Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010
жүктеу/скачать 4,29 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Иманқұлова Н.И. Көпен Әмірбек пародияларындағы сатиралық бейне
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010
- This article considers the peculiarities of word usage of poets in Kazakh poetries in the given stage.
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Қамбарбекова А. Қазақ поэзиясындағы ақындардың сөз қолданыс ерекшеліктері
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Иманқұлова Н.И. Көпен Әмірбек пародияларындағы сатиралық бейне
98 Телефон шалып мазалаған? Айтқаным жоқ ащы сын. Дәріптеп ем газетке. «Бас қаланың басшысын». Астананың әкімі боп, Бас қаланың әкімі боп Іші пысқан Зәкең бе? Жоқ, Сәкең бе? Мәкең бе?» [4.40].- деген жолдардан байқайтынымыз – сатирик Ф.Онғарсынова поэзиясында кездесетін көркемдік образдың желісінен ауытқымаған. Ғалымдарымыздың айтуынша, ақын өлеңдеріне қарсы пародия жазу «өлеңге қарсы – өлең» деген ұғым береді екен. Пародияның тек публицистикалық қана емес, көркем түрге де ие маңызы бар десек, оны жоғарыдағы жолдардан анық көре аламыз. Автор бұл жерде ақын өлеңдерінің сыртқы формасын, стилін, тіпті ырғағы мен буын санына дейін нақпа нақ жеткізе білуімен де ерекшеленеді. Бастысы, мұнда Фариза апамыздың сөз саптауы айқын бедерленген десек, пародия соңында автордың дәстүрлі шымшымасы, уытты тілі де көрініс тапқан: «А?
Қашан қайттым қай дауылдан? Кішкене кідіре тұр. Өтіп алайын тағы да Депутаттық сайлаудан... Жақсы, айналайын!.. [4.51]-деуі, пародияның негізгі талабына қызмет ететін жолдар. Шығармадағы «сайлау» сөзі күлкі ұғымында алынып отыр. Бұл пародияланған кейіпкердің қызметінен хабар береді. Фариза ақынның көзқарасы пародияда айна-қатесіз бедерленген. Автордың шеберлігін осы тұстан көреміз. Ол өзі пародиялаған тұлғаның стилі мен үлгісін үйрене келе характерді логикаға негіздеп, тың бейне сомдаған. Пародиядағы күлкі ақынның стилін барынша байытуы, дәл бейнелеуі мен ұтқыр жеткізілуі арқылы көрінеді. Автор кейіпкерін типтендіруде оның жүріп өткен жолдарына сүйенеді, оларды тілге тиек етеді. Бұлай жасау кейіпкерінің психологиялық жан дүниесін ашуда да маңыздылыққа ие болған. Пародияда ақын өлеңінің формасы өте жақсы сақталған, автор осы форма арқылы пародия мазмұнын да оған қарама-қарсы бағыттайды. Сықақшы ақынға мынадай кемшілік өтті деуден аулақ, есесіне оның істерін өз стилі арқылы әжуалы астары бар өлеңмен танытады. Көпен пародиясының өн бойында Фариза өлеңдеріне тән көркемдік желісі мықты сақталған. Тағы да Д.Ысқақұлына жүгінуге тура келіп тұр, ғалым өз сөзінде: «пародия - кез-келген сыншының, не ғалымның, не ақынның қолынан келе беретін нәрсе емес, сегіз қырлы әдебиетшінің ғана қанжығасына ілінетін аса қиын жанр» [3.257] деуі оның биік талаптарын көрсетеді. Фариза өлеңдерін
