Ғылыми жоба жұмысын дайындаған
Қазақ халқының ұлттық шешендік өнер тарихы
жүктеу/скачать 51,54 Kb.
|
Научный проект теме Қазақ қоғамындағы би-шешендер мұрасы
- Бұл бет үшін навигация:
- Жиренше шешен
| Қазақ халқының ұлттық шешендік өнер тарихы
Сандаған ғасырлар мен замандарды шолар болсақ, сонау Шыңғыс хан тұсында жасаған Майқы би Төбейұлынан (1105-1225 жылдар шамасы) бастап, ойымызға Аяз би Жаманұлы (ХІ – ХІ ғ.ғ.), Мөңке би (1207-1259), Едіге би (1354-1419), Бәйдібек би (1356-1419 жылдар), Әз Жәнібек (1406-1473), Жиренше шешен, Шоған би (1584 – 1642), Әнет би (1626-1723), Қадірғали би(1530-1605), Досай, Ескелді, Балпық, Есей, Бекболат, Тайжан, Тоқсан, Жанкісі, Ақтайлақ, Бөлтірік, Сары, Сырлыбек, Қарауыл Қанай би, Мәтжан, Қазанғап, Шоң, Шорман, Байдалы, Қараменде, Зілқара, Алшынбай, Жанқұтты, Байкөкше, Бала би, Ноғайбай, Бөгенбай батырдың ұрпақтары Саққұлақ пен Бапан сияқты «талғанда тіреу, сасқанда сүйеу» болған шешен-билер есімдері оралады. Тәуке хан. Ұлттық мәдениет тарихындағы кесек тұлғаның бірі – Есім ханның немересі, Салқам Жәңгірдің баласы Тәуке хан 1680-1718 жылдарда хандық тізгінін мығым, бекем ұстаған. Халқының ынтымақшыл, ұйымшыл болуына ұшан-теңіз қажыр-қайрат жұмсаған. Тәуке хан тұсында (1680-1718) атақты «Жеті Жарғы» дүниеге келген. Кейбір зерттеушілердің пікірінше, Тәуке хан қырық атадан үздік шыққан 40 биді таңдап, солармен ақылдасып, қорытындысында «Жеті Жарғыны» жүйелеген. Тәуке ханның ұйымдастыруымен толықтырылған, жинақталған, жүйеленген «Жеті Жарғы» Ресей тарихында «Тәуке хан заңдары» деп айтылады. Сондай-ақ ол халық мұрасының жанашыр жинаушысы, қазақтың ру-тайпаларының таңбаларын, ұрандарын бір ізге түсіруші де. Тәуке ханның «Жеті Жарғысын» Қасым хан (1511-1523) мен Есім ханның (1598-1645) ережелері, билік-кесімдері негізінде жасалған. Әлмисақтан бері, «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы» деген мінсіз, кіршіксіз қанатты сөздер баршамызға аян. Қасым ханның ережелерінде мынадай түйінді әдет-ғұрыптық қағидалар қамтылған: 1. Мүлік заңы (мал, мүлік, жер дауы). 2. Қылмыс заңы (кісі өлтіру, ел шабу, мал талау, ұрлық қылмыстарына жаза). 3. Әскери заң (аламан міндеті, қосын жасау, қара қазан, ердің құны, тұлпар ат). 4. Елшілік жоралары (майталмандық, шешендік, халықаралық қатынастарда сыпайылық, әдептілік). 5. Жұртшылық заңы (шүлен тарту, ас, той, мереке үстіндегі ережелер). Ал Тәуке хан бұларға 6. Жесір дауы және 7. Құн дауын қосқан. Жиренше шешен. Ұлттың зердесінде сақталған, жадында жатталған жезтаңдай шешендігімен аты шыққан, үздік жаралған мінсіз жарқын бейненің бірі – азуы алты қарыс Жиренше шешен. Аңыздарды сөйлетсек, атақты Қасым ханның әкесі Әз Жәнібек ханмен (1406-1473) замандас. Сол ханның білгір ақылшысы, кемеңгер кеңесшісі, ғұлама сыншысы Жиренше шешен – «қазақ ауыз әдебиетіндегі кейіпкер, ақыл-парасаттың, тапқырлықтың символы. Қазақтан өзге түркі, моңғол және үнді-еуропа халықтарының фольклорында Жиренше шешен туралы шығармалар кездеседі. Қазақ фольклорында Жиренше шешен жайлы ертегі, аңыз, әңгіме бір топ. жүктеу/скачать 51,54 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|