы  тiршiлiгiн  ауыр  eксiкпен  жырлайды. 
Казактыц  бiрлiк,  ынтымак,  енер  уйрену,  оку  аркылы  ел  катарына  косылатын  кунiнен  умiт  етедь 
Кiшкенеден  тiршiлiктiц  багытын  барлап  ескен  зерек,  сергек  акын  журек  аргы  тарихты  баяндайды, 
келер кундердi  болжайды.
Царацгы туман тунде едi,
Цара цазац баласы.
Ай мен кун,  hэм жулдыз жоц,
Жым-жырт сахара арасы.
XX гасы р басында,
Мте алланыц панасы,
Бiр жагынан ай туып,
Бiр жагынан кун туып,
Жарыц кврдi алашы!
Шолпаннан у м т  тагы да,
Бiрiксе елдiц данасы.
Квцшменен квздi ашып,
----------------------------------------------------------------------
1 3 5
-----------------------------------------------------------------------

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  2  (52),  2015 г.
Алга CYйреп барады,
Бул жарыцтар барында 
Шм адасып щалады?
Султанмахмут  Х Х   гасырдыц  бастапщы  жылдарында  осындай  ^ к е й к е с ^   мураттарын  жырлады. 
Казащща  тецдш  суралып,  баспасeз  ашылып,  ощу  ici  щолга  алынып  жатщан,  щазащ  т ш н д е  ондаган 
ютаптар  жарыщ  кeрiп  шыга  бастаган  1912-1914  жылдары  ащын  да  ултшыл  деп  бой  кeтерiп  шыщщан 
щайраткерлерге,  щаламгерлерге  eз унш  щосады.
Ащын  елдщ  сшкшш,  жацгыруында  етектен  тартщан  есю   гурыпща  мш  айтады.  Осындай  устанып, 
ащсащалдыщ  дэу!рдщ   салт-санасынан  келе  жатщан  эдет-гурыптыц  щайсыб!р  кер!  тартщан,  келецс!з 
щубылыстарын  кeлемдi  шыгармаларында  элеуметпк  децгейге  кeтерiп  баяндап,  гарсетш ,  кун 
тэр п бш е  щойып отырды.
Юшкенеден  дш   ощуымен  сауат  ашып,  т ш т   б!раз  уащыт  мейлшше  дш   устангандыгы  бола  тура 
Султанмахмут дшге  щатысты  eзiндiк багытта болды.  Ол  сол  eз  заманыныц агысымен туындаган жаца 
даму  багыттарыныц  талаптарын  кeре  бш дг  Есюше  ощудыц  думшелште  шырмап  щалдырып  щоятын 
щиын жагдайларына щарсы батыл ойлар айтты.
Ощудан мащсат не? Медреседе жату ма?
Есю нусцап бащастарды татуга.
Цанша жыл  «щашия» мен «мантыщ» жаттап,
Курсыдест шатуга.
Кеп жатып «хаюм керде» атын алып,
Елге апарып сатуга?
Э,  олай болса,
Керек ендi сэлде,  шапан киюге,
МYрит  болып ишанга бас июге,
Молда боп терде отыру ма?
Ет,  щымызга царнын толтыруга.
Султанмахмут  ел  ш 1н деп   «Алла»  деп,  алаящтыц,  жасап  журген  щайсыб!р  дш   щызметшшерш, 
жалпы  дш   м эселесш деп  думшелш,  б ш м и з д ш т   эшкерелеп  жазып  отырды.  Дш   ощуыныц  eмiрге 
пайдасы ти еп ндей дурыс багытта бет алуын гакседг
Султанмахмут  Торайгырулы  Х Х   гасыр  басындагы  щогам  дамуыныц  кeкейкестi,  алаццататын 
мэселелершщ барлыгына да бел шешш щатысщан, ун щосщан ыщпалды  щайраткер тулганыц б!р!  болды. 
Э деби  туындыларында  eмiр  шындыгын  келюпре  баяндап  суреттедг  0 з !  ощыды,  !зден д!  Б ш м ге 
щуштарлыгы  гажап  осы  б!р  азамат  басщаларга  б ш м   уйретп.  0 з е к п   мащалалар  жазды.  Казащ 
баспасeзiнiц шаруасына араласты.