пародиялауда сатирик бұл талапты орындай алған. Көпен пародияларының ішіндегі таңдаулы еңбек Шерхан Мұртаза бейнесі. Шығармада сықақталар объектінің ерекшелігі мен мұндалап, мінездемелік - сипаттамалық А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Иманқұлова Н.И. Көпен Әмірбек пародияларындағы сатиралық бейне
99 көріністермен молая түскен. Ш. Мұртазаның өмірлік іс-әрекеттері штрих, деталдар арқылы кірігіп, пародияның көркемдігін күшейте түседі. Сатирик шығармасына құбылту, құлпырту үшін күлкілі теңеулерді арнайы кірістірген. «Ерді еріншектік, Жерді арамшөп аздырады», Біреулер мені «Ұлтшыл!» деп жазғырады. Өкпелейді. Өкпелесе, көшке берген тайлағын алсын, Немесе мен секілді Қайта-қайта депутат боп сайланып алсын». Кейіпкер сөзінде жай сөз, бос жатқан сөз жоқтың қасы, халық кәдуілгі өмірде танитын Шерхан болмысы. Осы тұрғыдан алғанда сатирик кейіпкерінің іс-әрекетіне сай портретін өте шебер құрастыра білген деуімізге болады. Шерхан линиясында сатирик тарапынан берілген ешбір кекесін мен келемеж көрінбейді, қайта оны көтермелеу, құрмет тұту белгілері бар. Кейіпкер Шерханның халыққа танымал бейнесі, сұсы, жанашырлығы шығарма барысында шырайлы юмормен беріліп тұр. Затында, юмор адал, жаны таза, турашылдықты нық ұстаған образдарға тән десек, пародияның өн бойынан ақжарқын юморды көреміз. Ол юмор кейіпкердің өзін өзі баяндау тұғырында тұрған. Пародиядан қоғамдағы келеңсіз көріністерге қарап тепсініп тұратын әділ бейнені көреміз. Көпен Әмірбек сахнаға шыққанда әзілді қалай айту керек, юморды қалай қолдану керектігін әзілкеш әртіс Бауыржан Ибрагимовке жазған пародиясында былай жеткізеді: «Мені «Тамашаға» шығарып, сценарий язған киім? Биләсизмі? Көзі кесірткенің көзіндей Көпен ипташ. Ао-о! Бит Көпен ипташтың көзі зеленый же. Как светафор. Шул Көпен ипташ айтты: - Бауыржан інім, - деді, - син «бухгалтер» дигән сузниң қайдан шыққанын биләсиңмі? – деді. - Конечно, биләм! – дедім. – Ул французның сузі! – дедім. Көпен ипташ айтты: - Юк, Бауыржан! Ул французниң сузі емес, қазақның сузі деді. «Бухгалтер» дигән суз «Бұқ! Ал! Тұр!», яғни «Бұғып ал да, тұрып кит! дигән қазақниң сузі - деді. Мин усыны айтып «Тамашаға» первый раз шықтым» [4.66]. Пародиядан Көпен ағамыздың творчестволық принципі көрінеді. Жалпы жұртшылық ақшаның ең көп тұсы деп танитын «бухгалтер» атауының өзінен күлкіге негіз боларлық іс-әрекет табады. Осы мамандық иелері сатира сүңгісінің ұшына көп түйреліп қалып жүреді десек, Көпен ағамыздың түсіндірмесінен атауының өзі сатираға тиек боларлық екенін танимыз. Сатираның объектісі жанды келемеж, шенеу, мұқату болса, автор осыларды мысқылдап, көзге көрінбес ұғымдарды айшықтай түскен. Әзілкеш әртіске қатысты пародияда автордың тапқырлығы, шешендігі көрінеді. А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Иманқұлова Н.И. Көпен Әмірбек пародияларындағы сатиралық бейне
