Ғылым негіздері бойынша ұлттық мектептерге арналған терминологиялық сөздік
жүктеу/скачать 1,03 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ғылым негіздері бойынша ұлттық мектептерге арналған терминологиялық сөздік
- Введение
| Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы
Министерство образования и науки Республики Казахстан Национальная академия образования им.И.Алтынсарина
Ғылым негіздері бойынша ұлттық мектептерге арналған терминологиялық сөздік Әдістемелік құрал Терминологический словарь по основам наук для школ с национальным языком обучения
Астана 2013
2
Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы Ғылыми кеңесімен баспаға ұсынылды (2013 жылғы 20 қарашадағы № 5 хаттама). Рекомендовано к изданию решением Ученого совета Национальной академии образования им. И.Алтынсарина (протокол № 5 от 20 ноября 2013 г.).
Ғылым негіздері бойынша ұлттық мектептерге арналған терминологиялық сөздік. Әдістемелік құрал. – Астана: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2013. – 37 б. Терминологический словарь по основам наук для школ с национальным языком обучения. Методическое пособие. – Астана: Национальная академия образования им. И.Алтынсарина, 2013. – 36 с.
Ұсынылып отырған терминологиялық сөздікте ұлттық тілде оқытатын мектептерде тілдік пәндердің бірыңғай тақырыптық минимумы көрсетілген және ғылым негіздері бойынша қазақ, орыс, өзбек, ұйғыр және тәжік тілдерінде шамамен 11500 термин мен сөз тіркестері жинақталған. Бұл терминологиялық сөздік ұлттық тілде оқытатын мектептердің мұғалімдері мен оқушыларына арналған.
В методическом пособии раскрыты методические основы разработки терминологического словаря по основам наук в школах с национальным языком обучения. Настоящий терминологический словарь содержит примерно 11500 слов и словосочетаний на казахском, русском, узбекском, уйгурском и таджикском языках. Терминологический словарь предназначен для учителей и учащихся школ с национальным языком обучения.
© Ы.Алтынсарин атындағыҰлттық білім академиясы, 2013
© Национальная академия образования
имени И. Алтынсарина, 2013 3
«
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасындағы» маңызды мақсаттардың бірі ретінде «Дамы ған тіл мәдениеті – зиялы ұлттың күш -қуаты» деп тұжырымдалған. Оның ішінде салалық терминология жасау ж ұмыстарын жақсарту арқылы қазақ тілінің кәсіби лексикалық қорын одан әрі жетілдіру мен жүйеге келтіру үшін кешенді шараларды орындау жоспарланған болатын. Әлемдік білім беру кеңістігінде қалыптасқан ғылыми терминдер мен тұрақты сөз тіркестерін еліміздің білім беру жүйесінің барлық деңгейлерінде және ұлттық тілде оқытылатын мектептердегі оқу үдерістерінде заманауи талаптарға сай жүйелеу, терминологиялық сөздер қорын жаңалау және бірізді етіп қолданысқа ұсыну басты мақсат болып отыр. Ұсынылып отырған терминологиялық сөздік осы мақсатты жүзеге асыру жұмыстарының аясында әзірленді. Сөздікте ұлттық тілде (өзбек, ұйғыр немесе тәжік тілінде) оқыталатын мектептерге арнал ған ғылым негіздері, атап айтқанда жаратылыстану - математикалық, қоғамдық-гуманитарлық және эстетикалық-технология білім салалары бойынша терминдер мен сөз тіркестері қамтылған.
