А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011

61 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Satylkhanova G.A.
 
Keeping discipline in the classroom 
 
 
1.
 
Grading scales and criteria.  
2.
 
Consequences of absences, tardiness, and missed assignments.  
3.
 
Rewards for extra work.  
4.
 
Consequences for disruptive behavior.  
Teachers  must  apply  the  rules  to  everyone  without  showing  favouritism.  Rules 
should be concise and clear, and everyone should receive copy (or the teacher can hang 
them in the classroom in a visible place).  
 
STRATEGY 
STUEDNTS  WHO  USE 
IT 
MISTAKEN 
TEACHER 
REACTION 
SUGGESTIONS 
FOR 
IMPROVING 
SITUATION 
Achieving 
learning 
goals 
Good  students  who  are 
motivated,  interested  in 
the 
subject, 
and 
predisposed  to  learning 
can  become  bored  if  the 
assignments  are  too  easy, 
and  then  they  become 
disruptive or inattentive.  
Trying  to  show  that  the 
student  doesn’t  deserve 
good marks, arrogance, or 
other  responses  that  kill 
the student’s potential and 
arouses 
feelings 
of 
injustice.   
Establish 
a 
special 
programme 
with 
individual  tasks.  Separate 
evaluation  of  language 
skills  and  evaluation  of 
effort put into completing 
assignments.  
  
Seeking approval 
Students 
who 
lack 
motivation  but  want  to 
deserve/receive 
praise 
seek  the  approval  of  a 
significant  person  (the 
teacher).  Two  possible 
causes  for  this  strategy 
are  a  desire  for  a  feeling 
of 
safety 
and 
bad 
relations with peers.  
Showing  favouritism  and 
treating  these  students  as 
allies  in  disagreements 
with  other students  or the 
rest of the class.  
Apply 
the 
same 
evaluation  criteria  for  all 
students.  Do  not  make 
unpedagogical 
alliances 
with 
some 
students 
against other students.  
Withdrawal or hiding 
Students 
with 
low 
motivation  often  aim  to 
simply get through school 
without  any  difficulties, 
which  requires  resigned 
patience  and  obedience. 
These 
students 
seem 
passive and uninvolved in 
their 
learning, 
but, 
paradoxically,  they  make 
efforts to hide themselves 
and their opinions.  
Asking 
only 
for 
volunteers  and  leaving 
weak  or  quiet  students  to 
themselves.  
Involve  the  whole  class, 
and  use  pair  and  small 
group 
work. 
Require 
measurable 
results 
of 
class work and homework 
so  that copying  is  easy  to 
discover.  
   
Addressing discipline problems 
Keeping  order  during  the  lesson  usually  requires  avoiding  unnecessary 
interruptions  and  changes  in  the  lesson  plan.  Arguing  with  students,  commenting 
on  their  bahaviour,  and  any  shouting  means  the  troublemaking  students  have 
succeeded  and  the  goals  of  the  lesson  have  been  lost.  If  the  situation  gets  worse, 
students’ aggression is likely to increase, and they receive the attention they desire.   
Three effective ways of addressing discipline problems, in the order in which 
they should be used, are:  
 
 

62 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Satylkhanova G.A.
 
Keeping discipline in the classroom 
 
 
1.
 
Nonverbal approach 
When  a  student  does  something  to  disturb  the  class,  the  teacher  should 
continue  with  the  lesson  while  reacting  calmly  and  nonverbally.  This  can  be 
making eye contact with the disruptive student, standing near the student, making 
calming gestures, or all of these things simultaneously.    
 Verbal approach 
Without interrupting the lesson, the teacher can try another set of techniques 
to stop or minimize disruptive behaviour. These include lowering his or her voice, 
inserting  the student’s name  in  statement,  and  calling  on  the student  to answer a 
question or to repeat the answer of another student. The teacher might also change 
the task and quickly organize a common activity.  
It is very important to remember that the teacher should not attempt to prove 
that  the  offending  student  doesn’t  know  something  but  should  terminate  the 
disruption without giving a public scolding. When these first two approaches fail, it 
is  time  to  react  verbally  to  the  offensive  behaviour.  Unfortunately,  too  many 
teachers use this approach first.   
2.
 
Reacting to the disruptive behavior  
 The teacher can make a short statement identifying the incorrect behaviour, a 
short expression of the wish for good behaviour or an announcement of a reward 
for good behaviour. It is worth remembering that a teacher who can’t calm students 
in a skillful way can make the situation worse. Any  comments the teacher makes 
should be short because they will also be considered interruptions by the students 
who  are  not  misbehaving.  Finally,  in  using  these  techniques,  we  must  remember 
two things: we can criticize a student’s behaviour, but we should not criticize the 
student; and our criticism should be constructive and polite.  
Conclusion   
In  conclusion  we  want  to  say  that  on  some  occasions,  all  teachers  have 
problems  with  keeping  discipline.  Some  teachers  have  a  natural  gift  for  arousing 
respect  from  their  students,  while  others  must  work  very  hard  to  get  it.  With  or 
without this natural talent, a teacher has to learn a lot about sociology, psychology, 
and pedagogy and also learn a lot from his or her experience with students.  
The  problem  of  keeping  discipline  in  the  classroom  is  too  widespread  and 
complex  to  provide  an  ideal  solution  for  all  circumstances  in  an  article  of  this 
length.  In  our  opinion,  too  little  is  said  and  written  about  this  critical  aspect  of 
teaching. We hope that these ideas and suggestions will help teachers find practical 
solutions to discipline problems they encounter in their classrooms. 
 
REFERENCES 
 
1.
 
Janowsk A. (2004) A student in the theatre of school life. -Warsaw: WSiP. 
2.
 
Komorowska H. (2002) Methods of foreign language teaching. -Warsaw.  
3.
 
Okon W. (1975) Dictionary of Pedagogy.  

63 
 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
 
Г.ӘБІЛ 
А.Ясауи атындағы ХҚТУ «Түркістан Ахмет Ясауи» кәсіби колледжінің магистр-оқытушысы 
 
А.БАЙТҰРСЫНОВ ПУБЛИЦИСТИКАСЫНДАҒЫ ЭТНОДЕФОРМАЦИЯЛЫҚ 
МӘСЕЛЕЛЕР 
 
В данной статье анализируются проблемы этнодеформации в публицистике А.Байтурсынова. 
 
This article deals the problems of ethnodeformation in A.Baytursunova 's publicistic writing. 
 
Қазан  төңкерісінен  кейін  бұрынғы  патшалық  Ресейге  қараған  Ұлан-
ғайыр  атырапта  қоғамдық-әлеуметтік  өмір  мен  әдебиетте  қат-қабат, 
шытырман,  аласапыран  идеялық  шайқастар  үстінде  көптеген  өзгерістер 
басталды.  
Сан  ғасырлық  даму  жолдарын  бастан  кешірген,  халқымыздың  көркем 
шежіресі  болған  әдебиетімізге  XX  ғасырдағы  әлеуметтік  қозғалыстар, 
төңкерістер қолма-қол әсер етті. Көптеген идеялық ағымдары бар, жанрлары 
жан-жақты  тармақтала  бастаған  әдебиеттің  өкілдері,  кешегі  отар,  қаналған 
елдің  әр  жастағы,  әр  деңгейдегі,  әр  түрлі  саяси  бағдардағы  перзенттері  ұлы 
өзгерісті әр түрлі қабылдады.  
Төңкеріс дәуіріндегі аса күрделі, өткір әлеуметтік тартыс жағдайы кейбір 
жазушыларды  абдыратты,  қиялдың  қия  шатқалына  әкеп,  тығырыққа  тіреді, 
қуғынға  салды,  қалам  ұстау  түгілі,  тыныш  өмір  сүруге  мүмкіндік  бермеді, 
тіпті опат етті.  
Қайсыбіреулер қоғамдық  күрестен күрт  суынып, үн-түнсіз  жатып алды. 
Аударма оқулық жасаумен айналысып кеткен қаламгерлер де бар. Әдебиетке 
Қазан  төңкерісінен  бұрын  келген  Шәкәрім  Құдайбердіұлы,  Ахмет 
Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Мағжан Жұмабаев, т.б. ұлы ғалымдар өнер 
айдынында  ұзақ  жүзе  алмады,  сан  қилы  қуғынға  түсіп,  ақыры  бәрі  де  опат 
тапты. Саяси толқындар, экономикалық дағдарыстар, қоғамдық ойдағы қым-
қиғаш тартыстар тұтас процесті тоқтатып, жаңа әдебиет жасауға кедергі бола 
алған  жоқ.  Кең  байтақ  елді  дүбірлеткен  өзгеріс  рухы  халық  арманын  ту 
қылып  ұстаған  қазақ  ақындарының  өзекті  тақырыбына  айналып, 
еңбекшілерді  күреске  шақырған,  бостандық,  теңдікті  жырлаған  шығармалар 
тудырды.  
1920  жылы  Қазақ  Автономиялық  Кеңес  Социалистік  Республикасының 
құрылуы  ұлттық  мәдениеттің,  өнердің,  әдебиеттің  кең  қанат  жайып 
өркендеуіне  көп  жағдай  туғызды.  Қаулап  шыға  бастаған  «Тіршілік»,  «Қазақ 
мұңы»,«Мұғалім»  ,  «Еңбек  туы»  ,  «Еңбекші  қазақ»,  «Қызыл  Қазақстан», 
«Жаңа әдебиет», «Ұшқын», «Кедей сөзі», сияқты сан алуан газет-журналдар 
халықтың  көкірек-сезімін  оятты,  ойына  ой  қосты,  білім  берді,  әлеуметтік 
мәселелерді түсіндірді, сауатсыздықты жойды, әдеби күштерді топтастырды. 
Қазақ тілінде шығатын газет-журналдар, кітаптар, оқулықтар саны күрт өсті.  

64 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Әбіл Г.
 
А.Байтұрсынов публицистикасындағы этнодеформациялық мәселелер
 
 
 
Мәдениет    ошақтары    ұйымдастырылып,    ана    тілінде  оқытатын 
мектептердің  жағдайы  жақсарды.  Мерзімді  баспасөзде  халық  ой-арманын 
бейнелейтін шығармалар жариаланды.  
Тұтас  буынның  төлбасы,  кешегі  Абай,  Ыбырай,  Шоқан  салған 
ағартушылық  бағытты  ілгері  жалғастырушы  -  ірі  ғалым-тілші,  әдебиет 
зерттеуші, түркітанушы, дарынды ақын-аудармашы Ахмет Байтұрсынұлы. 
Әр  түрлі  оқиғаларға,  халықаралық  жағдайға,  заң,  жер  мәселесіне 
арналған  «Бұ  заманның  соғысы»  (1915),  «Закон  жобасының  баяндамасы» 
(1914)  (осы  мақала  үшін  А.Байтұрсынов  айып  пұл  төлеген)  «Қазақ  халқын 
билеу турасы 1868 жылы шыққан уақытша положение» (1914), «Губернатор 
өзгертілуі»,  «Соғысушы  патшалар»,  «Қазақ  жерін  алу  турасындағы  низам» 
«1913),  «Қазаққа  ашық  хат»  сияқты  көптеген  мақалалар  А.Байтұрсыновтың 
көзқарас  эволюциясын,  тарихи  білігін,  ойшылдық  деңгейін,  журналистік 
стилін көрсетіп, рухани даму кезеңдерімізден мол хабар берді. /1/ 
Автордың  «Қазақ  өкпесі»  мақаласында  («Айқап,  1911,№2)  тарихи 
мәселелерге  обьективті,  ғылыми  тұрғыдан  қарайтындығы  көрінеді,  қазақ 
хандығы неліктен құлады, өз алдына дербес мемлекет болып тұра алмаудың 
себебі,  Россияға  қосылудың  негізі  жағдайлары  деген  проблемалардың 
жауабы  айтылады.  «Олжалы  жерде  үлестен  қағылғанымыз,  ордалы  жерде 
орыннан  қағылғанымыз,  жаралы  жерде  үлестен  қағылғанымыз  -  бәрі 
надандық кесапаты» дей келіп, ел менелді, ұлт пен ұлтты теңгеретін – ғылым, 
өнер  екенін  айтып,  оқуға,  ағартушылыққа  ден  қояды.  Бұл  жерде  ішкі 
этнодеформациялық кіші шеңберінің оқиғалары басымырақ [2]. 
Бұл  бағытта  жазылған,  бір-бірімен  сабақтас  мақалалар  өте  көп:  «Оқу 
жайы («Қазақ», 1913,№11) мақаласында өз кезіндегі мектептер ісін тиянақтай 
отырып,  сол  тұстағы  Қостанай  уезіндегі  сауаттылық  мәселелерін  қозғайды. 
Әрбір  жүз  кісіден  6  еркек  қазақша,  әрбір  мың  кісіден  6  еркек  орысша,  ал 
әрбір  үш  жүз  кісіден  1  әйел  қазақша,  төрт  мың  кісіден  1әйел  орысша  хат 
таниды  деген  дерек  келтіреді.  «Қазақша  оқу  әлі  бір  белгілі  тәртіпке  келіп 
жеткен жоқ, кемшілігі есепсіз көп [3]. 
Тәртіппен  оқытарлық  мұғалімдер  аз,  оқу  программасы  жоқ,  белгілі  оқу 
жолы  жоқ,  салған  мектептер  жоқ,  қазақша  оқуды  аймаққа  бірдей  жеткілікті 
ететін  жасалған  өрнек  жоқ,  оқыту  ғылымын  үйрететін  даремұғалимун 
(педучилище) жоқ» деп күйзеледі [3]. 
Осыған  жалғас  ойларды  «Қазақша  оқу  жайынан»  (1913)  мақаласында 
дамыта  нақтылай  түсіп,  автор  былай  деп  жазады:  «Бала  оқытуын  жақсы 
білейін  деген  адам  әуелі  балаларға  үйрететін  нәрселерін  өзі  жақсы  білерге 
керек, екінші баланың табиғатын біліп, көңіл сарайын танитын адам боларға 
керек.  Баланың  ісіне,  түсіне  қарап,  ішкі  хәлінен  хабар  аларлық  болу  керек» 
[3]. 
    
  
 
 

65 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Әбіл Г.
 
А.Байтұрсынов публицистикасындағы этнодеформациялық мәселелер
 
 
 
Кеңес  империясы  дәуірінде  А.Байтұрсынов  есімін  атаудың  өзі  қылмыс 
саналса,  еліміз  тәуелсіздік  туын  тіккеннен  кейін  халқымыз  өзінің  ұлы 
перзентімен қайта табысып отыр.  
Жазушының 
«Орысша 
оқушылар» 
мақаласында 
«орысша 
оқығандарымыздан пайда жоқ деп, қазақ өкпелейді. Сондағы оқығандарымыз 
дейтіні  шолақ  оқулар  болса,  оларға  өкпе  жүрер  ме?  Егерде  оқығандарымыз 
деп  жоғары  я  орта  оқулыларды  айтса,  олар  тіпті  аз-ақ  есепте  емес  пе:  Ұлт 
жұмысы  –  үлкен  жұмыс,  үлкен  жұмысқа  көп  жұмысшы  керек.  Егер  де  оқу 
іздеген  талапкерлеріміздің  қырықтан  төртеуі  ғана  оқырлық  орын  тауып, 
басқалары  қаңғырып  далада  қалып  отырса,  жұрт  жұмысшысы  көбейіп 
мандыр ма, жұмысшы көбеймесе, жұрт жұмысы ілгері басып өнер ме? [4] 
Сол  қаңғырып қалып  тұрған  балалар  ұлттың  ұлы емес  пе? Болам деген 
жұрт болмаса, жұртым дейтін бала қайдан шықсын. Аталық міндетін атқарып 
отырған жұрт жоқ, жұртқа борыштымын деп, жүрген қазақ баласы жоқ.  
Айып  не?  Айып  қазақ  халқының  санасының  ауытқуы.  Бұл  жерде  қазақ 
халқының санасын орыстар күшпен әурелендіріп отырғанын көреміз [5]. 
Дәл  осы  жерде  этнодеформацияның  кіші  шеңберін  көруге  болады.  Бұл 
құбылыс қазір де орын алуда. Қазіргі жастар орысша білуді, орысша киінуді 
әдетке айналдыруда жастар өз әдет-ғұрпынан тыс, ұмыту үстінде. Бұл жерде 
жастардың 
сыртқы 
елдердің 
идеологиясына 
бұрмаланып,  ұлттық 
идеологиядан айырылуда. Этнодеформацияның үлкен шеңбері орын алуда.  
   
 
 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. А, 1992. 
2.
 
Байтұрсынов А. Қазақ өкпесі // «Айқап», 1911 ж, №2. 
3.
 
Байтұрсынов А. Қазақша оқу жайынан // «Қазақ», 1913, 16 май (бас мақала) №74. 
4.
 
Байтұрсынов А. Орысша оқушылар //«Қазақ» газеті, 1913, 15 август, №26.(Бас мақала). 
5.
 
Әбілов Ж. Этнодеформация (Ұлттық сана мәселелері). Қызылорда: «Тұмар», 2007. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

66 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
 
N.JUNAYEVA  
A.Yesevi UTKÜ, Yüksek Lisans öğrencisi 
 
XIV YÜZYIL ŞAİRİ ŞEYYAD HAMZA’NIN HAYATI VE ONUN “VEFAT-I 
HAZRET-İ MUHAMMED ALEYHİSSELAM” ADLI ESERİ HAKKINDA 
 
Мақалада 14-ші  ғасыр   Түрік  ақыны  Шеййад  Хамза  және оның «Vefat-ı Hazret-i  Muhammed 
Aleyhisselam» (Хз. Мұхаммед пайғамбардың қайтыс болуы) атты еңбегі жайлы айтылады.  
 
В  статье  рассматриваются  жизненный  путь  турецкого  поэта  14  века  Шеййада  Хамзы  и  его 
труд «Vefat-ı Hazret-i Muhammed Aleyhisselam» (Кончина пророка Мухаммеда). 
 
This  article deals with  the life course  of the Shejjada Hamzy, 14  centuries Turkish poet  and it’s 
work «Vefat-ı Hazret-i Muhammed Aleyhis-selam» (Death of prophet Mohammed). 
 
Türk  devletlerinin  bağımsızlığı  alması  sayesinde  aynı  kökten  gelen  Türk 
topluluklarında yaşayan, eser veren  ziyalıların hayatını ve bununla birlikte onların 
bıraktığı  vazgeçilmez  eserleri  araştırmak  imkanına  sahip  olduk.  Kardeş  halk 
edebiyatlarını  karşılıklı  olarak  incelemek,  ve  tanıtmak  imkanı  bulundu.  Türk 
devletlerinin  hem  sözlü  hem  de  yazılı  edebiyatını  karşılıklı  şekilde  incelemek, 
edebi ürünlerini tanıtmak gibi bilim adamlarımızın, üstadlarımızın ilmi çalışmaları 
sürdürmek amacıyla bu çalışmayı ele aldık.   
ini  temada  eser  veren  Anadolu  Türk  şairlerinden  Şeyyad  Hamza’yı  bilim 
alemine  ilk  defa  tanıtan  Fuat  Köprülü  ve  Fuat  Köprülü’nün  verdiği  bilgileri 
tekrarlayan bir çok bilim adamları 13. yüzyıl şairi olarak tanıtmıştı. Şeyyad Hamza 
hakkında  bugüne  dek  bir  çok  araştırmalar  yapılsa  da  bilgiler  sınırlıdır.Şeyyad 
kelimesi  üzerinde  yapılan  araştırmalara  göre,  daha  çok  miladi  XIII-XIV.asırlarda  
yüksek  sesle  manzumeler  okuyup,  dinleyenleri  coşturan  kimselerin  taşıdığı  bu 
ünvanın,  ayrıca  Mevlana  dergahında  mutrib  ve  guyende’ler  arasında    bir  sınıfa 
verildiği  ve  nihayet  mevleviliğe  mensup  kimselerce   bir  lekap  olarak  kullanıldığı 
anlaşılmaktadır.    
 Başlangıçta  bir  çok  bilim  adamları  tarafından  13  yüzyıl  şairi  olarak  kabul 
edilen Şeyyad Hamza hakkında Prof.Dr. Metin AKAR tarafından yapılan en yeni 
araştırmaya  göre  şairin  1348  yılında  sağ  olduğunu  anlıyoruz.  Prof.Dr.  Metin 
AKAR  Şeyyad  Hamza  üzerinde  yaptığı  en  yeni  çalışmasını  Ankarada’ki  Milli 
kütüphanede  3772  numaralı  yazma  mecmua  içinde  bulunan  Şeyyad  Hamza’ya  ait 
50 
beyitlik mersiye tarzındaki şiiri bularak ilim alemine 26-30 Eylül 1983’te İstanbulda 
yapılan  V.Türkoloji  Kongresinde  sunmuştur.  Bu  çalışma  sonucunda  Şeyyad 
Hamza’nın 14. yüzyıl şairi olduğu haklı olarak kesinlik kazanmıştır. Kasidenin konusu 
veba  salgınıdır.  Kasidenin  sonunda  bizzat  şair  tarafından  tarih  de  verilmiştir.  1348 
yılında  sağ  olduğunu,  Akşehir’de  veba  salgınından  ölen  kızı  için  yazdığı  mersiyeden 
anlıyoruz. Şeyyad Hamza’nın Prof.Dr. Metin AKAR tarafından bilim alemine sunulan 
şiiri onun yaşadığı yüzyılı ortaya koyacak niteliktedir. 50 beyitlik bu şiirin,
 
    7. Ecel n’olur ki takdır-i ezeldür 
   Veba n’olur, kaza-i asumandur  

67 
 

жүктеу/скачать 3,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: