гасырдыц токсаныншы жылдарыныц басында гана ауызга алына бастады

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  1(51),  2015 г.
терагасы  Саъдулла  Косимовты  соттау  кезiнде  мемлекет  айыптаушысы  Р.Катанянныц  айыптау  сезiн 
немесе  сол  тустагы  Эзбекстан  Компартиясы  орталых  комитетiнiц  бiрiншi  хатшысы  Акмол 
Икромовтыц  турлi  хурылтай-жиындарда  сейлеген  сездерiн  келтруге  болады.  Олардыц  хай-хайсысы 
болмасын Шохайды  хатац турде  айыптаудан жалыххан  емес.  Уахыт ете  келе,  ягни  1937 жылдан берi 
карай  М.Шохай  есiмi  баспа  беттерiнен  ешiрiлдi,  махалалары,  сейлеген  сездерi  шыххан  газет- 
журналдар  тYгелдей  ертелдi,  жалпы  ол  женiнде  айтуга  хатац  тиым  салынды.  Арада  жарты  гасырга 
жуых  уахыт  еткенде,  1985  жылдан  кешн  гана  М.Шохай  жешнде  айтыла  бастады,  оныц  есiмi 
ардахталып,  кейбiр  шыгармалары  басылымдар  беттерiнде  жарых кердь  Бул махала М.Шохай туралы 
алгашхы  махалалардыц  бiрi.  Ец  ею ш ш п а  сол,  менiц  холымда  оныц  шетелдерде  жарых  керген 
ютаптары,  махалалары  жох.  Дегенмен  де  мен  М.Шохайдыц  Т ^кияда  басылган  «1917  жыл  туралы 
естелштер»  деген  кiтабы  мен  ол  женш деп  альбомды  жэне  кезiнде  оныц  «Эрк»  («Калау»)  газетiнде 
шыххан  «Туркiстан  шуралар  Yкiметi  кезецiнде»  атты  махаласын  холыма  тYсiрген  едiм.  Эзбек 
охырмандары Yrnm пайдалы  болып табылатын бул махалада Т ^ ^ с т а н  тэуелсiздiгiнiц улы  курескерi, 
атахты жерлесiмiз М.Шохай женiнде алгашхы ойлар айтылады».
Сонымен,  Мустафа Шохай юм!...  Ол юм?
Мустафа  1890  жылы  Ахмешоте  (Кызылорда)  атахты  Торгай  датханыц  баласы,  беделдi  де  беттi 
болган  Шохайдыц  шацырагында  ДYниеге  келдi.  Ауыл  молдасынан  хат таныганнан  кейiн  1902  жылы 
Ташкенттеп  ерлер  гимназиясына  охуга  хабылданады.  Оны  Александр  Керенскиймен  бiрге  Yздiк 
тэмэмдап,  1912  жылы  Санкт-Петербургтеп  императорлых  университеттiц  зац  факультетiн  Yздiк 
бiтiрiп  шыгады.  (Осы  арада  айта  кететш  жайт  сол,  кезiнде  уахытша  укiметтiц  тiзгiнiн  устаган  осы 
Керенский  Мустафа Шохайулына министрдiц  портфелiн усынганда,  Мустафа одан Yзiлдi-кесiлдi  бас 
тартады).  Осылайша,  Еуропа  мен  Шыгыс  д эст '^ н де  бiлiм  алган  ол  орыс,  т ^ ш ,  езбек,  тэжiк, 
француз,  поляк,  агылшын,  немiс  тiлдерiн  жетiк  бiлген.  Т ^ш тер  елi  -   Туркiстанныц  тарихын  терец 
бшген  ол  мэдениеттiц,  саясат  пен  зац  ш мш щ   дамуына  деген  дара  кезхарасын  туркi  гана  емес, 
элемнщ  сандаган  тiлдерiнде  баяндап  бере  алатын  ерекше  хабiлет-харымыныц  архасында  Ресей 
Мемлекетпк  Думасындагы  Мусылман  фракциясыныц  Саяси  бюросында  Туркiстан  халыхтарыныц 
бiрiншi,  эрi  белгш   бiр  мерзiм  iшiндегi  бiрден-бiр  ек ш   болды.  Оныц  достары  -   хандас  бауырлары 
улттыц  тэуелсiздiгi  жолында  жандарын  хиюга  эзiр,  хазах  улттых  интеллигенциясыныц  аса  кернектi 
кеш  басшылары  -   Думаныц  мYшесi  болган  Элихан  Бекейханов  пен  Ахмет  Байтурсынов,  сондай-ах 
Yлкен ТуркiстандаFы басха да туркi халыхтарыныц азаттыгын ацсаган ерлер едi.