Значимость разработки многоязычного терминологического словаря обусловливается наличием в настоящее время в развитии образовательной сферы мира двух тенденций, существующих в диалектическом единстве. С одной стороны, тенденции к интернационализации, обусловленные объективной потребностью в полиязычии подрастающих поколений. С другой стороны, в силу развития интереса к своему культурно-национальному и языковому своеобразию. Практическая ценность исследования состоит в том, что в работе предложена совокупность самых распространенных и используемых предметных терминов, что облегчает чтение школьной учебной литературы на вышеуказанных языках. Словарь является средством оказания методической помощи в уяснении языковой семантики терминологической лексики. Он способствует межъязыковому предметному общению, является проводником в понятийно-терминологический мир, развивает межкультурные коммуникации. В терминалогический словарь включены термины и словосочетаний по следующим образовательным областям: естественно-математический, общественно-гуманитарный и технология. Термины расположены в алфавитном порядке
4
Ұлттық тілде оқытатын мектептерде тілдік пәндердің (ана тілі, қазақ, орыс) бірыңғай тақырыптық минимумы
Бүгінгі таңда Қазақстанның білім беру жүйесіндегі басым бағыттарының бірі – жаңаша инновациялық көптілді білім беру моделін құру болып табылады. Ұлттық тілде (өзбек, ұйғыр немесе тәжік тілінде) оқытатын мектептерді бітірушілер қазақ, орыс және ағылшын тілдерін сапалы меңгеру, жазбаша және ауызекі сөйлеуде кез келген мәдени кемел ортада адамдармен өзара қарым - қатынас жасай алу және сөз мәдениетін сақтау – өмірден туындап отырған қажеттілік. Ғылым мен техниканың қарқынды дамуы тілдерді еркін меңгеру сұранысын жоғарылатып, теориялық және практикалық білімді терең де сапалы меңгеру шеберлігі мен дағдысын талап етіп отыр. Көптілді оқыту негізінде бейіндеу – дамыған тұлғаның әлемдік өркениет кеңістігіндегі бәсекеге қабілеттілік кепілі. Қазіргі ұлттық тілде (өзбек, ұйғыр немесе тәжік тілінде) оқытатын мектептерді бітірушілер де өздерінің алдына үлкен мақсат қоя біледі. Олар мектеп бітірушілерінің қорытынды атестациясынан (ұлттық бірыңғай тестілеуден) өтіп жоғары оқу орындарында білім алуды армандайды, бірақ көбінесе тілдік мәселеде қиналады. Дәлірек айтқанда, нақты сыналатын пән терминологиясынан көп қиындықтарға кезігеді. Сол себепті, ғылым негіздері, яғни
жаратылыстану-математикалық, қоғамдық-гуманитарлық және эстетикалық-технология білім салалары бойынша пәндер ді қазақ немесе орыс тілдерінде кіріктіре оқыту заман талабы. Осы бағытта ұлттық тілде оқытатын мектептерде к өптілдік орта қалыптастыруда кешенді әрекеттерді ұйымдастыруға арналған терминологиялық сөздікті ұсынамыз. Сөздікті құрастыруда басшылыққа алынған негізгі қағидалар: -
мектеп курсындағы ғылым негіздерінің жүйеленген терминологиясын қалыптастыру, сөйтіп ұлттық тілде оқытатын мектептерде қазақ және орыс тілдерінің кәсіби қолданылу аясын кеңейту; -
терминологиялық сөздік құрастыру барысында ұлттық сөздерді кәдеге жарату және қазақ тілінің сөз байлығын барынша пайдалану; -
үйесінде қолдануы түсінікті болуы үшін халықаралық деңгейде қалыптасқан танымал терминдерді мүмкіндігінше өзгеріссіз қалдыру; -
с өздердің көпшілігі басқа
тілдерден енгендікт ен, терминологияның ұлттық мазмұнын жаңғыртуды ескере отырып, барлық мүмкіндіктерді ұтымды пайдалану; -
баламасы жоқ шетел терминдерін тиісті тілдің фонетикалық жүйесіне бейімдеу; -
тиісті тілге түпнұсқадан аудару, аударуға келмейтіндерінің түпнұсқалық мағынасын сақтай отырып, грамматикалық форма жағынан тиісті тілдің фонетикалық және морфологиялық ерекшеліктеріне бейімдеу.
5
Методические основы разработки терминологического словаря по основам наук в школах с национальным языком обучения Данный словарь по основам наук представляет систему основных понятий и терминов имеющих важное теоретическое и практическое значение для понимания предметно-специфического содержания школьных дисциплин. Особую актуальность данная проблема приобретает в гуманитарных науках, специфика которых заключается в их социокультурной обусловленности, что и определяет важность осознания межкультурного общения как диалога разных культур («своей» и «другой»), разных этносов. Не менее значимым является этот вопрос для предметов естественно-математического направления. Практический опыт языкового общения демонстрирует массу примеров недопонимания, когда под одними и теми же терминами представители разных этносов и культур подразумевают разные явления и понятия. Каким образом может способствовать разрешению подобных проблем в межкультурной образовательной коммуникации терминологический словарь? Потенциально словарь как тип справочной книги обладает неограниченными методическими возможностями для передачи разнообразной информации о слове в удобной для пользователя простой и исчерпывающей форме. Именно структура словаря, позволяющая в концентрированной, сжатой форме наиболее экономичным способом передать наиболее существенную информацию, отличает его от любого другого справочного издания. Терминологический словарь имеет разнообразные возможности: его направленность определяет структуру и содержание словарного набора, а также отбор терминов в словнике. Таким образом, актуальность данной работы определяется следующими факторами: 1. Современным этапом развития мировой науки и образовательной сферы в условиях глобализации, который характеризуется двумя процессами: центростремительным и центробежным. Центростремительный процесс – процесс сближения, слияния и интернационализации науки и образования. Центробежный процесс заключается в том, что ни один народ не готов терять свою идентичность, и в сфере гуманитарного знания эта культурная идентичность проявляется наиболее ярко. Это надо учитывать в учебном процессе; 2. Необходимостью поиска эффективных путей межкультурного диалога в образовательной области и преодоления возможных коммуникационных сбоев в межкультурной и межэтнической коммуникации; 3. Потребностью в терминологических словарях, способных предотвратить подобные коммуникационных сбои. Таким образом, новизна данной работы заключается как в объекте исследования, представляющем собой терминологию гуманитарных и естественно-математических наук и ее отражение в словаре, так и в предмете исследования – социокультурной образовательной обусловленности терминов предметов общеобразовательной школы.
6
Жаратылыстану пәндері бойынша қысқаша терминологиялық сөздік / Краткий терминологический словарь по естественнонаучным предметам 2.1 Математика
Қазақ Орыс Өзбек
Ұйғыр Ағылшын А абсолют
абсолют абсолют абсалют the absolute абсолют шама абсолютная величина абсолют катталик абсалют миқдар (мутлақ миқтар) absolute value абстракция абстракция мавҳумлик абстракция abstraction абсцисса абсцисса абсцисса абщисса abscissa абсцисса осі ось абсцисс абсцисса ўқи абщисса оқи abscise axis азайтқыш вычитаемое айрилувчи кемиткүч subtrahend азайту вычитание айириш елиш
deduction айқас түзулер скрещивающиеся прямые
айқаш тўғри чизиқлар айқаш түзләр crossing lines айқыш бұрыштар накрест лежащие углы
айқаш бурчаклар айқаш (чапрас) булуңлар crosswise lying айналу денесі тело вращения айланма жисм айлиниш жисимлири body of rotation айнымалы переменная ўзгарувчи өзгәрмә variable айырым разность айирма айрима
difference аксиома
аксиома аксиома аксиома axiom
алгебра алгебра
алгебра алгебра
algebra алғашқы
функция первообразная бошланғиш функция дәсләпки функция
рrototypal function алмастыру перестановка ўрин алмаштириш алмаштуруш transposition амал действие амал әмәл
action анықталған интеграл определенный интеграл аниқ интеграл ениқланған интеграл сertain integral анықталмаған интеграл неопределенный интеграл аниқмас интеграл ениқланмиған интеграл indefinite integral анықталу облысы
область определения аниқланиш соҳаси
ениқлиниш саһаси
range of definition анықтама определение таьриф ениқлима determination апофема
апофема апофема апофема apothem
аппликата аппликата аппликата аппликата
аппликата осі ось аппликат аппликата ўқи аппликата оқи z-axis
аралас бөлшек смешаный дробь аралаш каср арилаш кәсир mixed shot аралық
промежуток оралиқ
арилиқ interval аргумент аргумент аргумент аргумент argument аргументтің өсімшесі приращение аргумента аргумент орттирмаси аргументниң өсүмчиси increase of argument арифметика арифметика арифметика арифметика arithmetic арифметикалық амал
арифметическое действие арифметик амал арифметикилиқ әмәл
arithmetic action арифметикалық квадрат түбір арифметический квадратный корень
арифметик квадрат илдиз арифметикилиқ квадрат томур arithmetic square root 7
арифметикалық орта среднее
арифметическое ўрта арифметик арифметикилиқ оттуриси arithmetical mean арифметикалық прогрессия арифметическая прогрессия арифметик прогрессия арифметикилиқ прогрессия arithmetic progression арккосинус арккосинус арккосинус арксинус anti-cosine арккотангенс арккотангенс арккотангенс арккотангенс anti-cotangent арксинус арксинус арксинус арксинус anti-sine арктангенс арктангенс арктангенс арктангенс arctangent асимптота асимптота асимптота асимптата asymptote аудан площадь
юза мәйдан
area ауыстырымдылы қ қасиеті Переместительное свойство ўрин
алмаштириш қонуни
орун алмаштуруш қануни to move
property ауыстыру подстановка ўринига қўйиш орниға қоюш substitution ауытқу отклонение оғиш
rejection Ә әдіс
метод усул
метод, усус method
әріпті өрнек буквенное выражение ҳарфий ифода һәриплик ипадә in letters expression Б бағыттас векторлар сонаправленные векторы йўналишдош векторлар бирдәк йөнәлгән векторлар codirectional vectors бағыт
направление йўналиш йөнилиш direction бағыттаушы направляющая йўналтирувчи
directing бірлік өлшем единица
измерения бирлик
бирлик unit
association бірігу
объединение бирлашма бирикмиси unambigiuous бірмәнді однозначная бир қийматли бирмәналиқ unambigiuous бірмүше
одночлен бирҳад
бирмүчә monomial бірсарындылық монотонность монотонлик бирхил, моно- тон
monotony
біртекті однородная биржинсли бирхил homogeneous биіктік высота
баландлик егизлик height биквадрат теңдеу биквадратное уравнение биквадрат тенглама биквадрат тәңлимә biquadratic equalization биссектриса биссектриса биссектриса биссектриса bisector бос мүше свободный член озод ҳад бош әза
free member бөлінгіш делимое бўлинувчи бөлүнгүч devidend бөлінгіштік делимость бўлиниш бөлүнгүчлүк divisibility бөлінді
частное бўлинма бөлүндә частное
бөлгіш делитель бўлувчи бөлгүч
divizor бөлу
деление бўлиш
бөлүш division бөлшек дробь
каср кәсир
shot бүйір бет боковая поверхность ён сирти ян бәтлири ян бети side
бүйір жақ боковая грань ён ёқ ян яқлири lateral verge бүйір қабырға боковая сторона ён томон ян тәрипи lateral side бүйір қыр боковое ребро ён қирра ян қири
lateral rib бүтін
целое бутун
пүтүн unit
бұру поворот
буриш буруш,буру-луш turn бұрыш угол
бурчак
булуң corner
8
вектор вектор
вектор вектор
vector Г гексаэдр гексаэдр гексаэдр алтә яқлиқ жисим, гексаэдр hexahedron геометриялық прогрессия геометрическая прогрессия геометрик прогрессия геометриялик прогрессия geometrical progression гипербола гипербола гипербола гипербола hyperbola гипотенуза гипотенуза гипотенуза гипотенуза hypotenuse гомотетия гомотетия гомотетия гомотетия homothety градус градус
градус градус
degree график
график график
график chart
Д дедукция дедукция дедукция дедукция deduction дене тело
жисм жисим
body дәлелдеу доказательство исбот
испатлаш proof
дәреже степень
даража дәрижә
degree диагональ диагональ диагональ диоганал diagonal диаграмма диаграмма диаграмма диограмма diagram диаметр
диаметр диаметр
диометр diameter дискриминант дискриминант дискриминант дискриминант (пәриқлигүчи) discriminant
дифференциал дифференциал дифференциал дифференци-ал differential доға дуга
ёй доға
arc доғал бұрыш тупой угол ўтмас бурчак кәң булуң obtuse angle додекаэдр додекаэдр додекаэдр додекаэдр dodecahedron дөңгелек круг доира
дугләк circle
дөңгелектеу округление яхлитлаш пүтүнләш rounding off дөңес
выпуклая қавариқ томпақ protuberant жүктеу/скачать 1,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|