Ф. Ш. Оразбаева Гылыми редакторлар


халкы.  БYгiнгi  тацда  тарихы  терец,  философиялык-эстетикалык  туFыpы  нык,  ой  мен  мазмунFа



Pdf көрінісі
бет39/40
Дата06.03.2017
өлшемі6,09 Mb.
#8282
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   40

халкы.  БYгiнгi  тацда  тарихы  терец,  философиялык-эстетикалык  туFыpы  нык,  ой  мен  мазмунFа 
кашанда  бай  болып  кeлeтiн  кунарлы  казак  эдеби ет  рухани  игш к  сан  жаFынан  да,  эстетикалык 
туpFыдан да одан эpi жeтiлiп, толыFа тYCтi.
ТYpлi  улттар  мен улыстар  ец алдымен  аударма аркылы  араласып -   кураласады.  Адам  тipшiлiгiнiц 
кез  келген  кубылысы  нeгiзiнeн  жYЙeлi  тYPдe  жYpгiзiлeтiнi  коFамдык  зацдылык.  Элем  халыктары 
тiлдepiнiц  арасында  да  карым-катынастыц  ез  жYЙeсi,  яFни  трансляторы  болуы  керек.  Адамдар 
аpасындаFы  осындай  байланыстырушы  жYЙeнiц  ец  карапайым  формалы  -   аударма.  Бул  туpFыдан 
каpаFанда аударма адамзатты бipiктipiп туpFан факторлардыц бipi деуге де болады.
Керкем  эдебиет езшщ окырмаша беретш эстетикалык эсepiмeн Fана емес, таFылымдык-танымдык 
жаFымeн  де  баFалы.  ШыFаpмадаFы  непзп  тулFаныц  адамгepшiлiк-кepкeмдiк  epeCi,  оныц  eмipдe 
устанFан  азаматтык  позициясы  каламгер  Yшiн  мацызды.  Казак  прозашылары  шыFаpманы  туындату 
барысында  кeйiпкepлepгe  биiк  адамгepшiлiк  мураттарды  жYктeйдi.  Бундай  максат  халкымыздыц 
имандылык, адамгepшiлiк туралы улттык кезкарасынан, рухани дш нен туындайды.
Алдымен  жолма жол  аудару,  одан  кешн  барып  сол  аркылы  керкем  аударма  жасау  ^
0
^CTepi  ез 
арналарымен кезекпе-кезек жалFасын табуда болатын.  Аудармашыта Yлкeн мiндeт жYктeлeтiн сeбeбi 
бip халык eкiншi халыктыц кандай ек ен д т н  аударма eнepi аркылы таниды.
Аударматану  FылымындаFы  ец  бip  кYPдeлi  салакеркем  аударма.  Зeprreушiлepдiц  бipазы  аударма 
теориясы  туpFысынан  керкем  аударманы  «Жалпы  аударма»  курсыныц  дебес  пэш  ретнде 
карастырады.  КоpшаFан  ортаныц  шындышы  осы  аударма  аркылы  кepiнeдi.  Керкем  аударманыц 
теориясы  мен  практикасы  кYPдeлi  жэне  кеп  кырлы.  Оныц  курылым  жYЙeсi,  обpаздылыFы,  мазмуны, 
стилi, 
т ш  
сeкiлдi 
поэтикалык 
кубылыстармен 
бipгe 
оныц 
лингвопоэтикалык, 
сондай-ак 
психологиялык табшатын таpазылаудаFы басты мiндerrep катарына жатады.
Аудармашыныц  eзi  сол  аударылатын  тiлдiц  эдеби  нормасын  жeтiк  мецгеру  керек  ек ен д т .  Булай 
болмаFан жаFдайда мэтiннiц тэpжiмасы  ез дeцгeйiндe  кepiнe  алмайды  немесе  бузылып кeтуi де  эбден 
ыктимал.  Казактыц  улттык  рухын,  керкем  шыFаpмадаFы  улттык  мeнталиreтiн  баска  улт  екшдерше 
эдeмiлeп,  дeцгeлeтiп  жeткiзу  де  оцай  шаруа  емес.  Бул  мэселенщ  ескеруге  тш сп  eзiндiк 
epeкшeлiктepiнiц eзi бip тебе.
