Ғылыми жоба жұмысын дайындаған
жүктеу/скачать 51,54 Kb.
|
Научный проект теме Қазақ қоғамындағы би-шешендер мұрасы
- Бұл бет үшін навигация:
- Бөлтірік шешен сөздері
| Ақтайлақ би. Атақты би Ақтайлақ Байғара ұлы 1720-1816 жылдарда өмір сүрген. Ата-бабасы азуы алты қарыс, қара сөзді орып айтқан, тілге даңғыл дүлдүлдер болыпты. Ақтайлақ ХҮІІ ғасырдың аяғында Ташкентте бек болған «нар дауысты Нарынбайдың» шөбересі, даусы аққудай саңқылдаған «қу дауысты Құттыбайдың» немересі.
Ақтайлақ би ел арасындағы дау-шарларды әділ билігімен, парасатты ақылымен,тапқыр, ойдағыдай кесімді пайымдауларымен мүлтіксіз тындырған. әрине, өзінің жаратылысы, кісілік болмысы, кіршіксіз таза пейіл дүниетанымы, көзқарасы, әдептілігі аса жоғары болғандығын мына бір қасиетке толы мөлдір тізбектерден тануға болады: «Асқа арыңды сатпа, ілінбе жаманатқа», «Еріншек болма, елгезек бол, еңбексіз бос жатпа», «Жақсысын ешкім бермейді, өз қолыңда барыңды мақта», «Алтының болса әсерленбе, арыңды сақта, арамдықтан аулақ бол, адалдықты жақта», «Береке-бірлік іздесең, ең әуелі үй-ішіңмен бол ынтымақта», «Қайырымды бол қарындасқа, өзі тимегенге ұрынба босқа», «Мұзға бұзаулап, жеріме тасқа», т.с.с. Ғасырда жуық ғұмырында небір қиян-кескі дау-шарларда ақ алмастай жарқылдап, ақ сұңқардай саңқылдап билік айтқан Айтайлақ би мұрасының тарихи-әдеби мәні мейлінше зор. Бөлтірік шешен сөздері. Қазақ халқының тухани-мәдени тарихындағы атышулы «құс көмей» шешен, «жолбарыс терісін жамылған» айтула батыр, атақты билердің бірегейі – Бөлтірік Әлменұлы (1771-1853). «Бөлтірік – Ысты елінен шыққан ақын, шешен әрі батыр. Өз қатарында ешкімнен жеңілмеген. Терең ойлы, тапқыр тілді, дауысы күндей күркіреген Бөлтірік шешенмен талай тарландар иық теңестіре алмаған, адуынды да алғыр шешенннің қасында олар жіп есе алмаған, жалындаған жүйрік оза шауып отырған. Әділдіктің, дұрыстықтың, туралықтың жолында алмас қылыштай тілін аямай жұмсаған. Ойын бүкпесіз айқын жеткізген, сүйектен өткізген. Бөлтіріктің шешендік өнері этикалық-тәжірибелік даналыққа негізделген. өз ұлтының қасиетті ұғым-түсініктеріне (жер, ел, ер, т.с.с.) сұлу сипаттама береді. Мысалы: Жер деген – байлық, Ел деген – халық. Жер сәні – мыңғырған мал, ағылған аң. Аққан су, жайқалған ну. Ел сәні – атаға қарап өскен ұл. Анаға қарап өскен қыз. Жерді су көтереді. Елді ер көтереді. Жердің құты күйінде болады. Ердің құты үйінде болады. Елдің құты биінде болады. Жас ұрпақты ата-анасын, отбасын, ортасын, Отанын қастерлеуге, көздің қарашығындай сақауға һәм қорғауға үндейді. Азаматтық парызы мен қарызы екенін шегелеп айтады. жүктеу/скачать 51,54 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|