Султанмахмут  Торайгырулыныц  Х Х   гасыр  басында  гап  щозгалган  эйел  теццш   мэселеш ндеп 
устанымы  да  сол  дэу1рдеп  улт  бостандыгы  жолында  щайраткерлш  ец беп м ен  тарих  сахнасына 
шыщщан  Алаш  зиялыларыныц  мудде-мураттарымен  сабащтас.  Эйел  баласыныц  эдет  щурбаны  болуы, 
щыздыц  малга  сатылып,  тещне  емес,  eзiнен  уш  мушел  улкен  адамга  турмысща  шыгу  фактшер! 
ащынныц шыгармашылыгындагы  eзектi арнаныц б!р!  болгандыгы  бел гш .
Жан  шошырлыщ  тагдырга  щыз  баласын  телш  щойган  щогам,  заман,  ата дэстур  -   Султанмахмуттыц 
аяусыз  айыптап  отырган  щубылыстарыныц  б!рг  Ата  баласын  малга  сату  дейтш   сумдыщтыц  кeзi 
щурымай,  эйел  затына  кун  жощ  е к е н д т н   ащын  эр  сэт  айтып  отырган.  Осында  сол  дэу!р деп  Алаш 
зиялыларыныц  шаригат  жолына  ж угш ш   отыруды  мшдеттеу  багытындагы  устанымдарымен 
ундестште даусыз айщын.
Тецщ тап,  кемге  барма,  щор болма деп,
Шаригат зац керсеттi саган жолды.
Х Х   гасыр  басындагы  эйел  тецдш ,  шаригат  жолы  мэселеш ндеп  тутас  устанымды  Сэбит  Мущанов 
гаред^  эр!  оган сол дэу!рдщ  талап-тшегше  орайлас тусшш б ер ед !  Не  дегенде  де  мэселенщ  Х Х   гасыр 
басындагы  eмiр  агымындагы,  щазащ  эдебиетш деп  улт-азаттыщ,  аFартушылыщ-демокраггыщ  багыттагы 
елеул!  мэселе  болгандыгын  д eп   басып  тауып,  айщындап,  ашып  айтады.  Замана  талабымен 
адамшылыщ  устанымы  айщын,  эр!  эйел  тецдш   мэселеш ндеп  шаригат  жолыныц  кецестш  жуйе
136

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  2  (52),  2015 ж.
саясатымен  сабактасып  жаткан  куйлерш  керш  отырган  Сэбит  Муканов  ойын  тутас  жетюзбей, 
уакыттыц ыцгай-талабына орай осылай айтуына тура келгендш  туралы ой да кекейде турады.
Шаригат деген  -  дш.  Оныц  эйел  мэселесш е  ец  езуш!  курал  екенш,  дш  жолынша  эйелдщ   адамдык 
жагы  жарты  екенш,  дш   бойынша  ею   эйел  б!р  еркектщ  ю сш гш е  гана  туратындыгын  эйелге 
шаригаттыц  жасайтын  кысымшылыгын,  сол  дш   аркылы  ислам  д ш н д е п   кун  шыгыс  эйелдершщ 
халше  келгенш Султанмахмут айырмайды.  Осы  елецнщ аягында:
Жанына жалмау тYгiл жацын  бармас,
Цазацтан оцушылар шыцса ацдап 
д ей д !  Мше,  мунысы  эрине,  шаригаттан  кер!  туралау  жол,  б!рак  жалпы  ултшыл  жазушылардагы 
кемш ш ктей  Султанмахмуттагы  эйел  мэселешнде  улкен  кемш ш ктщ   б!реу!  ол  -   эйелд!  окыган  ерлер 
аркылы  азат  болады  деп  тусш ед1  Эйел  ез!  акын,  оц  кол,  сол  колын  ез  акылымен  таныганда  гана 
ермен  тецмш  деп  тусш е  алатындыгын  бш м ей д!  Шалга  тимей,  кемге  барма,  тецел  дегенд!  барлык 
ултшыл  акындар  жырлады.  Б!рак  осылардыц  к еп ш ш п   тецелудщ   салмагын  эйелдщ   ез  санасына 
т!реген жок,  окыган ерлерге т!рейд!  Осы кемш ш к Султанмахмутта да мол»  [1,  252].