244

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  1  (51),  2015 ж.
«Абай  жолынын»  баска  тшдерге  аударыла  бастауы  казак  керкем  аударма  ен ер вд еп   жана  бip 
улкен  кезен  болды  десек,  артык  айткандык  емес.  Эйткеш  казак  сез  енеpiндегi  алгашкы  кypделi  де 
келемдi,  тiлi  кунарлы  шыгарма баска журттардын окырмандарына алгаш рет жол тартты  гой.  Сейтш 
улы  шыгармамен  бipге  казак  деген  халыктын  да  кандай  екендiгiн  баска  елдердщ  адамдары  бiле 
бастады.  Сонымен  бipге  кезiкаpакты  журтшылык  екiлдеpi  аудармашы  деген  кэсiп  иесiне  де  улкен 
мшдет  жyктелетiнiн  жанжакты  толык  сезше  алатындай  дэрежеде  шыгармашылык  yдеpiстеp  журш 
жатты.
«Бiз  кене  замандагы  Индия  елшщ  емipiн  «Рамаяна»,  «Махабхарата»  эпостарынын,  «Кэл  илэмен 
Димнэ»  энгiмелеpiнiн  аудармалары  аркылы  бiлемiз.  Греция  халкынын  т р ш ш п м е н   «Илиада»  мен 
«Одиссея»  жырларынын  аудармасы  таныстырады»  [1,103]  дейдi  белгiлi  казак  аудармашысы  эpi 
эдебиеттанушы галым Сэйдш Талжанов.
Сондай-ак баска журттар да казак елшщ емipiнде орыс тш н е аударылган, содан кейiн сол нускасы 
аркылы баска тiлдеpге  аударылган туындыларымыз аркылы бiледi.  Мысалы,  «Мен бурын казак деген 
халыкты  естiп  кермеген  едiм.  Жакында  агылшын  тiлiнде  Мухтар  Эуезовтщ  гажайып  кiтабын  окып, 
ендi  казактын  кiм  екенiн  бiлдiм,  rim i  жаксы  бiлiп  алдым.  Мен  казак  халкынын  тамаша  акыны, 
ардагер  адамы  Абаймен  таныстым,  онын  адал  эж ес  Зеремен,  акылды  анасы  ¥лжанмен,  сушкп 
гашыктары  Тогжанмен,  Эйгеpiммен,  iзгi  ержурек  достарымен  туыскандай  болдым.  Бул  геройларды 
мен  мулде  жаксы  кеpiп  кетпм,  олармен  бip  тypлi  кеп  жылдар  бойы  бipге  жасасып,  кайгысы  мен 
куанышына  ортак  болган  тэpiздiмiн.  Мен  казip  де  солардын  ортасында  журген  сиякты,  сiздiн  казак 
сахарасынын  самал  желiн  казip  де  жуткан  сиякты  сезшем  езiмдi.  Шынында,  казак  халкы  дегешщз 
нендей  керемет  халык  едь  Ол  туралы  «Абай»  романында  кандай  керемет  жазылган!  Мен  издщ  
бакытты  халкынызга мыктап сyйсiнiп,  сiздiн езiнiздi  мен шын журектен емipi  елмес  шыгарманызбен 
куттыктаймын»,  - дептi  Африка жеpiндегi  Камерун елiнiн жазушысы  Бенджамен  Мадип  (1958  жылы 
Ташкентте  еткен Азия мен Африка елдеpi жазушыларынын конференциясында)  [1,104]  .
Сейтiп  Африкалык  жазушыны  тебipенткен  не  жагдай?  Ол  ю с   казактын  улы  шыгармасы  «Абай 
жолын»  окып,  тебipенген,  эстетикалык  эсерге  беленген.  Бул  алдымен  тупнусканын  кудipетi  болса, 
екiншiден, сол кудipеттi жетюзе бiлген аударманын куаты демекпiз.
«Абай  жолынын»  аудармасынын  мысалынан  ангаратынымыз  аударма  жалпы  ею  тypлi  салага 
белшедг  «Сонын  бipiншiсi,  бip  халыктан  екiншi  халыкка  ауысканда,  мезгiлiне,  сол  елдщ  угымына 
сэйкес  аударылады.  Бip  халыкта  айтылган  ой  енделiп,  ез  елшщ  угымына  бешмделш,  тупнусканын 
узын-ыргасы  гана  бершедь  Ауыс-тyйiстiн  алгашкы  сатысы  осылай  басталады,  бул  -  аударманын 
ауызею тарау тypi.
Екiншiсi,  бip  елде  айтылган шюр  сол  калпында дэл жетед^  ой ыргагы жогалмайды.  Алдынгы  эдiс 
ауызша таралады, ал кешнп эдiс кешеуiлдеп туган эдiс, бул жазба эдебиетте орын тепкен».  [1,104]
Мухтар  Эуезовтщ  «Абай жолы» романын,  онын бipiншi,  екiншi томын аударган да - сол  Соболев. 
Казак  эпосын  орыс  журтшылыгына таныстырып,  тараткан  да  -   Соболев.  Ен  сонында  Соболев  М.О. 
Эуезовпен косылып, буюл казак эдебиетiне, жалпы совет елше эйгiлi  «Абай» атты драманы жазды.
«Именно  в  ней  (в  драме)  впервые  осуществляется  сотворчество  Ауезова  с  русским  писателем, 
которое переросло в многолетнюю личную и творческую дружбу... »
«В  творческой  дружбе  М.О.Ауезова  с  Л.Соболевым  осуществлялось  взаимодействие  двух 
национальных культур,  двух в равной степени зрелых художественных индивидуальностей,  несущих 
две  различные  традиции.  Главное,  чем  обмениваются,  что  дают  они  друг-другу  -  это  большой 
эпический  образ  героя,  учителя,  с  каким  приходит  в  эту  драму  М.  Ауезов  и  методика 
психологической  разработки  подобного  образа,  какую  приносит  Л.  Соболев»,  -  деп  жазды
З.С.Кедрина [2, 248].
Леонид  Соболевтiн  Мухтар  Эуезовпен  бipлесiп  енбек  жазуы,  онын  устше  ез  бастарынын  жеке 
достыгы  нэтижесiнде  орыс  жазушысы  -  езекп  жазушы  Л.  Соболев,  мына  бiздiн  Шокан  Уэлиханов, 
Абай  Кунанбаев,  Ыбырай  Алтынсарин,  Сэкен  Сейфуллиндеpдiн  орыс  достарынын  дэpежесiне 
кетеpiлдi,  баскаша  айтканда  ол,  Соболев,  езшен  бурынгы  емip  сурш  калыптаскан  достык  дэстypдi 
одан эpi жалгастырды.[3,171]
Мухтар  Эуезовтiн  «Абай жолы» романын  казактын тунгыш  эпопеясы  десек,  ол ушш  непз толык. 
Энпме  онын  терт  томдык  келемiнде  гана  емес,  эрине.  Энпме  сол  келемнщ  езiне  сай  мазмун  мен 
магынага ие болуында, кетерген такырыбы мен идеясынын, керсеткен емip материалынын, керкемдш 
---------------------------------------------------------------------- 245  ----------------------------------------------------------------------

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  1(51),  2015 г.
шешiм  тапхан  мэселелершщ,  к ^ е с ,  тартыстарыныц,  ашылган  адам  характерлерiнiц  бэр-бэрiнiц 
аумагы, дэрежес^ сапасы романныц зор келемiн керкеменер зацымен ахтап туруында.