Алма-кезек  дYниеде  жаппай  хуFын-сургiн  ерiс  алып,  Орта Азия  мен  Казахстанныц  iPi  халаларын 
шарпыды.  Осы  туста  харсылых  керсету  махсатын  устанган  мусылман  Саяси  уйымдары:  галымдар 
ассоциациясы  (Yлем  жамигаты)  мен Мусылмандар  кецесi  (Шура-и-Ислэми),  сондай-ах  хазах улттых 
«Алаш орда» партиясы хурылды.  Олар кYш бiрiктiре келе  1917 жылгы наурызда Ташкентте Т ^ ю стан 
мусылмандарыныц  конгресiн  шахырып,  онда  Орталых  комитет  сайлап,  Мусылман  орталыгын 
хурады.  Орталыхха Мустафа Шохай басшылых жасады  [3].
Туркiстан  халыхтары  Yмiт  артхан  Казан  социалистiк  тецкерiсiн  уйымдастырган  большевиктер 
узамай-ах берген уэделерiнен тайхып шыга келедi  де  бостандых,  тендiк,  азаттых деген киелi  сездердi 
тэрк  етп.  1917  жылы  16  харашада  Ташкентте  хурылган  Туркiстан  халых  комиссарлары  кецесшщ 
мYшелiгiне  бiрде-бiр  туркiстандых  етпедi.  Халкомкецестщ  терагасы  большевик  Колесов  мэжiлiстiц 
алдында  былайша  тYсiнiк  бердi:  «...  Жогаргы  органга  мусылмандарды  енгiзу  олардыц  бiрде-бiр 
пролетарлых  уйымы  болмагандыхтан  гана  емес,  сонымен  хатар  ж ергш кп  халыхтыц  оларга  деген 
кезхарасы  эрхилы  болып  отыргандыхтан  да 
мYмкiн  емес»  [4].  Мустафа  Шохай  мен  оныц 
Yзецгiлестерi  устанган  багыттарынан  бас  тартхан  жох.  Мусылман  орталыгы  ездерiнiц  «¥лы 
ТYркiстан»  мен  <^рлш  туы»  газеттерiнiц  алгашхы  немiрлерiнен  бастап-ах  автономия  хуруга 
хулшыныс  танытып,  эзiрлiк  жасай  бастайды.  «¥лы  Туркiстан»  газетi  Мусылман  орталыгыныц 
Мустафа  Шохай  бастаган  топтыц  иелiгiнде  болса,  <^рлш  туы»  газетi  «Алашорда»  хазах  улттых 
партиясыныц органына айналып, оган партия кесемдершщ бiрi Мiржахып Дулатов редакторлых еттi.
1917 
жылы 
9 
желтохсанда 
Коханда 
барлых 
саяси 
партиялар 
мен 
хозгалыстардыц 
бYкiлтуркiстандых  хурылтайы  еткiзiлiп,  онда  делегаттар  Туркiстан  территориялых  автономиясын 
жахтап  дауыс  бердi.  Осы  хурылтайда  Т ^ ю стан  автономиясыныц  халых  кецесiн  сайлады,  осы  кецес 
Yкiметтi  жасахтады.  Yкiмет  басшылыгыныц  тiзгiнi  Мухамеджан  Тынышбаевха  тапсырылды,  бiр 
аптадай  гана  уахыт  еткенде  ол  ез  ерюмен  орынтахты  босатханда  бул  хызметке  Мустафа  Шохай 
-------------------------------------------------------------------  168-------------------------------------------------------------------

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  1  (51),  2015 ж.
бipауыздан  сайланады.  1917  жылгы  желтоксанда  Орынборда  «Алашорда»  басшысы  Элихан 
Бекейханов  бастаган  казак  Yкiмeтi  курылды.  Мустафа  Шокай  Yкiмeт  курамына  юредг  Осылайша, 
Улы  ТYpкiстан  халкы  ез  тагдырына  eздepi  кожалык  ету  максатымен  ез  мeмлeкerriгiн  жацгырту 
жолында  туцгыш  кадам  жасауга  талпынды.  Осы  туста,  ягни  1918  жылы  кацтар  айыныц  басында 
Ташкент  халык  Комиссарлар  кецес  «Косарлас  мусылман  Yкiмeтiн»  жоюга  шeшiм  кабылдайды  да 
жедел iскe  юрюедг
1917 
жылдыц  соцы  мен  1918  жылдыц  басында  Ташкентте  П.Г.Полтарацкийге  Турюстан 
автономиясы  уакытша  Yкiмeтi  мен  оныц  тещрепндегшердщ  акша  каржысын  туткындау  жешнде 
тапсырма  бepiлдi.  Кыска  мepзiмдe  Мемлекетпк  банктiц  Кокан  калалык  бeлiмшeсiндe  8  миллионнан 
астам  рубль  конфискеленедг  Банктердщ  туткындалып,  бар  каржысынан  айырылуы  каланы  улкен 
эбшерге  салады.  Автономия  мYшeлepi  мен  iскep  топтар  арасын  тш т  ушыктырып  жiбepдi  де  ,  бул 
М.Тынышбаевтыц  пpeмьepлiктeн  кeтiп,  оныц  орнына  М.Шокайдыц  тагайындалуына  алып  кeлдi. 
Мустафа  ез  кезепнде  мусылмандардыц  мYддeсiн  коргау  iсiндe  багдарламаны  жузеге  асыруда  батыл 
шаралар  колдануга уэде  бepдi  [5].  Жаца басшылык бeлсeндi кимылга кештг Уакытша eкiмeт билiгiнe 
келген Мустафа Шокай казак,  езбек, кыргыз халыктарыныц басын бipiктipугe эрекет жасай бастады.
Революциялык  комитerriц  мYшeсi  болган  Н.Сазонов  ез  eстeлiгiндe  кeлiссeздep  барысында 
Турюстан  автономиясыныц  уакытша  eкiмeтi  eздepiнiц  еюлеттшктерш  догарып,  кецес  eкiмeтiн 
мойындау женш деп  шартты кабылдамай тастаганын былай еске  алады:  «Тагы да бiздi Шокаев карсы 
алды.  Сол  бурынгысындай  ете  сыпайы  турде  шай  мен  дэм  усынды.  Эрине,  бiз  будан  бас  тарттык.. 
Оган  конверт  тапсырдык..  Ол  оны  ашып  окыды  да  Министрлер  кецесше  бepeтiнiн  айтты.  Мундай 
мэселеш  жалгыз  eзi  шешуге  eкiлerri  емес  ек е н д т н   тYсiндipe  отырып,  бул  шартты  автономиялык 
eкiмerriц орындай  коюына сешм аз деп ойлайтынын жeткiздi.  Бiз сагатымызды  кepсeтiп,  кайтуга бет 
алдык. Шокаев тагы да сыпайылык танытып, бiзгe шыгарып салушысын косты»  [6].
Билшке  бeйбiт  жолмен  кол  жетюзуге  Yмiт  арткан  ТYpкiстан  автономиясы  еюметшщ  корганысы 
ете  элсiз  болды.  Кару  ретшде  балта,  кетпен,  шокпар,  тас  пайдаланылды.  Осыган  карамастан 
автономияшылыр  уш  кун  бойы  кецес  армиясыныц  шабуылына  кажырлыкпен  тойтарыс  бepдi. 
Автономияшылардыц  жактастары  «ТYpкiстан  rYpкiстандыктаp  Yшiн»  уранымен  касиerri  согыс 
жариялады.
4 
(17)  акпанда  карсы  жак  кeлiссeздepдi  кайта  жацгыртты.  Олар  Мустафа  Шокай  кабинетше 
мусылман  жумысшы,  солдат  жэне  шаруа  депутаттары  кeцeсi  тарапынан  катты  кысым  жасады. 
Нэтижeсiндe  5  (18)  акпанда  тецкерю  жасалып,  Шокай  кабинeтi  кулады,  бipкатаp  министрлер  мен 
олардыц  жактастары  туткындалды.  Акпанныц  5-iнeн  6-сына  (18-нен  19-на  караганда)  караган  тYнi 
барлыгы  11  эшелоннан  туратын  кавалериялык  ,  артиллериялык  жэне  жаяу  эскер  бeлiмдepi  Коканга 
кeлiп  жerri  [7].  Ташкенттен  ТYpкiстан  eлкeсiнiц  эскери  комиссары  28  жастагы  поручик 
Е.Л.Пepфильeвтi  ала келдг  Ол ТYpкiстан автономиясы eкiмeтiн жою операциясын баскарды  [8].
Кала  жан-жактан  коршауга  алынып,  ауыр  соккыныц  астында  калды.  6(17)  акпанда  ТYpкiстан 
автономиясы  ею м ет  тiзe  бугуге  мэжбур  болды,  жермен-жексен  болган  кала  тоналды.  Мустафа 
Шокай  эрец  дегенде  коршаудан  кутылып  шыгады.  «Алашорда»  туыныц  астындагы  Казак 
автономиясы уюметшщ де кокандыктардыц аягын кушканын айта кeтуiмiз керек.
Будан  эpi  Мустафа Шокайдыц  бас  саугалау  дэуipi  басталады.  Баку  мен  Тибилисиде  бipаз  аялдап, 
Стамбулга  аттанады.  Бастапкыда  Туркия  аркылы  Германияга  сапар  шегед^  сонан  соц  Францияга 
барып орныгады. Улы тулганыц осы  аралыктагы тарткан жан азабын тiлмeн айтып жетюзу киынныц- 
киыны  ...
Тутас  Турюстанныц  кeсeмi  Мустафа  Шокай  гылыми-танымдык  макалаларымен  танылган 
жалынды журналист-публицист  болды.  1917 жылы  Ташкентте  «Улттык тэуелшздш жасасын!»  деген 
уранмен 
шыга  бастаган  «Улы  Турюстан»  газетшщ 
туракты  авторы  ретнде  танылады.  Осы 
басылымда  ол  «Халыктыц  жузден  токсан  сeгiзi  мусылман  саналатын  Турюстан  елкешнде  билiктiц 
шетелден  келген  эскер  мен  жумысшылар 
колына  етуше  тYpкiстандыктаp  риза  болмайды»  деп 
жазган  eдi.  1917  жылдыц  ортасынан  бастап  шыга  бастаган  <^рлш  туы»  газетше  оныц  от  жалынга 
оралган  сандаган  материалы  жарык  кepдi.  1918  жылы  Ташкентте  шыккан  «Свободный  Туркестан» 
деген  орысша  газетте  Мустафа  Шокайдыц  тYpлi  лакап  eсiмдepдepмeн  орыс  тiлiндeгi  макалалары 
узбей  жарияланып  турды.  1942  жылы  Мустафа Шокайдыц  кайтыс  болуыныц  бip  жылдыгына  орай 
тYpiк  докторы 
М.Делил  Стамбулда  «Намуна»  атты  альбом 
шыгарып,  оныц 
журналистш- 
-------------------------------------------------------------------169--------------------------------------------------------------------

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  1(51),  2015 г.
публицистк  кабшет-карымы  тургысында  ете  кымбат  та  кызыкты  мэлiметтеp  беpедi.  Fалымныц 
накты  дэлелдерге  суйене  отырып  айтуынша,  М.Шокай  1919-1920  жылдары  Кавказда  терт  газет 
шыгаруга 
кемектескен.  Булар  -1919  жылы  Тифлисте 
орыс  тш нде  шыккан  «Вольные  горцы» 
апталык  газет,  Турюстан  жэне  Украина  улттык  орталыгыныц  колдауымен  жарык  керген  «На 
рубеже»  басылымы,  1920  жылы  Шыгыс  Кавказ улттык  уйымы  мен Турюстан улттык орталыгыныц 
бipлесiп  шыгарган  «Жаца  емip»  газетi  жэне  «Шафак»  газетi.  Осы  соцгы  газетке  М.Шокай  бас 
редакторлык еткен.  Жогарыдагы  басылымдардыц  бэpiнде  де  Мустафаныц  улттар  муддесiнен  еpiлген 
езектi макалалары жарияланып жатты.  Оныц  тiкелей араласуымен  Стамбулда  1927 жылдыц соцынан 
1931  жылдыц  шшдесше  дейiн  «Жаца  ТYpкiстан»  атты  айлык  брошюра  шыкты.  Сондай-ак  оныц 
редакторлыгымен жэне  саяси  басшылыгымен  10 жыл  бойы  (1929-1939 ж.ж)  Парижде жарык кеpiп 
турган  «Жас  Турюстан»  журналы  кецестiк  жуйенiц  кезiне  шыккан  суйелдей  болганын  айтуымыз 
керек.
Мустафа  Шокайдыц  Тутас  ТYpкiстан  тарихына,  оныц  улттыц  оянуына  арналган, 
ТYpкiстан 
елкесiнiц  тэуелаздш   проблемалары  женiнде  пiкipталас  тудырган  кец  аукымды  шыгармалары 
француз  («Onent  et  occident»),  агылшын  («Asiatik  Revico»)  жэне  поляк  («WsChod»)  басылымдарында 
жарияланган.  Турюстан  елкесiн  зеpттеушi  шетелдiк 
галымдар  М.Шокай  материалдарындагы 
мэлiметтеpдi  негiз  етiп  алып  отырган.  Бip  гана  мысал:  1942  жылы  немю 
тiлiнде  434  беттк 
«ТYpкiстан»  атты  улкен  кiтап  шыккан.  Ецбек  авторлары  Р.Олцша  мен Г.Клайноктыц  айтуынша,  осы 
кiтаптыц  363-409  беттерш Мустафа Шокай жазган.  Тагы да темендеп  мына мэлiмет те  ерекше  назар 
аударады:  Калифорниядагы  Статфорд  университет  жанындагы  Орыс  революциясы  институтыныц 
«Турюстандагы  революция  жэне  Совет укiметiне  карсы  халык  кетершстерЬ>  деген  жинак  дайындау 
устiнде  Мустафа  Шокайга  келемдi  дуние  жазып  беруге  етiнiш  еткенi,  оныц  «Турюстандагы 
революция жэне Кокан автономиясы»  атты макала жазуга уэде  бергеш тарихи шындык  .  Бул макала 
1937 жылдыц  басында  жазылып, Калифорнияга  жiбеpiлсе керек.
Жат  журтта  журген  Мустафа  Шокай  ¥лы   ТYpкiстан  тэуелш здтн  бip  сэт  те  есiнен  шыгарган 
емес.  Оныц  кай тшде  болмасын жазган  макалаларынан  азаттыктыц  алтын  шугыласын  ацсау  сезiмi 
айкын  ацгарып  туратындыгы  сондыктан  да  болса  керек.  Yлкен  екiнiш  сонда,  бiз  улы  тулганыц 
шетелдердеп  басылымдарда  жариялаган  сандаган  шыгармаларын,  ол  женiнде  жазылган  дуниелеpдi 
бше  беpмеймiз.  Арамыздан  зеpттеушi 
талапкерлер  шыкса,  жэне  жогарыда  айтылган  газет- 
журналдармен  танысудыц,  тYpкi 
элемi  кесемдеpiнiц  бipiне  айналган  улы  тулганыц  макала- 
дуниелерш  байыппен  ой  елегiнен  еткiзудiц  р е т   келген  сиякты.  М.Шокайдыц  1928  жылы  Парижде 
француз  тш нде  басылган  «Турюстан  кецес  укiметi  дэуipiнде»  деген  макаласына  атакты  мемлекет 
кайpаткеpi  Пьер  Ренодель  алгысез  жазган.  Мустафа  онымен  1920  жылы  Тифлисте  таныскан.  Автор 
алFысезiнде  кезiнде  Мустафаныц  ез  журтыныц  азаттыгы 
мен  тэуелсiздiгi  жолындагы  кажымас 
курескер,  демократ  ретнде  таныта  бiлгенiн,  макаласыныц  мазмунына  жогары  бага  бере  отырып 
Кецестк  ТYpкiстан  женiндегi  шынайы  шындыкты  айкын  ашып  берген  ете  багалы  кужат  екенiн 
айтады.  «Бул  макалада,  -  деп  жазады  Пьер  Ренодель,-  мындаган 
турюстандыктардыц  ешбip 
жазыксыз  курбан  болгандыктары  накты 
дэлелдермен  кеpсетiледi.  Мунда  алып  мемлекетт 
жауыздыкпен  баскарып  отырган  большевиктердщ  марксизм-ленинизм  деген  теориямен  уланып 
отырганы,  куллi  халыктыц  етipiкке,  еюжуздшкке  негiзделген  идеологиямен  кулдык  психология 
дертше  шалдыкканы терец ашылган...».  Жогарыдагы терец мазмундылыгымен  француздыц мемлекет 
кайpаткеpiн  мойындаткан  макаланыц  тарихына токтала  кетейiк:  1927  жылы  Казан  тецкерюшщ  10 
жылдыгы  куpметiне 
Мэскеуге  француз  жумысшыларыныц  делегациясы  келедi.  Оныц  бip  белiгi 
взбекстанга  жiбеpiлiп, 
республика 
емipiмен 
танысады.  Француз  екiлдеpi  «ТYpкiстан  халкы 
емipiндегi  кез  керш,  кулак  естшмеген  «тацгажайып»  езгерютерге»  тацкалып,  тамсанады.  Олардыц 
айтуынша,  Турюстанныц  барлык  жеpiнде  азаттык  салтанат  курган,  улттык  мэселелер  шешшген, 
халык  бакытты  емip  суруде,  саяси-элеуметтiк  мэселелер  оц  шешiмiн  тапкан....  Делегация  басшысы 
мадам  Гаше  мен  делегация  м уш ес  мадам  Шелина  «Правда  Востока» 
газетшщ  1927  жылгы  30 
караша мен 2 желтоксандагы немipлеpiнде  ез сезiмдеpiн ризалыкпен баяндайды.
Мустафа  Шокай  делегация  екшдершщ  газетте  жарияланган  материалдарын  негiзге  ала  отырып, 
жогарыдагы  макаланы жазады.  Ол  Француз делегациясы  мушелершщ кецестiк жасанды  кеpiнiстеpге 
алдангандарына  наразылык  бiлдipiп,  болып  отырган  накты  ахуалды  жайып  салады...  Макала  авторы 
алдымен жеpгiлiктi  халыктыц тш н  бiлмейтiн делегация  мушелеpiнiц аудармашылар  аркылы  мэлiмет 
-------------------------------------------------------------------  170-------------------------------------------------------------------

Абай атындагы Каз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  1  (51),  2015 ж.