100 Әдетте, көрермен қауымға татар шалының бейнесімен жақсы таныс Бауыржанға арналған пародияда оның стилін, сөйлеу мәнерін ғана емес, тіпті ойнау мәнерін де көріп тұрғандаймыз. Әдетте, пародия жасауда автор жеке адам бойындағы барша мінездер, оның өмірге деген көзқарасы, ойы мен психологиясы, тіпті оның жекелік имиджі мен өзіне тән стилі сол қалпында қайталанады. Сонда ғана ол адамның образы оқырман мен көрермен көз алдында жаңғырмақ, қайталанбақ. Бұл қаламгердің шеберлігінен хабар береді. Бір кездері қоғамымыздың белгілі қайраткерінің қатарында аты аталатын Заманбек Нұрқаділовке жазған пародиясында автор кейіпкерінің тілімен былай сөйлейді: «Көз таныстың көбісі Мені саясаткерге санап, «Алматының бұрыңғы мэрі ғой» дейді. Ал, білмейтін пәтшағарлар «Мақпал Жүнісованың ері ғой!» дейді. Мэр болғаным да рас, Ер болғаным да рас» [4.68] Пародия барысында өмір шындықтарын, кейіпкердің болмысын, тынысын көреміз. Кейіпкер сөзі оқырманға эмоциялық жылылық әкелетін күлкімен көмкерілген. Кез-келген сатиралық шығармада сатира бір ғана фактіден көрінбейді, кез-келген тұсынан, мақсатынан, идеясынан біртіндеп таныла береді. Мұнымен қоса автордың стильдік тенденциясына орай гротеск, гипербола, ирония, сарказм секілді түрлі құралдардың нәтижесінде пародия, памфлет, әшкерелеуші фельетон, юмор, шарж, карикатура секілді түрлі тарапқа түрлене береді. Біз тақырыпқа айналдырған Көпен пародияларында мұның баршасы көрініс тапқан. Автордың пародиялары барысында жеткен жетістіктері бірнешеу. Біріншіден, сатиралық шығармаға жағымды кейіпкерлердің көп болуы тән емес десек, автор пародия арқылы жағымды кейіпкерлер туындатуына жол тапқан. Және бұл арқылы жағымсыз кейіпкерлерді де әшкерелей алады. Екіншіден, кейіпкерлерді сомдауда комедиялық іс-әрекетімен юморлық қуақы тілге басымдылық берілген. Үшіншіден, сатира мен юморға арқау болатын кейіпкерді алыстан іздеп сабылмай, өз ортасынан алады, жақсы тұсы болса дамытып, ал жағымсыз тұсына арнап олармен күресуге татырлық сатира туындатады.
ӘДЕБИЕТТЕР 1.
Бегак Б., Кравцов Н., Морозов А., Русская литературная пародия. М. — Л., 1930. 2.
Фишер В., Пародия в творчестве Пушкина, «Русский библиофил», 1916, VI; Клевенский М., И. С. Тургенев в карикатурах и пародиях, «Голос минувшего», 1918; Оксман Ю. Г., Судьба одной пародии Достоевского, «Красный архив», 1923; Жуков П., Блок в «российской» пародии, «Жизнь искусства», 1923, № 31; Ямпольский И., «Война и мир» Л. Толстого в пародиях и карикатурах, «Звезда», 1928, IX; «Русская литературная пародия», М. — Л., 1930; 3.
Ысқақұлы Д. Сын жанрлары. – Алматы: «Санат», 1999. – 321 бет. 4.
Әмірбек К. Көпен келе жатыр! – Алматы: Нұрлы әлем. 2004. -319б. А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010
101 А.Ясауи атындағы ХҚТУ магистранты ҚАЗАҚ ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ АҚЫНДАРДЫҢ СӨЗ ҚОЛДАНЫС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
В этой статье рассматриваются особенности словоупотребления поэтов в казахской поэзии в данном этапе. This article considers the peculiarities of word usage of poets in Kazakh poetries in the given stage.
Қазіргі таңдағы түрлі мәдениеттер тоғысындағы жаһандану үрдісіне бағыт бұрған заманда ұлтымыздың рухани өресін биіктеткен тұлғалардың қалдырған мұрасына қайта үңілу, оның тағылымдық мәнін қайта зерделеу, сонымен қатар қазіргі қазақ поэзиясындағы жеке авторлық қолданыстардың ерекшеліктерін қалыптасыру және оны зерттеу – заман тудырып отырған қажеттілік. Қазақ халқымен бірге жасасып келе жатқан поэзиялық жанр тарихтың әрбір қоғамдық дәуірлерінен өтіп, заманына қарай өзгерістерге толы. Өткен
ғасырларда Абай,
Ш.Құдайбердіұлы, М.Жұмабаев, С.Торайғыров және тағы басқа ақындарымыздың өлеңдері қазақ поэзиясының өзегін құраған, әрбірі қазақ өлеңіне өз қолтаңбасын қалдырып, өлең жазуда ерекшеленген. Қазақ поэзиясында майталман және қайталанбас ерекше тұлғалы ақындар көп. «Өлең сөздің паштасы, Сөз сарасы» - деп жазған ұлы Абай қазақтың өлеңіне аса мән берген. «Балалық өтті білдің бе?» деген Абай заманындағы ащы мәселелерге аса мән беріп, Абай өзін танып, ерте есейгенін, түйгенін, өлеңмен өрнектей отырып халқының жүрегіне жеткізген. Шәкәрім поэтикасындағы күрделі тақырыптарды дүниетанымдық тұрғыдан көркем бейнелеу үлгісін ғылыми саралау – бүгінгі қазақ поэзиясының бастау көздерін анықтауға негіз болады. Соны ізденістер арқылы Шәкәрім өлең сөздерін жетілдіріп, рухани әлемімізді жаңа әдіс- тәсілдермен, бейнелік оралымдармен, жаңа сөз тіркестерімен, образдық үлгілермен толығып, оның поэтикалық әлеміндегі бейнелі суретті образдардың мәні қазақтың ғана емес, жалпы адамзаттық ақыл-ой дүниесімен астасып жататындығымен құнды. Қандай да бір мәселені тілге тиек етсе де ақынның ерекшелігі оны кең ауқымда алып, өлең өлшеміне өрісті оймен сыйдыра білген. Бұл қасиет сөз зергерінің шағын өлеңдерінде де, көлемді туындыларында да бөлекше бітімге, әсерлі айшыққа ұласқан. Ақын поэмаларының тақырыптық жүйесі, жанрлық түрі, идеялық және мазмұндық негіздері қазақ поэзиясындағы тың үрдісті танытады. Мағжан Жұмабаев поэзиясы өркениетті өркендетуде ертеңге жалғайтын бүгінгі мәдениетіміздің алтын көпірі [1.66]. «...Осы күнгі өлеңшілердің көбі Мағжан өлеңінің не сыртқы түріне, не
102 ішкі мазмұнына еліктемей жаза алмады. Кім өлең жазса, Мағжан өлеңінен алмай қоймайды» [2. 477]. «Ақын ана тілінің образдық, суретшілдік қуатын сұңғылалықпен сезініп, ішкі мүмкіндіктерін, ішкі ағыс-астарларын, қыртыс-қабаттарын мейлінше молынан аша алған. Оның интеллектуалдық мәдениеті, өнерпаздық қабілеті, өмірлік, көркемдік тәжірибесі, ересен ғылыми ізденістері – поэзияда жаңашылдық рухқа, өшпес өрнектерге, сан қилы сирек кестелерге бой ұруына әрі соншалықты құпия, күрделі тоқылуға бейімдеді. Сондықтан да өлең-жырларында қисынды логикалық сөйлемдермен қатар, әдеттен, дағдыдан тыс мағыналық жағынан түсінуге ауыр сөйлемдер мен сөздер, символикалар, жұмбақ иллюзиялар мен метафоралық мәні ала-бөтен сөз-образдар шаш етектен», - дейді С.Негимов [3. 272-б]. Ақын өлеңдері қисапсыз да қыруар көркемдік-бейнелеушілік құралдарға бай. Гауһардай көзі, бұлбұлдай сөзі, жүзі бар айдай, мінезі
Негізгі түбір сөздер зат есімнен сын есімге айналған. Гауһардай, бұлбұлдай, айдай, майдай, дариядай. Келесі шумақтардағы сынап+тай, түлкі+дей, қыран+дай, алмас+тай, сұр жылан+дай, тұрымтай+дай, ұршық+тай сөздері де теңеу жасайтын -дай, -дей, -тай, -тей жұрнақтары арқылы жасалып тұр. Поэзия сөзінің ерекше құбылыс екендігін, табиғат, қоғам, адам өміріндегі өзгерістің бәрін терең бағалай алатындығын, қыры мен сырын толық сипаттайтынын ғалым Серік Негимов өзінің «Өлең өрімі» еңбегінде (1980) кеңінен талдаған. Ендеше, Шәкәрім поэзиясының тілі өмір құбылыстарын сан құбылта сырлауға, құйқылжыта жырлауға жетеді. Оны ақынның: Арыңның болсын өлең айнасындай, Көрікті көптің ортақ пайдасындай. Жосылып жатсын артта жортқан жолы, Арынды асқақ өзеннің арнасындай [4. 140].
Қазақ поэзиясына, қазақ өлеңдеріне тән құбылыс, бұл – теңеу, салыстыру. Әсемдікті табиғатпен, сұлу қызбен, кіршіксіз махаббатты аққуға теңеу ол қазіргі қазақ өлеңдерінде бастауды Абай мен Шәкәрімнен алған.
Ал қазіргі ХХІ ғасырдың осы сәттегі поэзияға тоқталатын болсақ, қазақтың қоғамындағы барлық тарихи оқиғалар және адам бойындағы сезім мен табиғатты жырлау жалғасын табуда. Бірнеше жыр жинақтары шыққан ақындар Абзал Бөкенов, Төрегелді Тұяқбаев, Жұмаш Кененбаев, Сабыр Досымбеков өлеңдерінде ерекшелену бар, жеке автор ретінде өлеңді бастаулары да, ұйқасы да ешкімді қайталамайтындығымен сүйсіндіреді. Ең басты ұстаным – бөлек мінез таныту, өзгені қайталамауға ниеттену. Төрегелді Тұяқбаев өте назды, мұңшыл, сыршыл, Абзал Бөкенов ойшыл, Жұмаш құлаштап жазуға құштар А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Қамбарбекова А. Қазақ поэзиясындағы ақындардың сөз қолданыс ерекшеліктері
103 ақын. Поэзияға келген жаңа буын өкілдерінің, әдетте, ұқсастығы өте мол, ал бұл ақындардың өлеңдері әр авторға қарай өзгешеленеді. Бір қоғамда өмір сүріп жатқандықтан, қазақтың жалпы мұңымен, тыныс-тіршілігі бір болғандықтан белгілі тақырыптарда түйіседі, бірақ аяқ алыстары мен ой түйіндеулері сәйкес келмейді. Қазақтың өзінің поэзиясына тән, ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан үрдістер ол – адамның әрбір кезеңіне қалам тарту. Олардың бастан кешкен өмірлеріне - балалық шақ, жастық шақ, бұл кезеңдермен қалай қоштасты, бұл уақыттан өткізген заманнан кім қалай әсер алды. Нені аңсайды, нені көксейді? Болашақтан үміттерін, балалық бал-дәуреннен алған тәрбиесін жазуы оймен, өлеңмен қалай өрнектейді? Бұл сезімдерді поэзияға айналдыруда, әр автордың қалам құлашы мен әдісі өмірге келіп, ақынның стилі қалыптасады. Ал ақындардың поэзиядағы жеке авторлық қолданыстарына тоқталатын болсақ: Жаңбыр жауды, найзағай күркіреді, Қырат, белдер құлпырып дүркіреді. Ақын отыр қызығып осы шаққа, Қиялымда бір әсер жыр күледі.
С.Досымбековтың әр жолдағы әрбір өлең сөзі бір қимылды, әрекетті сипаттайды және әрекет әр кезеңдермен салыстырыла қолданылған. Қазақтың поэзиясында образдылыққа ерекше мән беріледі. Қазақтың ойы табиғатымызбен көркем үйлесуі тиіс, қазақ халқының тікелей ойымен ұштасып, көңілмен табиғатымызды суреттегенде, образдың бойында сұлулық болуы керек. Әдебиет пен өнердің басына қиын кезеңдер туындағанда да, поэзияның жыр жолдары халқымыздың ұрпағын тәрбиелеуде, эстетикалық тұрғыдан тәрбилеуде ерекше роль атқарғаны баршаға аян.
Жасыл белде ойнаған жасыл сағым Білмейді ғой, не жылап, не күлгенді... Қызығына тоймаған асыл шағым, Орамалын бұлғайтын секілденді. Бұл – Т.Тұяқбаевтың өлеңінің бір шумағы. Өлеңде балалық шақтың қол бұлғауы жалпылық пен образдылықты көрсетеді. Қыздың қол бұлғауын, өмірдің жастық шағын суреттеудің бір түрі, қыздың қол бұлғауы - өмірдегі нақтылық, яғни ақын нақтылық пен жалпылықты ұштастыра отырып, өзінің жеке авторлық қолданысын ұтымды пайдалана білген. «Еркін өлең - еркін ойлаудан туады» – дейді сыншы- ғалым Қ. Ергөбек. Мақала авторы ретінде мен де бұл оймен келісемін, себебі ұшқыр, еркін ойлаудан туған поэзиядағы өлеңдер оқырманның жүрегіне жол табады. Кең тынысты жырда ірі философиялық ойлар, лирикалық ішкі иірімдер қамтылады. ....Таянғанда кеш бояп қырат-қырды, Ұзарғанда көлеңке бір-ақ білді. Енді қайтіп көрместей бірін-бірі, А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Қамбарбекова А. Қазақ поэзиясындағы ақындардың сөз қолданыс ерекшеліктері
104
Аймаласып Аспан, Күн ұзақ тұрды. Ақ боз ат пен шана... Қиял қандай! Арқа қызып, құмарлық тұрар қанбай. Құшағынан Аспанның сытылып Күн, Батып кетті сырт көзден ұялғандай.... Бұл шумақтар – Ж.Кененбаевтың «Қыс пен кеш туралы жыр» өлеңінен үзінді. Бұл иірімділіктен философиялық ойлар лирикалық сазбен қамтылған. Мұндай сарын Егор Исаевтың өлеңдерінде де кездеседі. Ж.Кененбаевтың өлеңдері көлемі жағынан шағын, бірақ ішкі тынысымен ойы ұшан-теңіз. Бұл жердегі ойдың кең қамтылғандығынан жыр шумақтарындағы саздылық пен образдылық – элемент күйінде қалыптасқан.
Қазіргі ақындардың өлеңдерін саралай келе, осы төрт ақынға ерекше көңіл бөлуіміздің себебі, олар өлең құрастыруды бөлшектеп қарастырады. Бұл бөлшектерді елеусіз ортаға тастай салып, не өмірдің бір үзігін елестетеді, не ойыңа өмір-тіршілік жайлы бір сыр оралтады. «Аспаныңда айналып жүрген сені Алыс елдер жолдаған хат па дерсің», - деп, бейбітшіліктің символы - көгершінді еске түсіреді. «Көңілімнің бұтағына көгендедім, Көзіңе көрінбейтін бүршіктерді». Бұл – Төрегелді Тұяқбаевтың өлеңі [5.331].
Т.Тұяқбаев табиғи сезімін суреттегенде тым асырып суреттейді. Бояуын қалыңдата жеткізуге тырысады. «Образдардың тығыздығы өлеңнің еркіндігіне нұқсанын тигізеді» дейді белгілі ғалым Қ.Ергөбек. Бабам тартқан өлмейтұғын бір күйдің, Өмір болып басып жүрмін пернесін.
Абзал Бөкенов өткен тарихымыздағы «бабаларымыздың үрдісі мен өмірін жалғастырушымын» деп өзінің өлеңінде өрнектейді.
Ақын суреткер болуы тиіс, яғни өзінің сезімін, тынысын, танымын төрт өлең жолына сыйыстырып, оқырманға жеткізе білуі тиіс. Лирикалық кейіпкер кім болса да, ол бала бойжеткен, қартайған ақсақал болса да оның характерлік даралануы ақынның авторлық сипаттамасына бағынады.
Қазіргі қазақ поэзиясындағы авторлардың жеке қолданыстарына талдау жүргізсек, олар қазақ әдебиетіндегі дәстүрлі қалыптасқан өлеңдерді жаңа биікке көтере жырлап, жаңарған қоғамымызды, егемендігімізді оқырманға жеткізуде өз күштері мен таланттарын топтастыра отырып, биік шыңға көтеруі үшін жырларын, күш-жігерін аямауы даусыз. Негiзгi адами құндылықтардың әлсiреуi, рухани сұраныстың төмендеп кеткендiгiнің кесiрi әдебиетке де тиiп жатыр. Әр уақыттың өзiндiк талабы, сұранысы бар. Өз уақытын өткiзiп алған шығарманың құны бәрiбiр өз уақытындағыдай болмайды. Кеңес одағы кезiнде қаламгерлердi тiзiм арқылы жарнамалады, олардың аты сол тiзiм арқылы елге танылды. Бiраз жазушылар мен ақындардың дәуiрi сол кезде жүрдi. Өйткенi, ол кезде А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Қамбарбекова А. Қазақ поэзиясындағы ақындардың сөз қолданыс ерекшеліктері
105 әдебиет идеологияның қаруы болған едi. Қазiр заман өзгеріп, егеменді ел болғандықтан қазақ поэзиясына жаңа буын, жаңа қаламгерлер және жаңа идеялар мен жаңа кейіпкерлер келді деп айта аламыз. Сөз жоқ, «әдебиеттiң мақсаты – адамға өзiн-өзi тани бiлуге жәрдемдесу» дейді М.Горький. Қазақ поэзиясында қоғамдағы өзгерістерге байланысты, поэзиялық жаңару қағида бойынша дәуiрлеген кезi болды. Қазiр оның мақсаты, мәнi өзгердi. Бүгiнгi поэзияның мiндетi – өзiңдi тану арқылы өз-өзiңе, өзiңдi танытуға жәрдемдесу деп қарау, қазақ поэзиясы, жаңалық әкелетiн жаңа есiмдерді күтуде. Тәуелсiздiк – киелi ұғым. Қазақ халқының азаттық жолындағы күресi сонау жүзжылдықтардың қойнауынан бастау алады. Қазіргі авторларға берілген сый, тәуелсiз мемлекетте өмір сүріп, поэзияда таңдаған тақырыптарын жырлап, жеке авторлық қолданыстарын пайдаланып, өз қолтаңбаларымен ерекшеленуіне мүмкіндіктері мол.
ӘДЕБИЕТТЕР 1.
Кәрібаева Б. « Қара өлең және Лирика», Алматы. -2001. -171 б. 2.
Аймауытов Ж. М.Жұмабаев. Алматы: Жазушы, 1992, 477 б. 3.
Негимов С. Шәкәрім шеберлігі. Шәкәрімтану мәселелері, ІІ том, Алматы: Раритет, 2007. -272 б. 4.
Шәкәрім Құдайбердиев шығармалары (өлеңдер, дастандар, қара сөздер). Алматы: Жазушы. 1988. 360-бет. 5.
жүктеу/скачать 4,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|