«Ну,  конечно  наряду  со  всем  этим  нужно  признать  и  другую  часто  встречающуюся  особенность 
прозы,  когда  и  служебный  текст,  и  простые  ремарки  тоже  занимают  много  места  на  отдельных 
страницах.  В  таких  случаях  не  нужно  искать  нарочитых  «красивостей».  Упоминая  обо  всем  этом,  я 
подчеркиваю для  вас  обоих и еще  об  одном  моменте  -  исходите,  пожалуйста,  все  время  из  законных 
природных  особенностей  русского  языка.  Не  надо,  ни  в  коем  случае,  слепо  следовать  букве  текста 
оригинала - тогда получится не творческий перевод, а улучшенный подстрочник»  [4,116].
¥л ы   халамгердщ  аудармашылардыц  алдына  хойып  отырган  осы  талаптарынан  аударма 
жумысыныц  ханшалыхты  хиын  екендiгiн  ацгаруга  болады.  БYгiнгi  тацда  баз  бiр  адамдар  тiл  бшетш 
адамдардыц  хай-хайсысын  да  аудармашы  ретнде  санайды,  орыс  тiлiн  бiлсе,  орысша,  ал  хазах  тiлiн 
бiлсе, хазахша аударма жасай беруi керек деп санайды.  Сейтсек, бул мYлде оцай шаруа емес екен.
М.Эуезовтщ  1956  жылдыц  27  хыркYЙегiнде  Николай Иванович Анов  пен  Зеин Шашкинге  жазган 
хатындагы:  «...слепо  следовать  букве  текста  оригинала  -  тогда  получится  не  творческий  перевод,  а 
улучшенный  подстрочник»  [4,117]  деген  сезi  кеп  нэрсеш  ацгартпай  ма?  ¥ л ы   жазушы  аударма 
мэселешндеп  езiнiц шыгармашылых, тiптi гылыми ойларын одан ары сабахтай тYсiп, былай дейдi:
«Где  это  необходимо,  делайте  внутреннее  ужатие  фразы,  тем  более  это  необходимо  потому,  что 
всякий  подстрочник  получается  (даже  и  перевод)  длиннее  оригинала,  -   дей  келш,  аударманыц  кез 
келген  халам  и е с   ацгара  бермейтш  тустарын  аша  керсетiп,  одан  ары  харай  бул  кэсiптiц  кез  келген 
халамгер  ацгара  бермейтш  ньюанстарын  терецдеп  аша  тYседi.  -   Поэтому  переводите,  максимально 
используя  сжатую  выразительность,  именно  такую  красоту  русского  языка,  и  в  этом  отношении  по 
поводу  перевода  Соболева  еще  В.  Шкловский  высказал  одно  верное  определение:  «у  него  казахи 
говорят,  как  казахи,  однако  правильно  выражаясь  по-русски,  и  стиль  романа  все  время  дает 
представление,  ощущение  нового  на русском  языке!  Самое  главное,  Соболев  автор  со  своим  стилем 
ярким,  а роман  на русском  языке  сделан  не  в  его  стиле,  не  навязал  своей  манеры  стиля...  Это  тоже 
большое достоинство».  Вот эти-то вещи я и захотел высказать вам обоим в напутствие перед началом 
всего  нашего  общего дела.  Прошу  учесть  эти  замечания  по  поводу  и  Зеину,  и  Вам  самому,  Николай 
Иванович.  Пусть  Зеин  будет  старательным,  внимательным  консультантом  в  этом  деле.  Я  очень  и 
очень прошу его об этом.По получении настоящего письма я прошу скорее сообщить мне,  заключили 
ли договор с Вами и с Зеином.  Если не заключили, я пошлю телеграмму в изд-во.
Ну, желаю вам крепкого здоровья и успехов.