алганын  айта  отырып,  осы  аудармашылардыц  арнайы  дайындалганына,  бершген  тапсырмага  сай 
эрекет  еткенше,  олардыц  кейбiрiнiц  хауiпсiздiк  комитетiнiц  хызметкерi  болуы  да  мYмкiн  екенiне 
бултартпайтын  дэлелдер  келтредь  Осы  махаланы  жазу Yстiнде  М.Шохай  партиялых  съезд,  пленум, 
конференция  хужаттарына,  кецес  Yкiметiнiц  саяси  жэне  мемлекетпк  хайраткерлерi  айтхан  сездерге, 
партиялых  турлi  ахпараттых  материалдарга  CYЙенедi.  Кецес  Yкiметiнiц  алгашхы  жылдарында Yлкен 
ТYркiстанда  болган  аштыхта  1114000-дей  адамныц  аштыхтан  елгеш  женiндегi  кецестiк  ахпаратха 
CYЙене 
отырып, 
муны 
жер-жердегi 
улт-азаттых 
кетерiлiстерге 
соххы 
беру 
махсатымен 
большевиктердiц  хасахана  холдан  уйымдастырганын  бултартпастай  етiп  дэлелдейдi.  Осы  орайда 
мемлекет  хайраткерi  болган  Турар  Рысхуловтыц  кiтабынан  темендегiдей  Yзiндi  келтредк 
«ТуркiстандаFы хазан тецкерiсi терагаларыныц бiрi Тоболин  Yлкен жиналыстардыц бiрiнде  « бш м и з 
хыргыздар  тYгелдей  дерлiк  хырылып  кетуi  тиiс.  Сондыхтан  да революция  бар  ^ ш ш   аштыхха харсы 
кYресуге  емес,  майдандагы  жагдайды  жахсартуга  жумсау  керек!».  М.Шохай  хазан  тецкерюшщ 
алгашхы  жылдарынан  бастап-ах  большевиктердiц  устанган  ханыпезерлiк  саясатын  туцгыш  болып 
эшкереледi.  Бул  кецеспк  саясаттыц жетпiс жылдан  астам уахыт  бойы  Yстемдiк  еткенi  айдай  ахихат 
екенiн  ешкiм  де  жохха  шыгара  алмайды.  Мустафа  Шохай  кецес  Yкiметiнiц  Туркiстан  елкесiнде 
жургiзiп  отырган  хулдых  саясатын  тургысында  кецiнен  айта  отырып,  мысалга  Эзбекстанды  алады. 
Мунда барлых  жерде  тек  махта егуге  м эж б^леуде,  езге  дэндi-дахылдар  егiстiгiнiц келемi  мYлдем 
хысхарып  кеткен.  Ендi  халых  шеттен  келетiн  азых-тYлiкке  гана  иек  артып  отыр.  Осы  солахай 
саясаттыц  кеиршен  Орта Азия  халхыныц  турмыс  жагдайы  курт  темендеген,  миллиондаган  адамдар 
кедейш ш кт  бастан  кешiруде.  Осынау  алып  елкеде  сырттан  экелiнген  (Ресей,  Украина,  Белорусия), 
«келiмсектер»  бурынгыдан  да  кеп  мелшерде  хаптай  бастады.  Эзге  жерлерден  келген  жумысшылар 
мен  жергiлiктi халых арасындагы харым-хатынас ушыгып барады.  Кулдых саясатыныц тYпкi махсат- 
мYддесi  Орта Азия халыхтарын  бугаулап тастауда жатыр...

жүктеу/скачать 6,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: