Ғылым тарихы және философиясы
жүктеу/скачать 1,17 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «физиканың шын бастамасы»
| Инерция заңын анықтау да Галилеоның еңбегі: қосымша күштің көмегінсіз шамасы бойынша да, бағыты бойынша да бірде-бір дене жылдамдығын өзгерте алмайды және егер оған басқа денелер ықпал етпесе, тұрақты жылдамдықпен қозғалысын ары қарай жалғастыра алмайды. Галилейдің бұл жаңалығын «физиканың шын бастамасы» деп бағалаумен келісуге әбден болады (қараңыз: С.А.Лебедев және басқалары. Введение в историю и философию науки. – М.: Академиче- ский проект, 2007. 65-бет).
Галилей: «Табиғат кітабы математика тілімен жазылған», – деп жариялайды. Өмірінің соңына дейін ол осы қағиданы ұстанған. Механикаға ол «сан», «жиын», «фигура», «қозғалыс», «бірқалыпты қозғалыс», «жеделдетілген қозғалыс» деген санаттар енгізді. Денелердің орамдылығы себебін зерттей келе, Галилей оларда, дене бөлшектерінің арасында бос ұсақ, оларды бір-бірлерімен кіріктіріп тұратын қуыстардың бар екенін түсінеді. Бірақ ол қуыстар соншалықты кішкентай және әрқайсысының кедергісін оңай жеңуге болғанмен, бірақ сандарының санауға болмайтындай көптігі олардың кедергісін тым арттырып жібереді. Бұл ережені көрнекі түрде көрсету үшін, Га- лилей Н.Кузанскийдің: «Шеңбер дегеніміз – ол сансыз көп жақтары бар көпбұрыш» деген идеясына жүгінеді. Бұл оған математикаға «маңызды шексіздік» түсінігін енгізуге мүмкіндік береді. Кейіннен «шексіз аз- дарды санау» деген ат иеленген «бөлінбейтіндер математикасы» осы- лай пайда болды. Галилей 32 есе ұлғайтылған телескоп орнатты. Ол ай алаптары мен кратерлерді көрді, Күн бетіндегі дақтарды, оның өз өсімен айна- латынын тапты, Шолпан кезеңдерін, Юпитердің төрт серігін ашты, ал Құс жолын тұман баспаған екен, ол өте алыстағы жұлдыздардың шоғырлануы болып шықты. Осы жаңалықтардың барлығы сол кездегі қоғамға «жарылған бомбадай» әсер етті. Дүниенің аристотельдік- птолемейлік бейнесіне түзеуге келмейтіндей нұқсан келтірілді. Ал Га- лилей жалпыеуропалық деңгейде даңққа бөленді. Адамның әлемді танып білу үдерісіне бет бұра отырып, Галилей бұл үдерістің шексіздікке кететін үдеріс екеніне сендіреді. Ғылым – дайын, түпкілікті берілген тұжырымдар мен қорытындылардың жиынтығы емес. Біз табиғат құпияларының азғантай бөлігіне ғана иеміз, ол ары қарай іздену, табу үшін қашанда ашық. Адамның білімі шектеулі, ал табиғат шексіз және бұл оны танып білудің шексіз мүмкіндіктерін ашады. Жаратылыстанушының осы ой-толғауларынан біз оның ортағасырлық схоластиканың қағидалар жиынтығын қабылдамағанын көреміз. Галилей гелиоцентрлік (Күн – планеталар жүйесінің кіндігі дейтін) жүйені қызу құптады. Ол Кеплермен хат-хабар алысып, оның ашқан жаңалығын қолдады. Бірақ ол католик шіркеуінің жазалаушыларынан қатты қысым көрді. Біздің білетініміздей, оған жазалаушылар алдымен (1616 ж.) құпия жаза белгілеп, ал содан кейін, 1633 жылы енді жария жазаға тартты. Нақ сол кезде ол өзінің теорияларынан бас тартып, ешқашанда Жердің өз өсін және Күнді айналатынына сендірмеуге уәде беруге тиіс болды. Бірақ бір аңыз бойынша сот залынан шыға салып, Галилей: «Ал ол, қалай болғанда да, айналады!» – деген екен. Өткен ғасырдың 80 жылдары француз тарихшысы П.Редондидің «Галилей – күпір» деген еңбегі жарық көрді, онда Рим католик шіркеуі жазалаушыларының мұрағаттарында табылған құжаттар негізінде ол Галилейдің, шын мәнінде, Жердің айналу фактісін мойындағаны үшін емес, материяның атомдық құрылысына деген көзқарасты қабылдағаны үшін жазаланғанын сенімді уәждермен дәлелдейді. Қарапайым тілмен айтқанда, Галилейді «аяп», жазалаушылар халық үшін «Коперник күпірі» деген жорамалды ұсынған. Өмірінің соңына дейін Галилей «шіркеу жазалаушыларының тұтқыны» саналып, Флоренцияға жақын маңдағы вилласында өмір сүруге мәжбүр болған. Тек 1992 жылы Папа Иоанн Павел II сот шешімін қате деп жариялап, ұлы ғалымды ақтап шықты. Ғылыми жетістіктер туралы әңгімені аяқтай келе, герменизм сияқты құбылысты айналып өтуге болмайды. Ресми ғылыммен қатар, ежелден-ақ ғылымнан тыс арнаулы білімнің өмір сүргенін және әлі де өмір сүріп келе жатқанын айтуға тиіспіз, оның үстіне, оның кейбір түрлері жеткілікті дәрежеде жүйеленген. Олардың қатарына «оккульттік» немесе «эзотерийлік» деп аталатындарды да жатқызуға болады. Ғалымдардың пікірінше, ол білімдер бітіп болмайтын қателесушіліктер, ал оларды қолдайтындар мен тарататындар – алаяқтар болып табылады. Міне, енді өткен ғасырдың 60 жылдарының ортасынан бері қарай Батыс ғылымтануында, ғылымның тарихтануы мен философиясында ғылымнан тыс арнаулы білімдердің ғылымға ықпал ете бастаған мәселесі белсенді талқылана бастады. Мәдениет құбылысы ретінде герменизм ілімнің ажырамас бірлігі және осы ілімге сай өмір салты болып табылады. Ілім ретінде, ерек- ше доктрина ретінде ол білімдердің әлдебір эзотерийлік, яғни даңқты гермес трисмегиске (яғни Үш мәрте Ұлы дейтінге) телінетін жүйені білдіреді. Алхимиялық дәстүр – осы ілімнің негізі. Мамандар герменизмді «оқымысты» және «танымал» деп бөледі. Батысеуропалық Ортағасыр және Қайта өрлеу дәуірінде, негізінен, «танымал» герменизм, яғни ал- химия, астрология, магия кең қолданыла бастады. Бұл ілім Н.Коперникті де айналып өтпеді (герменизмнің көрнекті өкілдері М.Нострадамус пен Т.Кампанелла болған). Алайда ол, біздің заманымызда белгілі болып отырғандай, Джор- дано Бруноға ерекше ықпал еткен. 1964 жылы американдық зерттеуші Ф.А.Ейтенің «Джордано Бруно және гермендік дәстүр» деген кітабы жарыққа шықты. Онда автор Қайта өрлеу алыбының негізгі туынды- ларында Гермес Трисмегистің рухы басым екенін дәлелдейді. Бруно еңбектерінен ол герменизмнің басты кітабы «Асклепияға» («Тығыз жабылған корпустың» екінші бөлімі) идея жағынан да, мәтіні жағынан да сәйкестік тапқан. Оның үстіне, әдетте, Бруноның озық көзқарастары мен атеистік дүниетанымын дәлелдеу үшін айтылатын ойлары гер- менизмнен алынған ойлар болып шықты. Н.Коперниктің әлемнің гелиоцентрлік сызбанұсқасының өзін Дж.Бруно, Ф.А.Ейтенің пікірі бойынша, герменизм идеяларының дұрыстығының ұлы дәлелі деп қабылдаған. Бірақ, біздің ойымызша, бұл Дж.Бруноның ұлылығын және болашақ ұрпақтар үшін оның мұраларының маңызын ешбір кемсітпесе керек. жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|