Султанмахмуттыц  «Камар  сулу»,  «Юм  жазыкты?»  романдарында  казак  эйелшщ  адам  санатына 
косылмай,  кор болган куй! барынша ем!р акикаты аясында шынайы суреттелш отырды.
Султанмахмуттыц  «Таныстыру»  поэмасы  улт азаттыгы жолындагы  курес  кайраткерлершщ тарихи 
ецбегш   алгашкылардыц  б!р!  болып  багалап  айткан  эдеби  туынды.  Элихан  Бекейханулы,  Ахмет 
Байтурсынулы,  М!ржакып  Дулатулы,  тагы  да  баска  ел  уш!н  ж анкеш т  ецбек  жасап,  улы  мураттар 
жолында  бастарын  бэйгеге  т т п   журген  улт  кайраткерлершщ  тарихи  ецбегш е  бага  берген 
Султанмахмут  эрб!р  казак  жасы,  эрб!р  улт  уланы,  эр  адам  осы  тулгалардыц  ем!рш  бшсш,  осыдан 
гибрат алсын,  енегесш  уйренсш  деген муратта жазганы  анык.
Ешюмтц  Элиханга бар ма свзi,
Демейдi цандай цазац оныц квзi.
Ел ушт цурбандыцца жанын берген,
Бит,  6Ypге,  цандалага цанын  берген.
¥рыдай сасыц ауа,  темipлi Yйде,
Зарыгып Алаш yшiн  бейнет керген.
ТYймеге жарцылдаган алданбаган,
Басцадай 6ip басы ушт жалданбаган.
Болса да цалыц туман,  царацгы тун,
Туатын 6ац жулдызына кезi жеткен.
Султанмахмут  Торайгырулыныц  «Юм  жазыкты?»  романы  1914  жылы  жазылады.  «Казак»  газет! 
романга  бэйге  жариялаган  тус.  Б!р  замандарда  кеп  эйелдщ   керген  кун!  осы  «Юм  жазыкты?» 
романындагыдай болганы  да рас.  Замана агымымен  окып ю с   болмак  Эж!бай  б!рте-б!рте  есю   ем!рдщ 
шылауынан  шыга  алмай  калады.  Б!ршен  соц  б!рш  алган  эйелдершщ  барлыгы  бакытсыз.  Эж!байдыц 
таягын  жейд!,  баласын  багады,  шаруасына  карайды.  Осы  романда  Султанмахмуттыц  каламгерлш 
ш е б е р л т ,  характер  жасау,  образ  ашу,  баяндау,  суреттеу  багытындагы  суреткерлш  шеберлш  д ец г е й  
елецмен  жазылган  романдагы  акынныц  поэтикалык  элуетш   керсетед!  Уакыттыц  каны  соргалап 
турган шындык уакигаларын акын эс!релемей,  булдыратпай накты бейнелейд!  Окига ерб!ту тэсшдер! 
де  ем!рл!к  ситуацияларга  арка  суйеп  отырып  шеш!м  тапкан.  Романга  алгаш  керкемдш  тургысынан 
бага берш,  саралап,  шюр  айткан  Сэбит Муканов  шыгарманыц  басты  сипаттарын,  ез!нд!к ерекшелш н 
кэш п эдеби шыгарма сарапшысы децгеш нде жан-жакты танытып,  багалайды.
«Султанмахмут  еткен  дэу!рдеп  эйел  к у ц д т н   кезге  елестету  ретшде  бул  романында  максатын 
кецш депдей  орындай  алган.  Зыгыш,  Жамалдардыц  ж 1 г е р а з д т   мен  жалпы  ол  замандагы  казак 
эйелш щ   адамдык  правосын  тани  алмайтындыгын,  ерш щ   не  дегенш е  кене  беретш ш   Султанмахмут 
кезге  керсетумен  катар  казак  эйелшщ  жаца  кешпкерш  жасаган.  Ол  кешпкер  -   Аппакай.  Мундай 
кешпкер  Султанмахмуттыц тутас акындарында ол кезде жок»  [1,  271].