С приветом,
Мухтар Ауэзов.  1956.27.09.»  [4,117]
Хаттыц  соцындагы  жазылган  уахыты,  жылы,  айы  мен 
айхын.  Кез  келген  жазбаныц  соцына 
уахытты  керсетш  отыру  зиялы  жандарга  тэн  мэдениеттшктщ,  сыпайыгершшктщ  гана  емес, 
тиянахтылыхтыц да б е л п с  болып саналса, жазушы ол жагынан да мYлт кетпеген.
Ал  хаттыц  езшщ  мазмунына  келетш  болсах,  улы  халамгер  Мухтар  Эуезовтщ  езшщ  басты 
шыгармасы  «Абай  жолы»  романын  басха  тшге,  атап  айтханда  орыс  тiлiне  аударуга  соншалыхты 
ыждаhаттылыхпен,  соншалыхты  ыхылас  бiлдiрiп  отырганын  ацгаруга  болады.  Аударудыц  хажеттi 
тэсшдерш екi аудармашыга да холмен хойгандай етiп, тYсiндiрiп берген.
Корытындылай  келгенде  аудармашы  таланты  -   айрыхша  талант.  Ол  ез  тшшщ  айшыгы  мен 
ажарын,  керкемдiк  бейнелеу  мYмкiншiлiгiн,  бейнелшшн  еркiн  мецгерген  дарынды  болумен  бiрге, 
тYпнусханыц мазмуны мен мэнiн, тш байлыгын, улттых бояуын жете бшетш шебер маман дэрежесше 
кетерiлуi шарт.
1  Талжанов С.  2 том.  3 томдыц шыгармалар жинагы.  - Астана: ЕрДэулет,  2008.  - 400 б.
2 Кедрина З.С.  Творческий подвиг.  /Друж ба народов,  № 4,  1964.
3  Талжанов С.  3 том.  3 томдыц шыгармалар жинагы.  - Астана: ЕрДэулет,  2007.  -368 б.
4  Неизвестное  в  наследии  Мухтара  Ауэзова.  -   Алматы:  Издательский  дом  «Библиотека 
Олжаса».  2013.  -  400 с.
246

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  1  (51),  2015 ж.
АВТОРСКИЕ ПРИЕМЫ  В ПРОЦЕССЕ ПЕРЕВОДА РОМ АНА-ЭПОПЕИ «ПУТЬ АБАЯ» 
А.Н. Акыш -  
Казахский Национальный  Университет имени Абая,  магистрант
Резюме
Самая  обычная  форма системы,  устанавливающая  связь  между людьми  -  перевод.  Исходя  из этой 
точки зрения, можно сказать, что перевод один из объединяющих человечество факторов.
Статья  рассматривает  не  только  эстетическое  воздействие  художественной  литературы  на  своего 
читателя,  а  также,  на  основе  перевода  романа  «Путь  Абая»,  выделяет  ценность  поучительно­
познавательной  стороны.  Также  рассматриваются  нравственно  -  художественный  кругозор  главного 
героя, гражданской позиция,  которой он придерживался,  а также  ее  важность для писателя.  М.Ауэзов 
ставил  перед  переводчиками  сложную  задачу,  требующую  с  особой  отвтественностью  подходить  к 
делу.  Перевод романа «Путь Абая» на другие  языки стал значимым периодом в  искусстве  казахского 
художественного  перевода. 
Рассказывается  о  первых  появлениях  сложного,  содержательного  и 
объемного казахского произведения в искусстве слова для читателей других народов.
Ключевые  слова:  художественный  перевод,  переводоведение,  лингвопоэтический,  философский, 
эстетический, поэтический, духовность, гражданская позиция.
AUTH OR’S  TECHNIQUES IN THE TRANSLATION OF EPOPEE  ‘ABAY ZH O LY’
A.N. Akysh 
-  Abay Kazakh National  University,  master’s student
Summary
Translation  is the  basic  form  o f the  connection between people.  From this  angle translation  is  one  o f the 
factors which integrates  citizen.  In the  article the  artistic literature has the  value  by its esthetic influence  and 
cognitive  sides  basically  analysed  in translation  o f M.Auezov’s  “The  way  o f Abay”  novel.  It  is  about main 
heroes’  human-art character, the importance of his civil position for the writer.  M.Auezov said about the hard 
work of translation and  its responsibility.  Itanalyzes  from  all  over the  sides  Kazakh art translation’s  new era 
related tothe  novel  “The  way  of Abay”  is translating  to  other  languages.  It  says  about the  complicated  and 
volumetric, informative product of Kazakh word art’s way to other nation’s readers.
Keywords: 
literary translation, translation  studies, lingo-poetic,  philosophical,  aesthetic, poetic,  spiritual, 
civic position.
УДК 8 П .Ш + 8 2 1 .5 1 2 .Ш + 8 1 ’25
АГЫ ЛШ Ы Н Ж ЭНЕ ЦАЗАЦ ТТЛТНДЕГТ « К 0 К »  ТУР-ТУС АТАУЫ НЫ Ц М АГЫ НАСЫ
Ж ЭН Е АУДАРЫ ЛУ ЕРЕКШЕЛТКТЕРТ
Ж умабекова А.Ц. 
-  Абай атындагы Цаз¥ПУ,  ф.г.д.,  профессор 
Акбердщызы У. 
-  Абай атындагы Цаз¥ПУ, Аударма id  мамандыгы, I I  курс магистранты
Ацдатпа. 
Макалада  курылымы  эр  тYpлi  казак  жэне  аFылшын  тшдершщ  сездш  коpындаFы 
кептеген  атаулардыц  ш ш де  ете  жш  колданылатын,  колданыс  аукымы  кец,  маFынаFа  бай,  тшдш 
бipлiктepдiц  бipi,  аFылшын  жэне  казак  тш н д еп   «кек»  тYp-тYC  атауыныц  маFынасы,  аударылу 
мэселес 
жэне 
тYp-тYC 
атауларына  катысты 
айтылFан 
лингвист 
Fалымдаpдыц 
пiкipлepi 
карастырылады.  Мэдениетаралык  карым-катынастыц  бip  таpмаFы  болып  табылатын  <оур  -тYCтiц» 
улттык  -   мэдени  элемдш  бейнесше  талдау  жасалынады.  Т у р ^ с   атаулары  -   эpбip  халыктыц  езшдш 
феноменш  танытатын  кYPдeлi  кубылыс.  Осыпан  байланысты  казipгi  кезде  жедел  даму  Yстiндeгi 
тшдердщ  колданылуыныц  когнитивт  жэне  прагматикалык  аспектшершщ  зерттелушщ  аясындаFы 
аFылшын  жэне  казак  тшшдеп  «кек»  тYp-тYC  атауына  катысты  идиоматикалык  тipкeстepгe 
салFастыpмалы  талдау  жасалынады.  Бул  аталмыш  категорияныц  элi  де  болса  зepттeлудi  кажет 
eкeндiгiн  керсетедь  Бул  макалада  тYp-тYC  атауыныц  аударылуына  байланысты  Fалымдаpдыц  тYpлi 
кезкарастар  карастырылып,  аудармашылык  сэйкeстiк  жэне  аудармашылык  трансформация  аркылы 
аударылу зацдылыктары туpFысынан тYсiндipiлeдi.
ТYЙiн сездер: 
тYp-тYC, мэдениет, трансформация, семантика, типология.
ТYP-тYC компонeнтiндeгi сын ешмдер  соцFы кeздepi Yлкeн езект  мэселеге  айналып отыр.  «Адам -  
тш -  мэдениет» тYp-тYC тYсiнiгiмeн тыFыз байланыста.  ТYp-тYC атаулары  адамныц элеуметпк, рухани 
элeмi  мен  мэдени  салттар  жэне  дэстYpлepдi  бeйнeлeйтiн,  жеке  жэне  улттык  т1лдш  тулFа
---------------------------------------------------------------------- 
247
 ----------------------------------------------------------------------

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  1(51),  2015 г.
ерекшелштерш аныктайтын фактор болып табылады.  Эpбip тшдш тулга  когамдык сана  факторынын 
тшдш  жэне  тужырымдамалык  элем  бейнес  кенiстiгiнде  колданылады.  Тужырымдамалык  жэне 
элемнщ  тщдш  бейнесi  езара  байналысты  жэне  адамнын  элемге  деген  катынасын  калыптастырады, 
коммуникативтiк  тэpтiп  еpежесi  мен  нормаларын  аныктайды.  Тiл  езiнiн  магынасын  жуйе  аркылы 
жэне  «тур-тустщ»  улттык  -   мэдени  элемдш  бейнесiн  ассоциотивтi  байланыстары  аркылы  урпактан 
урпакка сактайды жэне  жетюзедь  Тур-тус  гылымынын дуниеге  келш,  жан-жакты  зерттелу нысанына 
айналганына  ею  гасырга  жуык  уакыт  болды.  Алгашкыда  тус  табигаты  олардын  тэжipибелiк 
кажеттшгше  орай  кебipек  зеpттелiндi.  Бул  тургыдан  есiмдеpi  белгiлi  болгандар  -   Ньютон, 
Ломоносов, Вернер,  Саккарде, Рунге,  Освальд, Гете, Мерц, Поля, Рехтер, Раткин, Люшер т.б.
Тур-туст  кабылдау  барлык  тiлдеpде  эpтypлi  болып  келедi.  Xалык  болу,  онын  тарихи  дамуы, 
мэдениетi  ассоциотивтi  тур-тус  атауларынын  катарына  жэне  олардын  ауыспалы  магынасына  эсер 
етедi.  М.Шагал  «белгш   бip  мемлекет  пен  елдерге  катысты  тустер  бар»  деп  пайымдайды  [1,  б.134- 
135].  Тур-тус  атауларын  кабылдау  мэселес  эpтypлi  лингвистикалык  багыттарда  карастырылады, 
алайда  бiздiн  кезкарасымыз  бойынша  бершген  такырып  аударма  саласында  жеткiлiктi  зерттелмедь 
¥сынылып  отырган  макала  аудармадагы  тур-тус  атауларынын  квк  туске  катысты  сез  тркестерш щ  
агылшын тiлiнен казак  тш н е аударылу еpекшелiктеpiн зерттеуге арналган.
Турю  халыктары,  онын  iшiнде  казак  халкы  ушш  «квк»  сезi  киелi  мэнге  ие,  сондай-ак  кек  тус 
киелi  тус  болып  саналады.  «Квк»  сезi  тypкi  халыктарында  парсы  тiлiнен  юргенге  дейiн  «аспан» 
деген  угымды  бiлдipген.  Сондай-ак квк тус  эpтypлi туракты тipкестеp  курамында  баска да кептеген 
магыналарды  бiлдipедi:  'жасыл'  -  квк  швп;  'аукатты,  бай'  -  квк  еmiкmi;  'арык'  -  квк  ет;  'акылсыз, 
топас' - квк ми;  'урыскак, ашушан' - квк долы;  'мылжын' - квк езу;  'кайсар,  ежет' - квк бврi;  'кездейсок'
квлденец квк атты;  'ершшек' - квк жалцау;  'пiспеген' - квк алма т.б.
Аудармадагы тур-тус атауларынын а с п е к т а  эpбip халыктын и г ш п  болып табылады, сол себептен 
ол  окырманга эмоционалды  ыкпал  беpедi.  С.М.Беляков  тур-тус  атауларын  лейтмотивтi  турге  жш  ие 
болады,  бейнелер  аркылы  курылады,  улттын  «элем  бейнесiн»,  сонымен  катар  жеке  авторлы  элемдiк 
кезкарасты  магыналы курылымдайды деп атап еткен  [2, б.146].
Америкалык  лингвистер  Б.  Берлин  мен  П.  Кей  mrapi  бойынша  98  т л д е п   тур-тус  атауларын 
зерттеп,  жинактаган  материалдын  негiзiнде  11  непзп  ту ст  кеpсетедi:  (basic  colour  terms)  -   black 
(кара),  white  (ак),  red  (кызыл),  yellow  (сары),  green  (жасыл),  blue  (кек),  brown  (коныр),  purple 
(алкызыл), pink (кызгылт сары), orange  (кызылсары), gray (суры).
Ягни,  кайсы^р  тшде  бар  болганы  уш  кана тус  атауы  болатын  болса,  онда олар  -   ак,  кара,  кызыл. 
Орыс ^ ™ i   галымдарынын кепшiлiгi осы жiктеменi мойындайды жэне  орыс тiлiнде  11  непзп тус бар 
деп  санайды,  олар  -   агылшын  тш н д еп   blue  дегеннщ  орыс  тiлiнде  екi  баламасы  бар  деп  есептейдк 
blue -  квк (синий) жэне квгiлдiр (голубой)[3, б. 174].
1969  жылы  американдык  галымдар  Б.Берлин  мен  П.Кейдiн  “Тур-тус  атауларынын  непзп 
терминдерк  олардын  жан-жактылыгы  жэне  эволюциясы»  атты  енбектеpi  жарыкка  шыкты,  мунда 
авторлар  тiлдегi  тур-тус  терминдершщ  елшемiн  аныктап,  ендедi.  Тур-тус  терминдершщ  дамуы 
келесi ретке байланысты:
[white, black]  -  [red]  -  [green, yellow]  -  [yellow, green]  -  [blue]  -  [brown]  -  [purple, pink, orange, grey]. 
Ягни,  барлык  тшде  акка  жэне  карага  катысты  терминдер  бар,  содан  кешн  кызылга  терминдер 
пайда  болган,  содан  сон  сарыга  немесе  жасылга,  содан  сон  кекке,  кызыл-конырга  жэне  дэйект 
турде кyлгiн, кызгылт-сары жэне сур тустердщ кезенi болып белiнген.
Аударма барысында тл дш  сэйкестiк беpiлген тш мен аударылатын тiлде орын алады,  ол тек тшдш 
формаларда гана сэйкестенбейд^ сонымен катар элемдiк тш кеpiнiсi мен карым-катынас жагдайында, 
сонымен  катар  тщдш  емес  факторлардын  кенейтшген  шенбеpiнде,  жалпы  айкындалган  мэдениет 
тусшшнде болады.  С.Г.Тер-Минасова езiнiн «Язык и межкультурная коммуникация» деген енбегiнде 
аударма  барысы 
тек  екi  тypлi  тлдердщ   арасында  емес,  сонымен  бipге  ею  тypлi  мэдениеттiн 
арасындада байланыс болатынын атап еттi  [3, б. 149]
Казак жэне агылшын тлдерш деп непзп тустер катары сэйкес келедь  Мундай дерек бола тура, бул 
тiлдеpдi  колданушылар  кенiстiгiнiн  тyстеpдi  кабылдауында  езв д ш   еpекшелiктеpi  бар.  Буган  коса 
тур-тус  атауларын  аудару  барысында  «кейбip  сездердщ  магынасы  булдыр  болып  келедi,  тур-тус 
атаулары  ешбip  тус  кенiстiгiне  накты  сэйкес  келмейд^  есесiне  онын  тугел  аумагына  сэйкес 
келетiнiне»  назар  аударуды  кажет  ететiн жагдай  [4,  б.66].  Беpiлген деректер  керкем  эдебиеттегi  тур­
----------------------------------------------------------------------  248----------------------------------------------------------------------

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  1  (51),  2015 ж.
тYC  атауларын  талдауга  (интерпретация)  хиындых  тугызады.  Керкем  мэтiндердi  аудару  барысында 
оцды  жэне  тYпнусхаFа  жахын  болмасада,  тYпнусха  мэтiннен  шарасыз  айырмашылых  болады: 

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   40




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет