Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010
жүктеу/скачать 5,72 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Футура» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің құралу көздерінің 2008 жылдың құрамы мен құрылымы. Көрсеткіштер
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Матибаева С.Т.
- Бюджетпен есеп айырысу
- В этой статье рассматриваются современное состояние и переспективы развития предприятий в АПК.
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Тұрабаева Г.Қ., Пишеров Г.Т.
- Тауар - ақша қатынастарының экономикалық тұтқалар мен стимулдарына сүйенген басқаруды ұйымдастыру
- Ауыл шаруашылық тауар өндірушілерінің өндірістік және коммерциялық қызметін айқындайтын бизнес-жоспар
- Экономикалық мүдделерді жүзеге асыру және осы мүдделер арқылы меншік қатынастарын басқару
- Қайта құрылған агроөнеркәсіп кешеніндегі шаруашылық жүргізу механизмдер құрылымының үлгісі
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Матибаева С.Т. Кәсіпорынның қаржы жағдайын жетілдірудегі бухгалтерлік есептің рөлі
басында 7569543,41 теңгені құраса, жылдың аяғында 63584739,56 теңге 443
болған, яғни 8,4 есе көбейген. Бұл көрсеткіш шамасының жоғарылауы кәсіпорынның қаржылық жағдайының төмендегенін көрсетеді. Алынуға тиісті борыштары 39429444 теңгеге өсті (45991603,05-6562159). Берілген аванс қысқа мерзімді дебиторлық борыштың 7,89%-ын құрап отыр. Басқадай дебиторлық борыш 2 жыл арасын салыстырғанда үлесі жағынан 3,43 (10,26-6,83) пунктке жоғарылады немесе 9,8 есеге өсті.
Ақша қаражаттарының сомасы 2008 жылы 2007-ші жылмен салыстырғанда 70,8 есеге өсті. «Футура» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық жағдайына талдау жасаудың келесі кезеңінде баланс активтерінің құралу көздеріне талдау жасалынады. Мұнда кәсіпорынның мүлкі меншікті капиталдың және міндеттемелердің есебінен құралатындығын ескеру қажет [3.74-79]. Меншікті капитал мен міндеттемелердің арақатынасы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының мәнін ашып көрсетеді. Қаржылық қорытынды есеп активтері құралу көздерінің құрамы мен құрылымына талдау төмендегі кесте (2) бойынша жасалынады. Меншікті капиталының құралу көздері болып мыналар саналады: жарғылық капитал, резервті қор, арнайы бағыттағы қорлар, жалгерлік міндеттемелер, сонымен қатар құрылтайшылармен есеп айырысулар, тұтыну қорлары, алдағы кезең шығындары бойынша резервтер, баланс пассивінің екінші бөлімінде көрсетілген алдағы кезең табыстары жатады.
2008 ж. басы 2008 ж. аяғы Жыл ішіндегі өзгеріс Сома теңге
% Сома теңге
% теңге
(3-1) %5/1
*100 1 2 3 4 5 6
7 Кәсіпорынның барлық капиталы 14740648,94
100
96880972,7
100 82148643,8 557,2
Оның ішінде:
1.
Меншікті капиталдың барлығы 41399,98
0,28
433842,88
0,44 92442,9 947,9 а)жарғылық капитал 97100 0,65
97100,1 0
- -
ә)жабылмаған табыс (зиян)
-55700,02
0,37 336742,88
0,34 392442,9 -704,5 2 Міндеттемелердің барлығы 14699249
99,7 96455449,9 99,55 81756200,9 556,1 Ұзақ мерзімді міндеттемелер 9930000
67,36 23404436 24,15 13474436 135,6 Оның ішінде:
Банктен несие алу 9930000 67,36 23404436 24,15 13474436 135,6 Ағымдағы міндеттемелер 4769248,9
32,35 73051013,9 75,39 68281765 143,1 Оның ішінде:
Қысқа
мерзімді кредиторлық борыш 640875,26
4,34 71491099,16 73,78 70850223,9 11055 а) жабдықтаушылармен есеп айырысу 640875,26
4,34 67227350,7 69,38 66586475 ,4
10389 ә)алынған аванс - - 4263748,34 4,4 4263748,4 - А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Матибаева С.Т. Кәсіпорынның қаржы жағдайын жетілдірудегі бухгалтерлік есептің рөлі
444
Бюджетпен есеп айырысу 23707
0,16
158508,74
0,16 134801,74 568,6 Басқадай кредиторлық борыштар 4104666,7
27,8 1401406
1,44 2703260,7 -65,8 а)жұмыскерлерге еңбек ақы төлеу - - 1048508,9 1,08
2 1048508,5 - ә) басқалар 4104666,7 27,8 352897,49 0,36 3751769,2 91,4 Тәуелсіздік коэффиценті - 0,28 0,44 -
- Қаржыландыру коэффиценті -
0,997
0,995
- -
0 20000000 40000000 60000000
80000000 100000000 120000000
2008 ж. басы 2008 ж. аяғы
БЕС-№30 стандартына сәйкес меншікті капиталға жарғылық, қосымша төленбеген капитал, резервті капитал және бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) кіреді. Меншікті капиталдың шамасы есепті жылдың аяғында өткен жылмен салыстырғанда 392442,9 теңгеге немесе 947,9%-ға көбейген. Кәсіпорынның жарғылық капиталының сомалары өзгеріссіз қалған 97100 теңге, бірақ пайыз жағынан өткен жылы есепті жылмен салыстырғанда 0,55%-ға жоғары. Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) есепті жылда 392442,5 теңгеге өсті. 2007 жылда кәсіпорынның жабылмаған зияны 55700,02 теңгені құраған. Ал 2008 жылдың бөлінбеген табысы 336742,88 теңге құрады. Сырттан пайдалануға алынған капиталдың (міндеттемелердің) шамасы есепті жылы өткен жылмен салыстырғанда 81756200,9 теңгеге немесе 556%- ға жоғарылаған. «Футура» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ұзақ мерзімді міндеттемесі, яғни банктен алған несие есепті жылы өткен жылмен салыстырғанда 13474436 теңгеге өсті. Қысқа мерзімді міндеттемелері 1 жылда 68281765 теңгеге немесе 15,3
Матибаева С.Т. Кәсіпорынның қаржы жағдайын жетілдірудегі бухгалтерлік есептің рөлі
445
есеге артқан. Оның құрамына қысқа мерзімді кредиторлық борыштар,
бюджетпен есеп айырысу және басқадай кредиторлық борыштар кіреді. Қысқа мерзімді кредиторлық борыш жылдың басында оның мөлшері 640875,26 теңге болған болса, жыл аяғында 71491099,16 теңгені құрады, яғни 111,5 есеге көбейген, нәтижесінде есепті жылы баланстың осы бабының үлес салмағы 4,34%-дан 73,78%-ға өскен. Жабдықтаушылармен, ердігерлермен есеп айырысуы үлес салмағы бойынша 4,34%-дан 69,38%-ға жоғарылаған немесе 104,8 есеге артқан. Алынған аванстары жылдың басында көрсетілмеген, жыл аяғында ол 4263748,46 теңгені құрады. Бюджетпен есеп айырысқан кезде алынған аванстардың үлес салмағы өзгеріссіз қалды, ал сомасы 134801,74 теңгеге артқан. Басқадай кредиторлық борыштар есепті жылы 2703260,7 теңгеге азайған. Меншікті капиталдың көлемін анықтап қоймай, сонымен бірге капиталдың жалпы сомасындағы оның үлес салмағын да анықтау маңызды. Бұл көрсеткіш тәуелсіздік коэффиценті – бұл коэффицентке қарап кәсіпорын сырттан тартылған қаржыдан қаншалықты тәуелсіз екендігін және өз қаражатын қаншалықты жұмсай алатынын көруге болады. Тәуелсіздік коэффиценті меншікті капиталдың кәсіпорынның барлық капиталына қатынасы ретінде анықталады: К тс = М к / Ак Мұндағы: Ктс - тәуелсіздік коэффицент Мк - меншікті капитал Ак - барлық капиталы. Тәуелсіздік коэффиценті неғұрлым жоғары болған уақытта, бұл қаржылық көздерінің тұрақты құрылымын сақтауға мүмкіндік береді. Инвесторлар, несие берушілер дәл осындай құрылымды таңдар еді, себебі ол кәсіпорынға өздерінің міндеттемелерінің кепілдігін жоғарылатады. Неғұрлым кәсіпорынның қаражаты көп болса, соғырлым үздіксіз жұмыс қамтамасыз етіліп, нарық жағдайында алға шығуға көмектеседі. Кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің қаржылық нәтижесі 2007 жылы 55700,02 теңге зиян шексе, 2008 жылы кәсіпорын 392442,9 теңге таза табыспен аяқтады. «Футура» жауапкершілігі шектеулі серіктестікте тәуелсіздік коэффиценті есепті жылы 0,28-ден 0,44-ке дейін немесе 0,16 пунктке жоғарылағанын көрсетеді. Есепті жылдағы тәуелсіздік коэффиценті нарықтық қатынастары дамыған елдерде (Еуропа, АҚШ) жоғары болып саналатын коэффицент шамасынан (0,5-0,6) төмен болып отыр. Сондықтан зерттеу жүргізілген кәсіпорында қаржылық тұрақтылық деңгейі өте төмен деп айтуға болады.
446
Егер бұл коэффиценттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екендігін көрсетсе, алдағы уақытта қаржылық қиындықтардың азайғанын көрсетеді. Есепті жылда зерттеу жүргізілген кәсіпорынның дебиторлық борыштың сомасы көбейген. Егер бұл көрсеткіштің сомасы есепті жылдың басында 7569543,41 теңгені құраса, жылдың аяғында 63584739,56 теңге болған, яғни 8,4 есе көбейген. Бұл көрсеткіш шамасының жоғарылауы кәсіпорынның қаржылық жағдайының төмендегенін көрсетеді [4.127-131]. Меншікті капиталдың шамасы есепті жылдың аяғында өткен жылмен салыстырғанда 392442,9 теңгеге өсті. Міндеттеменің шамасы есепті жылы өткен жылмен салыстырғанда 81756200,9 теңгеге жоғарылаған. Банктен алынған несие есепті жылы өткен жылмен салыстырғанда 13474436 теңгеге немесе 135,6 пайызға өсті. Теория бойынша кәсіпорынның жағдайы оң болу үшін дебиторлық борыш кредиторлық борыштан 2 есе жоғары болу тиіс. Зерттеу жүргізілген кәсіпорында бұл теорияға сай емес. Кәсіпорынның тәуелсіздік коэффиценті есепті жылы 0,28-ден 0,44-ке дейін немесе 0,16 пунктке жоғарылағанын көрсетеді. Тәуелсіздік коэффиценті нарықтық қатынастары дамыған елдерде жоғары болып саналатын коэффицент шамасынан (0,5-0,6) төмен болып отыр. Сондықтан кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық деңгейі өте төмен жағдайда.
ӘДЕБИЕТТЕР 1.
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржылық қорытынды есеп беру туралы Заңы. Алматы: Мұра. 2002. 2.
3.
4.
қаражат. 1996.
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6 2010 Г.Қ.ТҰРАБАЕВА 447
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің магистр-оқытушысы Г.Т.ПИШЕРОВ АИУ-нің магистранты
в АПК. This article deals with the contemporary condition and perspectives of the development in AIC. Агроөнеркәсіп кешенінің кәсіпорындары шеңберіндегі шаруашылық қатынастардың тұрақты және тиімді қызмет етуі концециясы сыртқы экономикалық жағдайларға тәуелді болып келеді. Бұл жағдайларға мемлекеттің салық және баға саясатын жатқызуға болады. Бұл мәселелер бірінші кезекте шешімін табуы керек, өйткені олар аграрлық сектор экономикасының нашарлап кетуіне қатысты. Аграрлық өндірісті қайта құру үрдісін тереңдету мен ауыл шаруашылық еңбеккерлерінің материалдық қызығушылығын арттыру өндіріс құралдарына (жер, мүлік), қойылған құнға деген меншік нысандарын өзгерту үдерісімен тығыз байланысты болу керек. Әрбір жұмыскерде қожайын сезімін ояту дивиденд төлемдерін арттыру арқылы қарапайым жұмыскерлерді өндірісті басқару, өнімді өңдеу мен сату үдерісіне қатыстыру жолымен іске асырылуы мүмкін.
Ауыл шаруашылық өнімдеріне мүдделі тауар өндіруші, өндірген өнім мен пайдаланылатын ресурстар иесі болуы қажет. Қажет болған жағдайда кәсіпорында нақты шаруашылық жүргізу жағдайлары мен жеке жұмыскерлерге қатысты тиімді (ұтымды) материалдық сый-марапат жүйесі жасалуы тиіс. Мысалы, өнім бірлігіне шаққандағы еңбек шығындарының сапалы және сандық көлемін анықтау; жұмыскердің мүлік пен еңбек салымына қарай алынған табысты әділетті үлестіру; инфляция деңгейін, еңбек
нарығында коньюнктуралық өзгерістерді ескере
отырып жұмыскерлерді материалдық сый-марапаттау жүйесіне дер кезінде өзгерістер енгізу; жұмысты қажетті сапада орындалмағандығымен кейбір олқылықтар үшін жауапкершілік өлшемдері мен шараларын нақты айқындау [1]. Ауыл шаруашылық кәсіпорын жұмыскерлерін материалды ынталандыру бойынша барлық жұмыстардың соңғы мақсаты басшы болсын, орындаушы болсын, баршаға түсінікті, қарапайым үлестіру қатынастарының жүйесін даярлау болып келеді. Өндірілген өнім көлемінен өндірістік шығындар мен жалпы шаруашылық қажеттіліктерге жұмсалатын шығындарды шегеру арқылы
алынған бастапқы бөлімшелердің тұтыну
қорын құру
жұмыскерлердің материалдық ынталандыру жүйесін ұйымдастырудың бір А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Тұрабаева Г.Қ., Пишеров Г.Т. Агроөнеркәсіп кешендерінде кәсіпорындардың қазіргі жағдайы...
нұсқасы ретінде қарастыруға болады. 448
Шаруашылық шеңберінде ұйымдық экономикалық механизм жүйесін жасау кезінде оны әр уақытта жетілдіріп, дамыту қажеттілігін естен шығармау қажет. Олардың қатарында өндіріс пен жерге деген түрлі нысандары мен шаруашылық жүргізу нысандарының көптүрлілігі, ауыл шаруашылық өндірісін қайта құру, агроөнеркәсіп кешенінде бәсекелік ортаны құру, аймақтық және бүкіл Қазақстанның агроөнеркәсібі үшін ауыл шаруашылығы өнімі мен азық-түлік нарығын, сонымен бірге материалды-техникалық ресурстардың нарығын қалыптастыру. Аграрлық сектордағы экономикалық қатынастар жүйесін келесі үлгі түрінде белгілеуге болады (1-сурет).
Шаруашылық жүргізудің, өндірістік кооперация мен интеграцияны дамытудың жаңа нысандары Агроөнеркәсіп кешені мемлекеттік басқару жүйесінің қазіргі заманғы құрылымдары Агроөнеркәсіп кешеніндегі жаңа басқару жүйелері (горизонтальді деңгейі, аумақтық, салалық аспект) Ауыл шаруашылық тауар өндірушілерінің өндірістік және коммерциялық қызметін айқындайтын бизнес-жоспар -
еңбекақы; -
жер мен
мүлік үлестері иелерінің құқықтарын жүзеге асыру Ауыл шаруашылық шикізаты мен азық-түлікке деген мемлекеттің кепілдік бағаларын нарық бағаларымен үйлестіру Аграрлық секторға арналған қаржыландыру мен несие
ресурстарының нарықтық механизмі (жекелей үйлестіру, бәсекелестік және т.с.с негіздегі механизмдер) Экономикалық мүдделерді жүзеге асыру және осы мүдделер арқылы меншік қатынастарын басқару
Сурет 1. Қайта құрылған агроөнеркәсіп кешеніндегі шаруашылық жүргізу механизмдер құрылымының үлгісі Көріп отырғанымыздай, зерттеліп отырған мәселенің маңызды әдістемелік негізінде қайта құрылған агроөнеркәсіп кешенінің шаруашылық жүргізу механизмдерінің барлық элементтерінің бірлестіктері мен өзара іс- әрекетін қамтамасыз ету жатады. Сол арқылы аргоөнеркәсіп кешені өндірісінің тұрақтанып, дамуына белсенді әсер етуін ұйымдық және экономикалық жағынан қамтамасыз етуге болады. Сонымен бірге қазіргі жағдайда шаруашылық жүргізудің жаңа ұйымдық-құқықтық нысандары өндірілетін өнім мен шикізатты өз қалауынша пайдаланып, әлеуметтік- экономикалық даму перспективасын анықтауға олардың мүмкіндіктері бар [2]. Қазіргі кезде ауыл шаруашылық өнім өндірісінің тағдыры тікелей кәсіпорын ұжымдарымен айқындалады. Сондықтан кәсіпорын бөлімшелерінің А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №6, 2010 Тұрабаева Г.Қ., Пишеров Г.Т. Агроөнеркәсіп кешендерінде кәсіпорындардың қазіргі жағдайы...
449
жұмыскерлерінде материалдық ынталылықты арттыратын шаруашылық шеңберіндегі экономикалық механизмдерін қалыптастыру қажет. Ұжымшар мен кеншарларды шаруашылықты жүргізудің жаңа нысандарына қайта құру барысында еңбекті, өндірісті ұйымдастыру және жұмыскерлерді еңбекке ынталандыру секілді маңызды мәселелер әлі күнге дейін шешімін таппай отыр. Кәсіпорындарды қайта құру барысында ұйымдық-өндірістік құрылым шаруашылық бөлімшелердің дербестілігін
кеңейту
арқылы
қалыптастырылуы қажет болған. Бірқатар кәсіпорындар осы аталған мәселеге аса көңіл бөлмей, шаруашылық шеңберінде жоспар құруды тоқтатып, еңбекті бөлуде, бөлімшелердің жүмысын қалыптастыруда қателіктер жіберуде. Ауыл шаруашылық кәсіпорындарда шаруашылық шеңберіндегі экономикалық қатынастарды қалыптастырып, олардың тиімді қызмет етуін қамтамасыз ету ұйымдық мәселелердің шешімін табуды керек етеді. Атап айтқанда, бұл еңбек ұйымдастыру нысандарын, бөлімшелердің оңтайлы шама-шарқын таңдау, кәсіпорынның ұйымдық құрылымын қалыптастыру. Экономикалық қатынастардың мәнін қарастырғанда кәсіпорындардың шаруашылық шеңберіндегі есептеу жүргізудің түрлі үлгілерін есепке алып отырудың маңыздылығын атап өту керек. Профессор А.М.Югайдың көзқарасы бойынша тәжірибе жүзінде қалыптасқан шаруашылық шеңберіндегі қатынастардың үш негізгі үлгісін бөліп көрсетуге болады. Шаруашылық шеңберіндегі есептеулердің бірінші үлгісі бойынша, шаруашылық ішіндегі бөлімшелер біршама тәуелсіз болып, басқа кәсіпорын мен ұйыммен өндірістік қатынастар түзу құқығын, дербес балансы мен есепшотының болуымен сипатталады. Олардың экономикалық қатынастары шаруашылық шеңбердегі есептеулер туралы ережелерге сай жүргізілуі тиіс. Бірақ бөлімшелер шығындардың өтелу мәселесіне жауап беріп, еңбекақының қалыптасуы қалдық ұстанымы негізінде жүзеге асырылады. Коммерциялық есептің мұндай үлгісі ауыл шаруашылық кооперативтері мен акционерлік қоғам түріндегі шаруашылықтарда қолданылады. Меншік қатынастары бастапқы ұжымдарға негізгі өндірістік қорларды бөліп беру негізінде қалыптасады. Дивидендтер кәсіпорын деңгейінде есептелген ставка мөлшерінде әрбір жұмыскердің салған жарнасына қарай есептелінеді. Шаруашылық шеңберіндегі қатынастардың екінші үлгісі кезінде бастапқы бөлімшелердің ұжымдарына өндірілген өнімді толықтай немесе бір бөлігін пайдалануға, өз пайдасы есебінен ұлғайтылған ұдайы өндірісті жүргізуге құқық беріледі. Бұл кезде ауыл шаруашылық кәсіпорындары бастапқы, қосалқы және қызмет көрсетуші бөлімшелердің одағын көрсетеді. Олардың бірлескен өндірістік қызметі бүкіл кәсіпорын және жеке бөлімше жүктеу/скачать 5,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|