Султанмахмут  ез  шыгармаларына  ез  дэу!рш щ   басты  мураттары  мен  езек п ,  курдел!  шындык 
окигаларын,  кубылыстарын  аркау  ету  аркылы  Х Х   гасыр  басындагы  улт руханиятына  ел ш еуа з  ецбек 
жасады.  «Карацгы  казак  кегше  ермелеп  шыгып  кун  болган»  акынныц  мурасы  жан-жакты  зерттелш, 
зерделенш  келед!
137

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  2  (52),  2015 г.
Султанмахмуттыц  шыгармашылык  э л у ет ,  азаматтык  бтм -бо л м ы сы   гасыр  басындагы  казак 
оянушылыгындагы  мейлшше  ыкпалды  тулга  децгейiне  кeтердi.  Акындык  алымы  замананыц 
аласапыран  кундерiнде  ширап,  ширыга,  шымырлана тускен  Султанмахмуттыц  eмiрiне  катысты  элде 
де  зергтеудi  кутш  жаткан  тустар  да  бар.  Алаш  кайраткерлерi  акталганнан  бергi  ширек  гасыр  уакыт 
ш в д е   улт  бостандыгы  жолындагы  рухани,  саяси  куресте  сол  тулгалармен  аса  мудделес,  мураты  бiр 
болган  Султанмахмут  Торайгырулыныц  eмiрбаяны,  шыгармашылык  мурасын  багалау  тургысында 
зерттеулер жалгасын таба беретш дш  анык.
1. Муцанов С. X X  гасыр басындагы цазац эдебиетi: -  Алматы: Атамура.  -2008.  -  384 б.
Резюме 
А.А.  Оспанова. Национальные интересы и идеалы народа в произведениях С.  Торайгырова
В  статье  рассматриваются  примеры  жизни,  идеалы  борьбы  за  свободу  страстного  юноши,  труды, 
направленные  на  распространение  джадидизма,  Султанмахмута  Торайгырова,  который  является  выдающимся 
поэтом  в  казахском  просветительстве.  С.  Торайгыров,  как  деятель  просветительства  и  творческая  личность, 
оставил достойный уважения труд в течение своей короткой жизни.
Султанмахмут  в  своих  стихотворениях  писал  о  народах,  которые  развивались  благодаря  образованной  и 
грамотной молодежи.  Он огорчался по поводу того, что казахский народ отставал.
Султанмахмут  присоединяется  к  личностям,  которые  боролись  за  национальные  интересы  в  начальных 
годах  ХХ  века.  Он  критикует  старые  обычаи,  замедлившие  развитие.  Султанмахмут  учился  грамоте  в 
религиозном  направлении  и  говорил о  том, что  в  любом  случае  учиться  грамоте  по  старому  имеет трудности, 
благодаря которым можно впутаться в начетничестве и смело выражал свое недовольство.
Он критикует представителей религии,  которые занимаются мошенничеством,  шарлатанство  и невежество в 
обществе.  Султанмахмут  Торайгыров  является  творческой  личностью,  которая  поддерживала  новое  действие 
во  всех  актуальных,  настораживающих  проблемах  развития  общества  в  начале  ХХ  века.  Позиции  поэта  по 
вопросам равноправия женщин взаимодействуют с  направлениями  деятелей Алаша.  Такие  факты как женщина 
стала  жертвой  обычаев  продаваясь  в  обмен  на  скот  и  вышла  замуж  за  старика  стали  одним  из  главных 
творческих мотивов в его произведениях.
В  статье  анализируются  содержание  и  суть  романов  «Камар  сулу»,  «Кто  виноват?»  автором  которых 
является  Султанмахмут  Торайгыров.  В  этой  статье  автор  рассматривает  творческое  наследие  Султанмахмута, 
где он описывает состояние  своей эпохи,  а также  его мастерство  создать характер,  передать образ,  описывать и 
излагать.
Султанмахмут  Торайгыров  -   великий  художник,  который  четко  предвидел  самые  важные  жизненные 
условия своей эпохи.  Он поднялся до уровня самой влиятельной личности  среди  казахских пробуждающихся в 
начале ХХ века. Были сделаны содержательные исследования о жизни поэта. Богатое наследие поэта до сих пор 
требует глубокого исследования и остается последующему поколению.
Ключевые слова:  казахское просветительство,  идеал освободительной борьбы, распространять джадидизм, 
религиозное  направление,  вопросы равноправия женщин,  приемы мастерства по  созданию характера,  передаче 
образа, описанию, изложению, биография.
Summary 
A.A.  Ospanova. National interests and ideals of the people in the works of S.  Toraygyrov
The article is devoted to the examples of life and ideals of struggle for the freedom of passionate youth, labor, aimed 
at  spreading  Sultanmakhmut  Toraigyrov's  Jadidism,  who  is  an  outstanding  poet  in  the  Kazakh  enlightenment.  S. 
Toraigyrov as a figure of enlightenment and person of creation, left deserving respect work during his short life.
In his poems  Sultanmakhmut wrote  about the  nations,  which were  evolving due  to  the  educated and literate  youth. 
He was upset about the fact that the Kazakh people were falling behind.
Sultanmakhmut joined the  individuals  who  fought for national  interests  in the  early years  of the  twentieth century. 
He  criticized the  old  customs,  slowing  development.  Sultanmakhmut learned to  read  in a religious  direction,  and  said 
that  in  any  case  learning to  read  and  write  the  old  had  difficulties  due  to  them  it was  possible  to  get  involved  in the 
dogmatism and bravely express their dissatisfaction.
-------------------------------------------------------------------------   138-------------------------------------------------------------------------

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  2  (52),  2015 ж.
He  criticized  the  representatives  of  religion,  who  were  engaged  in  fraud,  quackery  and  ignorance  in  society. 
Sultanmahmut  Toraigyrov  was  a  creative  person,  who  supported  a  new  action  in  all  relevant  alarming  problems  of 
society in the early twentieth century.
Also poet’s attitude on the problem of women’s equality developed reciprocally with the trends of Alash figures.  At 
that moment women became the victims of customs  selling in exchange for cattle and  married an old man and all these 
facts became  one  of the  main creative  motifs  in his  works.  The  content and essence  o f Sultanmakhmut  Toraigyruly’s 
novels  “Kamar  Sulu”  and  “Kym  zhazikty  (Who  is  guilty?)”  are  differentiated  in this  article.  In this  article  the  author 
examines  the  creative  heritage  of  Sultanmakhmut,  where  he  describes  the  condition  of his  age  and  also  his  skills  to 
create a character, to convey an image, to describe and state.
Sultanmahmut Toraygirov  is  a great artist who  clearly  foresaw the  most important living conditions  o f his  era.  He 
rose  to  the  level  of the  most  influential  personalities  among  the  Kazakh  awakening  in  the  early  twentieth  century. 
Substantial research was made  on the poet's life.  The rich heritage  of the poet still requires  deep research and it will be 
the task of the next generation.
Key  words:  Kazakh enlightenment,  the  aims  of the  liberation struggle,  the  spread of Jadidism,  religious  trend,  the 
problem  of women's  equality,  workmanship  means  in  the  direction  of characterization,  description,  presentation  and 
formation of an image, civil memoirs.
Э О Ж  821.512.122
ЭДЕБИЕТТАНУДАГЫ  К 0РК ЕМ Д1К ЭД1С, БАГЫ Т ПЕН  АГЫ М ДАР М ЭСЕЛЕЛЕР1
Ж .Ш .  Саметова - PhD докторанты 
Щ.Т. Ж анузакова -  филология гылымдарыныц докторы,  доцент
Ацдатпа.  Мащалада  эдебиеттану  гылымындагы  адркемдж  эд!с,  багыт  пен  агымдар  мэселелер! 
щарастырылады.  Себеб!,  эдебиет  элем!нде  багыттар  мен  адркемдш  эд!с  мэселелер!  ерекше  орын  алады. 
Жаhандыщ  эдебиет  тарихында  адркемдш  сананыц  даму  тэж!рибес!  эр  кезецдег!  тарихи-элеуметт!к 
щубылыстарга  лайыщ  турл!  эдеби  эдютерд!,  агым-багыттарды  тудырады.  Вйткеш,  щандай  да  б1р  агымдар  мен 
багыттар  белгш  б1р  эдютердщ  непзшде  щалыптасады  немесе  оларды  толыщтырып,  турленд!рш  отырады. 
Жазушыларды  адркемдш  эдюке  тек  идеялыщ  устанымдар  гана  емес,  эдеби  шыгармашылыщтыц  ец  жалпы 
принциптер!  б1р1кпреда.  Сондыщтан  да,  аталган  угымдардыц  арасыныц  шекарасын  аныщтап  алу  щ аж ет^ 
туындайды.  Осы  себептен,  мащалада  элем  прозасыныц  бупнп  кундеп  адркемдш  эдютер,  эдеби  багыттар  мен 
агымдар  мэселелер!  жан-жащты  талщыланады.  Оныц  ш!нде  щазащ  прозасыныц  мазмуны  мен  даму  мэселелер! 
жацаша зерттелед!.
ТYЙiн сездер:  адркемдш эд!с, багыт, эдеби агым, эдебиеттану, жазушы.
Эдебиет элем!нде  багыттар  мен гаркемдш эд!с  мэселелер!  ерекше  орын  алады.  0йткеш  щандай да 
б!р  агымдар  мен  багыттар  белгш   б!р  эд!стерд!ц  нег!з!нде  щалыптасады  немесе  оларды  толыщтырып, 
турленд!рш  отырады.  Шыгармашылыщтарын  ортащ  эд!ске  сай  жасайтын  щаламгерлердщ  бар  жэне 
болганына  эдебиет  тарихынан  щаныщпыз.  Дегенмен  де,  «кeркемдiк  эдю!  жагынан  б!р-б!р!мен 
жащындасатын  жазушылар  eмiр  щубылыстарын  !р!ктеу,  тащырып  талдау,  шыгарма  образдарын 
суреттеу  жэне  типтенд!ру  т.б.  eзгешелiктерiне  байланысты  да  шогырлана  алуыныц  нэтижес!нде 
агымдар мен багыттар дуниеге кел!п отырады»  [1,  50].
Жазушыларды  кeркемдiк  эд!ске  тек  идеялыщ устанымдар  гана емес,  эдеби  шыгармашылыщтыц ец 
жалпы  принциптер!  б!р!кпред!.  Сондыщтан  да,  аталган  угымдардыц  арасыныц  шекарасын  аныщтап 
алу  щажетт!п  туындайды.  Реализмд!,  романтизмд!,  сентиментализмд!,  символизмд!  т.б.  б!рде  эдю, 
енд!  б!рде  багыт,  агым  немесе  стиль  деп  олардыц  нащты  щай  категорияга  тиесш   екен!н  аныщтап 
беруде  гап галымдар  эртурл!  п!к!рде.  ^ р к е м д ш  эд!ст! зерттеуге  мейл!нше  кeп гацш  бeлген кецест!к 
эдебиеттанушылардыц  eзi  1960  жылдары  «Реализм  -   деген!м!з  эдю  пе,  багыт  па,  стиль  ме?»  деген 
суращ щояды.  Бертшге дешн реализмд!  б!р  галымдар -  гаркемдш эд!с,  б!реулер  -  шыгармашылыщтыц 
тип!,  келесю!  -   eмiрдi  бейнелеуд!ц  айрыщша  принцип!,  тагы  б!р!  -   гаркемдш  жуйе  деп  тус!нд!р!п 
келд!.  Зерттеушшер  eз  ыцгайларына щарай  аталган терминдерд!  турл!ше  аныщтап,  турл!ше  щолданып 
журд!.
----------------------------------------------------------------------
1 3 9
-----------------------------------------------------------------------

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  2  (52),  2015 г.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   47




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет