Ғылым тарихы және философиясы пәні бойынша магистранттарға арналған ДӘрістер
жүктеу/скачать 1,12 Mb.
|
| Жағымды эвристика ол ғалымның алғашқы проблемалар мен мақсаттардың таңдау мен шешу. Барлық жағымды эвристика белгілі бір уақытта сынды және аномалияны елемейді, конструктитвті зерттеулермен айналысады. Мұндай стратегиясы бар ғалымдар, олар әлі де түсініксіз және потенциалды жоққа шығаратын бағдарлама фактілерін және олардың сол фактілердің болуы бағдарламадан бас тартуға болмайды деп есептейді.
Фальсификация теоретикалық сында және эмприкалық бас тартуда гипотезаның «қорғаныс белбеуі» ғана болады. Жалпы келісімдерге байланысты қатты ядроны фальсификацияны қатты ядроға жақындатуға болмайды. Лакатостың зерттеу бағдарламасы методологияның орталық тартылуы көптеген бәсекелес гипотезалардың бас тартудан фальсификацияға ауысады, ал сонымен бірге бәсекелес бағдарламаны растайды және тексереді. Қорғаушы белбеудің жекелей гипотезалары бағдарламаның қатты ядросын бүтін, аман есен қалдырып кетеді. Лакатостың сипаттамасы бойынша зерттеуші бағдарламасы маңызды ғылыми жетістік болып табылады, және оларды озық немесе кері кетушілік мәселелердің алға жылжыуы деп бағалауға болады. Зерттеуші бағдарламасы прогрессивті (озық) және регресситі (кері кетуші) дами алады. Егер қатты ядро қорғаныс белбеуінің жаңа гипотезаларының пайда болуына жол берсе зерттеуші бағдарламасы дами береді. Мұндай гипотезалардың дамуы әлсізденіп және жаңаларды түсіндіруге қалі жетпегенде, аномальді фактілерді атаптациялай алмағада, дамуды кері кету немесе регрессивті стадиясы келеді. Алғашқыда оның теориялық дамуы жаңа фактілердің пайда болуына әсер етеді. Екіншіде, болжаммен айтылған, немесе кенеттен пайда болған бәсекелес бағдарламаның жаңа фактілерін қана түсіндереді. Бәсеклесі тез дамыса зерттеуші бағдарламасы көптеген қиыншылықтарға кездеседі, және керісінше зерттеуші бағдарламасы көп нәрсені түсіндіре алса, өзінің бәсекелесін өз қоғамдастығынан шығара алады. Бұл болжамдалып айтылған бір бағдарлама фактісінің екіншіге аномалия болуымен байланысты. Сондықтан зерттеуші бағдарламасының осындай дамуы (Ньютон) «теңіз аномалиясы» сияқты бір-бірімен байланыспайтын негізімен өтеді. «Қорғаныс белбеуі» келесі өзгерісінде болжамданған жаңа фактілер пайда бағдарламада кері кету пайда болады. И. Лакатос зерттелуші бағдарламасының тұрақтылығын көрсете білді. «Қарама–қайшылықтың логикалық дәлелдемесі, не ғалымның экпериментальді табылған аномалиясы зерттелетін бағдарламаны бір ұрған мен жоғалта алмайды». Поппердің (сынға ұшырап немес «тез өледі») гипотезасынан айырмашылығы Лакатостың « бағдарламасы» тек қан өмір сүрмейді, ұзақ, қиналыспен «өледі», өйткені қорғаныс белбеуі ядроны сақтау үшін өзін құрбандыққа шалады. Зерттелетін бағдарлама мәселелерді сәтті шеше алса жетістіктерге жете алады, ал бұл мәселелерді шеше алмаса ыдырап, тарайды. Дамыған бағдарлама аясында барлық жаңа фактілерді түсіндірілді, айқын теориялар дамытылды. Лакатос – ғалымдар бағдарламаны мүмкіндіктерін рационалды (жаңадан) бағалауға және жалғастыру туралы сұрақтарды шешу немесе одан қатысудан бас тарта алады деп санайды. Сондықтан, ол төмендегідей, критерийлермен жаңадан бағалауды «даму» мен «өзгеруді» ұсынады. Кезекті теориялардан Т1, Т2......Тп-1, Тп тұратын бағдарлама прогресске айналады, егер Тп-1 сәтті түсіндіргенді Тп барлық фактілерді түсіндіреді. Озық дамыған бағдарламада әрбір келесі теория қосымша фактілермен сәтті болжам жасай алуы тиіс. Сонымен, бағдарламаның негізгі маңызы – оның қаблетін білім толтырады, жаңа фактілерді болжайды. «Ғылымның негізгі көзі эмприкалық нәтижелердің және теориялардың байланысы емес, зерттеуші бағдарламаның бәсекелестігі, жаңа фактілердің болжанулары болып табылады. Қандайда бір құблыстардың пайда болуын түсіндіруде кездесетін қарама-қайшылықтар мен қиындықтар ғалымдардың оған деген көзқарастырын өзгертпейді», - деп Лакатос түсіндіреді. Лакатос моделі негізінде ғылыми білімнің дамуындағы үздіксіздігін және оның эмприкалық деңгейге қатысты тәуелсіздігін түсіндіру мүмкіндігі туылды. Куннан Лакатос концепциясының айырмашылығы: Лакатос ғылыми білімнің өсуіне түсініктеме берді, онда ол ғылымның психологиялық қоғамдастығына емес, осы процесстің объективті логикасына мән берді. жүктеу/скачать 1,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|