суреттеледг  0 л !  табигаттыц  eзi  жазушы  суреттеу!нде  т!рш п,  жанданып  кеткендей  гарш едг  Тун  де

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцXабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  2  (52),  2015 ж.
Дауыл  мен боран,  кайгы  мен ауру жан-жактан жабылган уй  r n i^ ^   кемшр  мен шал жэне  он жасар 
ауру  бала.  Табигаттыц  жацагыдай  катал  каhары  осындай  кайгы  мен  уайым  баскан  жандар  кушн 
танытуга арналган кезектi  еткел  сею лдг  Баласы  мен келiнi  елген,  малы жутап таусылган,  немересi  де 
сагат  сайын  нашарлап,  сенуге  айналган  кемшр  мен  шалдыц  алдагы  кутерi  де  будан  жаман  азап,  ол  - 
аштык.  Эцгiменiц элеумегтiк мэнi  елеул^  куцiренген кеп кедейдiц,  сан бейбактыц бiрi  гана - жазушы 
суреттеген  кемшр  мен  шал.  Екеушщ  халшен  сан  кедейдiц  куйiн  танып,  ел  жагдайын  бiлгендей 
боламыз.  Жазушы  назары осылайша кедей кауымына ауган,  олардыц киын халiн eзi де  кинала,  куйiне 
отырып суреттеген.
«Кыр  сурегтерiндегi»  ушiншi  эцпм е  «Кысты  кунгi  дала»  деп  аталады.  Эцгiме  басындагы  «ак 
кебiн»,  «eлiм  тыныштыгындай»,  «тiршiлiктiц  бiр  белгiсi  бшнбейдЬ>  деген  колданыстарга  караганда 
мунда  да  кайгылы  жагдай  кутiлгендей:  «Жер  ж узш   тылсым  бугандай,  ызгарлы  кар,  суык  аяз  тас 
кылып  катыргандай»  [6].  Жазушыныц  бейнелi  колданыстары  эцгiме  бойында  жиi  эрi  кою  турде 
ушырасады.  Жабыркау  тартып  тунерген  сур  булттар  кэрi  кeцiлге  келген  кажыган  ойга  баланады. 
Сeйтiп,  шыгармалардагы  казактыц кец даласы,  ондагы  еткен тарих пен  осы  шактагы  eмiрдiц карама- 
кайшы  сурегтерi,  жазушы  стилi  мен  тш  колданысындагы  ерекшелiктер,  каламгердщ  бул 
туындыларды  жазу  барысында да улттык  эдеби  мураныц эпикалык,  ацыздык  керкемдеу  куралдарын, 
тiл айшыктарын барынша мол игергенш кeремiз.
Ал  каламгердiц  «Буркiт  ацшылыгыныц  сурегтерi»  эцгiмесi  1925  жылы  «Тац»  журналыныц  4- 
санында  жарияланды[7].  Бул  эцпм еде  де  жазушы  казак  халкыныц  eзiне  гана  тэн  кыр  eмiрiнiц 
саятшылык  кызыгын  табигат  кубылысы  аясында  алып,  оныц  гажайып  керкем  жанды  суретiн 
бейнелеген.
М .Эуезовтiц  келесi  керкем  шыгармасы  «Кыр  эцгiмелерi»  деген  ортак  атпен  бершген  «Сыбанныц 
моласында»  [8,  84-89],  «Текшенщ  бауырында»  [9,  89-99]  атты  кос  эцгiмесi.  Аталган  туындылар  ел 
eмiрiнен  алынган  этнографиялык  такырыптарга  арналган.  Жазушыныц  «Кыр  эцпмелерш щ »  бiрiншi 
новелласы  «Сыбанныц  моласында»  шыгармасыныц  бас  кейiпкерi  -   Жортар  батыр.  Оныц  прототиш 
Мухтардыц  бала  шагында  Э уездiц  уш нде  конакта  болып,  eзiнiц  бастан  кешкен  окигаларын 
эцгiмелеген  Ж унiс  батырдыц  айткандарынан  есте  калгандары  негiзiнде  жазган.  Аталган  эцпменщ  
екiншi  новелласы  «Текшенiц  бауырында»  шыгармасыныц  бас  кейiпкерi  -   Жобалай.  Оныц  протатипi 
Абай  улы  Магауияныц  эйелi  Д эмегeйдiц  жакын  туыс  агасы  -   Тэуке  батыр.  Ол  1918  жылы  патша 
турмесшен  босап,  1920  жылы  Мухтар  мен  Кэмилэ  каладан  Магауияныц улкен  кызы  Уэсилэнiц ушне 
келгенде  буларга жолыгып,  ауыл  кешiнде  д ец   устiнде  ез  eмiрiнен  айткан  естелiгi  осы  эцгiмеге  аркау 
болган.
«Кыр  эц п м е л е р т   «Жаяусау»  деген  купия  атпен  1923  жылы  «Шолпанныц»  6-7-8  сандарында 
басылган.  Ауылдагы  жылкылардыц  ерюке  кетiп  жаткан  мезгiлi.  Жазушы  я  эц пм е  кейiпкерi  ауыл 
аксакалы  Жортармен  тастак  тeбенiц  басына таман  аялдап  келе  жатады.  Жазушы  ойы  ушкыр,  тапкыр 
гана  емес,  айрыкша  керкем,  бейнель  Ауыл  айналасын  суреттей  отырып,  жайылып  журген  малды 
«бiркалыпты  жасыл  даланыц  тусiн  турлендiрiп»  деп  бейнелi  жеткiзедi.  Жортар  аксакал  eзiнiц 
«угымды  шешен  тiлiмен»  айткан  эцгiмесiн  бастап  кетедь  Бiр  кызыгы,  эцгiме  урыс,  согыс,  атыс, 
шабыс  жeнiнде  болар  десек  те,  кария  eзi  айткандай,  жастык  кезде  eзiнiц  бiр  катты  корыккан  жерi 
болыпты,  соны  эцпмелейдь  Эцгiме  iшiндегi  Жортар  батыр  Найман  шетше  келiп,  сол  елдiц  Тебет 
деген батырын торуылдап журiп молага тап  болады.  Бiр  сэт толастамай турган жацбыр,  эрi  суык жел 
оны  мола  iшiне  кiрiп  куте  туруга  мэжбурлейдi.  Калжырап  шаршаган,  эрi  жаураган  батыр  калгып 
кетедi.  Бiр  кезде  тырс  еткен дыбыстан шошып оянады,  карсы  бетiндегi  бурышта карайган бiр  нэрсенi 
кeрiп  корка  бастайды.  Тырс  еткен  дыбыс  артынан  беш т  iшi  жаркырап,  одан  кайта  басылып,  карсы 
бегтегiнi  анык тустей  алмай кеп  отырады.  Ж эй  отырмай  катты  коркып,  сактанып  отырады.  Окырман 
алгашкыда  кейiпкермен  бiрге  урейленiп,  карайганныц  не  екенш  бше  алмай,  бiлгiсi  келш,  бiр  жагы 
аты  болар  деп  болжап  отырады.  Бiрак  аты  емес,  аты  эуелгi  жарык  шыкканда-ак  ш ш   тартып 
оскырынып,  аткып  женелгенде  шылбырын  узiп  кетiп  калган  екен.  Окырман  болжамы  кате  болып, 
ендi  ол да кершгеннщ не  екенiн б ш п с  келiп куте  бастайды.  Жазушы  мше  осылайша табиги,  шынайы 
эцгiмелейдi.  Окырманына  тупкi  ойы  мен  шешiмiн  сездiрiп  коятындай  емес.  Кейiпкер  куйi  де 
окырманга  ауысып,  ендi  ол  да  карайганныц  не  екенш  ойлап  шын  кызыга  бастайды.  Сейтсек 
корыкканга  кос  кeрiнедi  дегендей,  Жортар  карайганныц  адам  екенш  болжай  алмапты.  Оныц  адам 
екенш  езш е  карай  умтылып,  бас  салганда  гана  денесiне  тиген  адам  колы  екенш  бшедь  Окырман  да 
------------------------------------------------------------------------- 1 3 1 ---------------------------------------------------------------------------

ВестникКазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  2  (52),  2015 г.
оныц  адам  екенш  осы  сэтте  гана  таниды.  Енд!  оныц  адам  гана  емес,  ез!  бшетш  Бура-Алтаяк  деген 
батыр екенш бшгенше  екеу! б!раз алысады.  Ец соцында Жортар бар  куатын жинап, журегш токтатып, 
карсы  кетерш,  жерге  б!р-ак урып,  ез!  устш е  мшш  алады.  Кещ рдегшен  кылкындырып,  екпесш ен  б!р- 
е к   койып-койып ж!бергенде,  артынан семсерш  алып бауыздамак  болганда гана баягы  «карайган» тш 
катып,  езш щ   Бура-Алтаяк  екенш  бш д!ред!  Э цп м е  ж е л ю   осылайша  ем!рдщ  ез!ндей  уйлес!мд!,  ез 
жуйес!мен дамып отырады.
Э ц п м ед еп   Жортардыц  беш т  ш в д е   карайганнан  коркып,  б!ршама  отырганы  б!р  кызык  жагдай 
болса,  оны  коркытпак  болган  Бура-Алтаяктыц  да  эр ек ет  ез  алдына  белек,  кызык  эдю  екен:  «Тун 
суык,  жауынды  болган  соц,  кшм!  нашар,  тоцып,  эдеш   беш тп   пана  кыла  келш т!  Мен  келген  соц, 
Кудай  б!р  жумсак  жемд!  берд!  деп  куш  жумасамай-ак  айламен  алмак  болып,  барлык  кшмш  тастай 
койыпты.  Бойында кару жок.  Жалгыз буйымы:  елшен алып шыккан б!р  сауыт ш рщ кес  бар  екен.  Э лп 
багана тырс  етш, жап-жарык боп  кететш уакытта соны  шагып ж1берш,  отымен  ауызына тыгып урлей 
кояды  екен...  Сейтш  мен!  коркытып  журген  -  жаман  шрщке  болып  шыкканы  деп,  аксакал  мэз  болып 
кулш,  эц пм есш  токтатты»  [8].  Э цп м е  ш 1н деп   эцпм е  осылайша шынайы  мазмун жуйел! даму, табиги 
шеш!ммен  аякталады.  Жазушы  соцынан  корытып  б!р  сейлеммен  туйшдеп,  бар  эцпм еш   б т р е д !  
«Сыбанныц  моласында»  э ц п м е с   аркылы  алып  батырды  жаца  кырынан  таныгандай  боламыз. 
Юшшейш,  эдеп п ,  ю с ш к п   Жортар  аксакал  бесш ,  мактанып  керген  согысын,  шабысын  эцпмелемей, 
осылайша  ем!рде  болган,  батыр  басымен  керген  коркынышын  эцпм елеп  беред!.  Жазушы  не  айтып, 
не  жазса  да  адамныц  адами  калып-касиеттер!  мен  мшез,  болмысын  танытуга  жумсайды.  Аталган 
эц пм енщ   басты  ер ек ш е л т ,  онда  Жортар  батырдыц  аузымен  айтылатын  дала  кершютер!,  жорык 
суреттер!,  кешпкердщ  автор  сомдауындагы  б е й н е с   еж елп  жыр-ацыздар  стилше  тэн  сез 
айшыктарымен суреттелшушен керш едь
М .Эуезов  20-сыншы  жылдары  казак  эдебиетш щ   алтын  корына  «Караш-караш  окигасы»,  «Килы 
заман»  ж эне  «Кексерек»  повесш   косты.  Бул  уш еуш щ   де  жазылу  мерз!м!  жиырмасыншы  жылдардыц 
соцы  болды.  Едел-жедел,  б!ршен  соц  б!рш  жазып  тастаган  М .Эуезовтщ   бул  кездеп  каламгерлш, 
шыгармашылык  !здешстерш  багамдау  аса  курдел!.  Эртурл!  такырыпты  катар  игерш,  езш щ  
дуниетаным  кещ спгш   солардыц  бэрш е  икемдей  алу  эрюмнщ  колынан  келе  бермейтш  нэрсе.  Буган 
кеп  б ш м ,  кажырлы  ецбек,  сосын  дарын  керек.  М .Эуезовте  осылардыц  бэр!  де  бар  е д !  Себеб!, 
«Жиырма  с е п з  жасында  эр  киянга  бас  урган  жалыны  кайратты  Мухтар  Эуезов  элем  мэдениетшщ  
асыл казыналарымен еркш таныс болатын»  [10,  149].
«Кексеректщ»  н е п з п   идеялык  тугырнамасы  таза  болмыстан  алынган. 
М унда  ете-мете 
фольклорлык  сызбалар,  гажайып  окигалар  т!збеп  немесе  астарлы  магына  жокка  тэн.  Сондай-ак 
эц пм е  ешб!р  революциялык  такырыпка,  б ел гш   б!р  тарихи уакыт  пен  кещспкке  де  тэуелд!  емес.  Бул 
классикалык  керкем  прозаныц  объективт  шындыгыныц  каламгер  дуниетанымында  болган  немесе 
болмыска сэйкес  окигага непзделе  отырып,  кагазга т у с у !  Нактырак айтсак,  «Кексерек»  эц п м есш деп  
ацшылык  гурып  пен  салт-сананыц  булжымас  кагидаттары  ем !рдепдей  шынайы  баяндалады. 
Баяндаудыц  кебш есе  еткен  шак  формасында  айтылатын  эцпм енщ   сю ж етпк  курылымында  автор 
б е й н е с   к ем еск   керш ед!  Бул  да  «Кексеректщ»  фольклордан  кол  узе  бастаганын  керсетсе  керек. 
Себеб!,  хайуанаттар  элем!  суреттелетш  шыгармалар  кебш есе  ацыздык,  ертегш к,  т ш т   мифтш 
сарындарга  бой  урмайтыны  бул  кездерде  кемде-кем  болатын.  Олай  болуыныц  м эн ш   «Кексерек» 
жазылган  тустыц  казак  прозасыныц  калыптасу  кез!  болгандыгы  е д !   Ол  шакта  эл!  де  улттык 
дуниетаным  фольклорлык  мотивтерден  алшактап  кете  коймаган  кез  болатын.  Буган  дэлелд!  б!з 
жогарыдагы  жазушыныц  алгашкы  эцпмелер!нде  фольклорлык  улгшердщ  молынан  ушырасып 
отыратынын  дэлел  ретшде  айтуымызга  болады.  Жазушы  «Кексеректе»  осы  аталган  сарындардан 
саналы  турде  бас тарткан.  Эйтпесе,  «Сыбанныц  моласындагы»  аузынан  от буркитш алып,  «Текшенщ 
бауырындагы»,  «Ж еп м деп »  кара  тун деп   кара  пышакты  жалмауыз,  т ш т   «Коргансыздыц  куш ндеп» 
Кушшбай  ацызы  сиякты  неб!р  кызгылыкты  сюжеттерд!  «Кексеректе»  де  молынан  колданып  отыруга 
материалы  ж етк ш к п   е д !   Ел  арасында  каскырга  байланысты  айтылатын  ацыздардыц,  ацшылар 
шыгарган кулкш   окигалардыц,  т ш т   анекдоттардыц да кептеп кездесетш  мол коры  бар  екен!  юмге де 
болса мэл!м.
Демек,  жазушы  реалистш  шыгарманыц  сю жетш   куруда  улкен  дайындыкка  енш,  ез!  керген,  куэ 
болган  жэне  улттык  дуниетанымга  толыктай  сай  келетш  шыгарма  жазуды  максат  еткен  деп 
пайымдаймыз.  Жэне  осы уддеге жеткен де.
---------------------------------------------------------------------- 
132
----------------------------------------------------------------------

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцXабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  2  (52),  2015 ж.
Жалпы  М .Эуезовтщ   барлык  эцгiмелерi  казак  кауымы  атты  елдiц  элеуметпк  жэне  рухани  eмiрiн, 
когамдык  куресш,  эдет-гурпын,  бар  турмыс-тiршiлiгiн  сурегтейтiн  тарихи  зор  панорамасын 
жасаудыц  эдеби-керкем  баспалдагы  болды.  Сондыктан  да  жазушы  эц п м е л е р в д е п   сюжет  пен 
такырып  аясы  турлi  мэселенi,  халыктыц  барша  элеумегтiк  топтарын  камтиды.  М эселен,  «Жетiм», 
«Жуандык»,  «Барымта»  деп  аталатын  бiр  топ  эцгiмелерiндегi  жазушы  кейiпкерлерi  халыктыц  бел 
ортасынан  алынган  образдар.  Каламгер  ол  шыгармаларында  eмiрдi  карапайым  адамдар  кeзiмен 
суреттеуге  тырысады.  Оган  коса  олар  казак  даласына  жацаша  карай  бастаган  адамдар.  Мысалы, 
«Жуандык»  э ц п м е с   осы  жаксылык  жацалыкты  куана  паш  етуден  басталса,  «Окыган  азамат», 
«Кiнэмшiл  бойжеткен»,  «Сенш -жану»  эцгiмелерiнiц  такырыбы  казактыц  болашагынан  дэметкен 
iзденiстерге  толы.  Оларда жазушы жастар тэрбиес^  ар-инабаттылык проблемаларын алга тартады.  Ал 
бiз  се з  еткен  фольклорлык,  этнографиялык,  улттык  салт-дэстурдi  бейнелеуге  арналган  шыгармалары 
халкымыздыц асыл касиегтерiн урпакка улгi етуiмен кунды.
Корыта  айтканда,  М .Эуезов  Х Х   гасырдагы  эдеби-гылыми  ортада  ец  танымал  жазушы,  галым 
болып  кана  коймай,  Абай  eмiрбаяны,  оныц  шыгармашылыгын  таныту,  эдебиеттану,  фольклортану 
саласындагы  гылыми-зерттеу  жумыстарын  жургiзу,  халык  мурасын  ел  iшiнен  жинап,  баспасезде 
жариялату,  гылыми корга eткiзу,  оку  орындарында халык агарту жумыстарын жургiзу,  баспасез  юше 
араласу  сиякты  сан  тарау  гылыми,  когамдык,  педагогикалык,  публицистикалык  кызметпц  бел 
ортасында  журдi.  «М .Эуезов  калдырган  кеп  улгi-eнегенiц  сырына  уцiлген  уакытта  бiрiмен-бiрi 
жымдаса  желiмденiп  жаткан  жайларды  байкагандаймыз.  Табигатына  бiткен  дарындылык  терец 
бш м м ен ,  тынымсыз  ецбекпен  жаркырай  тускен.  Б ш м   мен  ецбек  алып  таланттыц  ею   канатындай 
болып,  бойга  б^ к ен   дарынды  кемецгерлiк  данышпандыкка  уластырган,  сезш   уэлi,  шешiмiн 
тиянакты,  байламын берш  еткен»  [11,  157],- деп  галым  Т.Кэюшев  айткандай,  оны  елге  суш кп,  зиялы 
кауымга  етене  туыс  еткен  -   терец  бiлiмi  мен  тынымсыз  ец беп   болды.  Осы  бiлiм  мен  ецбектщ 
нэтижесiнде  дарын  куатын, 
гажап  романтикалык  сыршылдык  бояуын, 
халык  мурасыныц 
кeркемeнердегi  бейнесiн, реалистiк тiршiлiк суретш,  турлi типтегi  адамдар  психологиясыныц курделi 
катпарларын ашып,  бейнелi  керкем тшмен баяндаган шыгармалары казак эдебиетiнiц бшк белесi гана 
емес,  «Европалык децгейде  кершш,  казак эдебиетiне  eлш еусiз олжа салган»  [11,4]  туындылар едi.
1. Абай.  Шыгармаларыныц ею томдыц толыц жинагы. II том. Алматы:  «Жазушы»,  2004,  -336 бет.
2.  Сейданов Ц.  Эуезов жэне Орта Азия эдебиетi.  Шымкент,  2005,  -110 бет.
3. М.Эуезовтiц музей-Yйiнiц архивiнiц цолжазба цоры.  382 п.
4. Дицанбаев М. Мен бшетт вмiрбаян//Абай,  №  2-3,  1997 жыл.
5.  Эуезов  М.  Автобиография//ютапта:  Мухтар  Эуезов.  Цазац  жэне  орыс  тiлдерiндегi  тацдамалы 
ецбектер жинагы.  Бас.ред.  Э.Нысанбаев. Алматы:  «Цазац энциклопедиясы»,  1997,  -512 бет.
6. Журтбай  Т.  Элемдiк тулга//Абай,  №2-3,  1997 жыл.
7. М.О.  Эуезовтiц вм iрiмен шыгармашылыц шежiресi. Алматы:  «Гылым»,  1977,  768 бет,  18-бет.
8.  С. Муцанов. X X  гасырдагы цазац эдебиетi. Алматы:  «Атамура»,  2008,  384-бет,  325-326 бб.
9. Журбаев  Т.  ¥лы цаламгердщ циын кезец/Ж улдыз,  №10,  1991 жыл.
10.  Эуезов М.  Эр жылдар ойлары. Алматы:  «Гылым»,  1961,- 348 бет.
11.  Семей семинариясында оцитын  «Аймауытов hэм  Эуезов».  Цазацтыц взгеше мiнездерi//Алаш,  №16,  1917 
жыл.
Резюме
К. Мырзаханкызы. Раскрытие своеобразных особенностей древних поэтических памятников и 
сказаний-легенд казахского народа в литературном творчестве Мухтара Ауезова
В  статье  анализируются  своеобразные  особенности,  приемы  и  методы,  применимые  Мухтаром  Ауэзовым 
при  исользовании  поэтических  наследий  древности,  разнообразных  сказаний  и  легенд  в  своих  прозаических 
произведениях.  Великий  писатель  казахского  народа  в  20-30-ые  годы  прошлого  века  проделал  огромную 
работу  по  сбору  образцов  произведений  народного  устного  творчества,  веками  передававшихся  из  уста  в уст, 
исследованию  фольклорного  творчества  казахов.  Наряду  с  этим  писатель  мастерски  использовал  их  в  своих 
литературных произведениях.  Данная тема требует дальнейшего исследования.
Ключевые слова:  фольклор, легенды, сказания, сюжет, художественность. 
------------------------------------------------------------------------- 1 3 3 ---------------------------------------------------------------------------

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  2  (52),  2015 г.
Summary
K. Myrzakhankyzy. Disclosure of distinctive features of ancient monuments and poetic tales, legends of the 
Kazakh people in the literary works of Mukhtar Auezov
This  article  analyzes  the  unique  features,  tools  and techniques  applied by  MukhtarAuezov using poetic  heritage  of 
antiquity,  various tales  and legends  in his  own prose  works.  The  great writer of Kazakh people  in the  20-30-ies  of the 
last century did a great job  collecting samples of folk oral tradition, passed down for centuries from mouth to mouth, the 
study  of folklore  of the  Kazakhs.  Along with this,  the  writer introduces  them to  the  scientific  revolution and  skillfully 
used them in his literary works.This topic requires further investigation.
Key words:  folklore, legends,  stories,  story, art.
Э О Ж  821.512.122(091)
С ¥ Л Т А Н М А Х М ¥ Т   Т О Р А Й Г Ы Р ¥Л Ы   Ш Ы Г А Р М А Ш Ы Л Ы Г Ы Н Д А Г Ы  ¥ЛТТЫ Щ  М У Д Д Е ,
ЕЛД1К М ¥ Р А Т Т А Р
А .А .  О спанова -  
эл-Фараби атындагы К,азац улттыщуниверситетi, 
философия докторы  (PhD),  ага ощытушы
Ацдатпа. Мащалада щазащ агартушылыгыныц щайраткер шыгармашылыщ тулгасы мэншде азгана гумырында 
елеул1 ецбек жасаган кeрнектi ащын Султанмахмут Торайгырулыныц гумыр гибраты, жалынды жастыц азаттыщ 
курес мураты, жэдитmiлдiктi жаю жолындагы ецбеп щарастырылады.
Султанмахмут  eз  eлендерiнде  ощыган  жастарыныц  арщасында  адзш  ашып,  щатарга  щосылган  елдер  туралы 
айтып, щазащ арасындагы кенже щалушылыщща щынжылган.
ХХ гасырдыц бастапщы жылдарында улт муддеС деп курес жолына шыщщан тулгаларга Султанмахмут та eз 
унш  щосады.  Ол  елдщ  етепнен  тартып  отырган  есш  гурыпща  мш  айтады.  Сауатын  дши  багытта  ашщан 
Султанмахмут  щайсыб1р  жагдайда  ескше  ощудыц  думшелште  шырмап  щалдырып  щоятын  щиын  жагдайларына 
щарсы батыл ойлар айтады.
Ел  ш щ деп  алаящтыц  жасап  журген  дш  адамдарын,  думшел1к,  бшмаздакп  сынап,  мшейда.  Султанмахмут 
Торайгырулы -  ХХ гасыр басындагы щогам дамуыныц кeкейкестi,  алацдататын мэселелершщ барлыгына да ун 
щосщан щайраткер шыгармашылыщ тулга.
Ащынныц  эйел  т е ц д т   мэселесшдеп  устанымдары  да  Алаш  щайраткерлершщ  багыттарымен  сабащтастыщта 
eрбидi.  Эйелдщ  малга  сатылып,  эдет  щурбаны  болуы,  eзiнен  улкен  адамдарга  турмысща  шыгу  факпС  оныц 
шыгармаларындагы басты адркемдш арщаудыц б1р1 болды.
Мащалада  Султанмахмут  Торайгырулыныц  «Камар  сулу»,  «Юм  жазыщты?»  романдарыныц  мазмун,  мэш 
сараланады.
Султанмахмуттыц  eз  дэу1р1нщ  eзектi  куйлерш  журек  сузпсшен  eткiзген  mыгармаmылыщ  мурасы 
тургысында,  оныц  характер  жасау,  образ сомдау,  суреттеу,  баяндау  багытындагы  шеберлж тэалдер1,  ащынныц 
поэтикалыщ элуеп багытында мащалада автор тарапынан eзiндiк пайымдаулар жасалган.
Султанмахмут Торайгырулы -  eз дэу1ршщ ец eзектi куйлерш кeрегендiкпен болжап, танылган суреткер.  Ол 
ХХ  гасыр  басындагы  щазащ  оянушылыгындагы  мейлшше  ыщпалды  тулга  децгешне  кeтерiлдi.  Ащын  eмiрi 
туралы  мэнд1  зерттеулер  жасалды.  Эл1  де  терещне  ущлетш  гумырбаян  гибраты  бай  ащынныц  мурасы  -  урпащ 
енш1а.
ТYЙiн  сездер:  щазащ  агартушылыгы,  азаттыщ  курес  мураты,  жэдитmiлдiктi  жаю,  дши  багыт,  эйел  тецд1г1 
мэселес1,  характер  жасау,  образ  сомдау,  суреттеу,  баяндау  багытындагы  шеберл1к  тэс1лдер1,  азаматтыщ 
гумырбаяны.
Султанмахмут  Торайгырулы  гасыр  басындагы  дурбелецдер  уащытында  оц-солын  ацгарып, 
щалыптасып  щалган жас  е д !   Оныц  eмiрiндегi  елеул!  бетбурыстыц  басы  есюше  ощуга щарсылыщ.  Жаца 
ощуга щуштарлыщ,  щумарту.  Бул ж eнiнде  Султанмахмуггыц  шыгармашылыщ,  азаматтыщ  гумырбаянын 
алгаш тузуш!  Сэбит Мущанов кещнен баяндайды.
«Султанмахмут б!р жасында шешесшен жет!м щалады.  6 жасща толганда оны  э к е с  Шощпыт есюше 
«элшбиге»  уйретедг  Экесш ен  «тш  сындырарлыщ»  щана  сабащ  алып,  эр  молдадан  тшп-щашып  сабащ 
-------------------------------------------------------------------------   134-------------------------------------------------------------------------

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцXабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  2  (52),  2015 ж.
окып,  недэуiр  жыл  журедь  12-13  жасында  Мукан  молда дегеннен  окиды.  Ол  молда  елец  шыгаратын 
молда  екен.  Султанмахмут  соган  елштеп,  сол  жасында-ак  елец  жаза  бастады.  Будан  кейiн  Баянауыл 
каласында  Эбдiрахман  молдадан  окып,  ол  молда  елецге  терю  карайтын  молда  болгасын 

жүктеу/скачать 6,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: