Ғылыми жоба жұмысын дайындаған
жүктеу/скачать 51,54 Kb.
|
Научный проект теме Қазақ қоғамындағы би-шешендер мұрасы
- Бұл бет үшін навигация:
- Сырымның шешендік өнері
| Әйтеке би. Әдебиет, өнер тарихында рухани таза болмысымен, турашылдығымен, даналығымен, күйлі-қуатты әрі сымбатты сөздерімен аты аңызға айналған ақыл-ой алыптарының бірі – Алшын Әйтеке би. Ол ұлтының біртұтастығын сақтаған, мемлекеттің ігретасын көркейте қалаған, елінің есендігі мен еңсесі биік болуы үшін қайраткерлік, санаткерлік, мәмлегерлік, батырлық, шешендік өнерінің күш-қуатын мейлінше сарқа пайдаланған текті өнерінің күш-қуатын мейлінше сарқа пайдаланған текті тұлға.
Әйтеке би Нұрата тауының Бұқарға қарай созылған Қызбибі тауының сілемінде 1644 жылы өмірге келген (қазіргі Өзбекстан Республикасы Науайы облысы). Ол он екі жасына дейін ұлы әкесі Ақшаханның тәрбиесінде болып, ел басқару мен әскери өнерді меңгерген. Бұқар мен Самарқан медреселерінде араб-парсы тілдерін үйренген. Ашу бар жерде ақыл тұрмайды Ашу деген – ағын су, Алдын ашсаң, арқырар, Ақыл деген – дария, Алдын тоссаң тоқырар, Кісіге бірге туыспау керек. Сөз қуған пәлеге жолығады, Жол қуған олжаға жолығады. Өрелі өркениетті біртұтас мемлекет болу үшін ынтымақ, бірлік ауадай қажет. Ел ішінде ауыз бірлік болса, берекелі, мағыналы істер мол болады. Адамның жүйкесі тозбайды, жұмысқа қабілеті ерекше артады, өмірін көркейтеді, елін есейтеді. Сырымның шешендік өнері. Ұлтымыздың тарихында асқан батырлық-ерлік істерімен, асқақ сипатты, тапқырлық даналық, шешендік сөздерімен, әділетті билік-кесімдерімен жарқын із қалдырған заңғар тұлғаның бірі – Сырым Датұлы. Сырым Датұлының заманында қазақ елінің шұрайлы, нулы, сулы жерінен, құтты-жайлы қоныс-мекеінен айрылып, зар жылаған шағы еді. Патша үкіметі жазалаушы отрядтарын-яғни казак орыстарды қазақ ауылдарына жұмсап, құт-берексін кетірді. Сонда Сырым батыр адамның сүйегі сырқырарлық сөз айтып, елі мен жерін қорғауға жұртын шақырды. Сырым Датұлы 1783-1797 жылдардағы ұлт-азаттық көтерілістің ту ұстаушысы болады. Шешеннің пайым-парасаты, зерде-зейіні, адамгершілік қасиеттері, жоғары ойлау мәдениеті сөйлеген сөзінен байқалады. Нақтылап айтқанда, ойын дұрыс, мінсіз жеткізу мен ойлаған пікір-лебізінің дұрыстығына деген сенімі. Бірде хан: Дау мұраты не? Сауда мұраты не? Жол мұраты не? Қыз мұраты не? – депті. Сол мезетте Сырым: Дау мұраты – біту, Сауда мұраты – ұту, Жол мұраты – жету, Қыз мұраты – кету, - дейді. Осынау Сырым сөздері жоғары танымдық қабілеттен, этикалық-тәжірибелік даналықтан, көрегендік интуициядан туған. Сырым би өнернамасында жүзіктің көзінен өткендей оймақтай оралымдар – ақыл мен сұлулықтың тұтаса қауышқан құймасындай жұмыр бітімді нақыл-ғибратқа бергісіз түйінді тұжырымға ие сөздер бар. Мысалы: 1. Табалдырықтан биік тау жоқ, Жаман ағайыннан мықты жау жоқ. 2. Үгітті – ұққанға, ақылды – жұққанға. 3. Ата тұрып ұл сөйлесе – ер жеткені болар, Ана тұрып қыз сөйлесе – бой жеткені болар, Ата балаға кесір болса – кері кеткені болар. жүктеу/скачать 51,54 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|