Ғылыми педагогикалық журнал

Тюлькубаева А.Т. 
252 
4.
 
Илахунов  К.Т.,  Феоктистова  С.В.  Психолого-педагогические  факторы  развития  речи  в 
дошкольном возрасте // Дошкольное образование в Казахстане. – 2006. - № 4. - С. 17-20. 
 
 
 
УДК 372 
 
ЗНАЧЕНИЕ И ИСПОЛЬЗОВАНИЕ РАЗВИВАЮЩИХ ИГР В РАЗВИТИИ И 
ОБУЧЕНИИ ДЕТЕЙ РАННЕГО ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА 
 
Тюлькубаева А.Т. 
(мини-центр школы-гимназии им. Б. Баяна, г. Булаево, р-н М. Жумабаева, СКО) 
 
 
 
Для  современной  образовательной  системы  проблема  умственного 
воспитания  чрезвычайно  важна.  Необходимость  компетентно  ориентироваться  в 
возрастающем  объеме  знаний  предъявляет  иные,  чем  были  30-40  лет  назад, 
требования  к  умственному  воспитанию  подрастающего  поколения.  На  первый 
план  выдвигается  задача  формирования  способности  к  активной  умственной 
деятельности. 
Детство – самоценный период в жизни человека, определяющий перспективы 
становления  его  субъектности.  В  дошкольном  возрасте  происходит  закладка 
фундамента, который в дальнейшем позволяет ребёнку успешно осваивать любые 
специальные знания. 
У детей психические процессы лучше формируются в игровой деятельности. 
Перед  педагогами  стоит  задача  -  предоставить  каждому  ребенку  возможность 
радостного  и  содержательного  проживания  периода  дошкольного  детства.  Игра  
трактуется  как  способ  реализации  потребностей  и  запросов  ребенка  в  пределах 
его возможностей» 
В основе системы развивающих игр лежат следующие принципы: 
- 
совмещение в деятельности ребенка элементов игры и учения и постепенный 
переход  от  игр  –  забав  через    игры  –  задачи  к  учебно-познавательной 
деятельности; 
- 
постепенное усложнение обучающей задачи и условий игры; 
- 
повышение умственной активности ребенка в решении предлагаемых задач; 
- 
органическая  связь  и  взаимосвязь  между  внешней  и  внутренней 
(умственной) активностью ребенка и постепенный переход к более интенсивному 
умственному труду; 
- 
единство обучающих и воспитательных воздействий 
В результате реализации этих принципов создаются условия, способствующие 
становлению  начальных  форм  самооценки  и  самоконтроля  ребенка,  что  имеет 
огромное значение и для его учебной деятельности (будущей и настоящей), и для 
полноценной жизни в коллективе сверстников. 
Ребенок,  увлеченный  привлекательным  замыслом  новой  игры,  как  бы  не 
замечает  того,  что  он  учится,  хотя  при  этом  он  то  и  дело  сталкивается  с 
затруднениями,  которые  требуют  перестройки  его  представлений  и 
познавательной  деятельности.  Если  на  занятии  ребенок  выполняет  задание 
взрослого, то в игре он решает свою собственную задачу. 

Значение и использование развивающих игр 
в развитии и обучении детей раннего дошкольного возраста 
253 
 
В  основу  развивающих  игр  положены  два  принципа  обучения  -  это  от 
простого к сложному  и "самостоятельно по способностям". Этот  союз позволил 
разрешить  в  игре  сразу  несколько  проблем,  связанных  с  развитием  творческих 
способностей: 
- 
развивающие игры могут дать пищу для ума с самого раннего возраста. 
- 
их  задания-ступеньки  всегда  создают  условия,  опережающие  развитие  
способностей. 
- 
поднимаясь  каждый  раз  самостоятельно  до  своего  потолка,  ребенок 
развивается наиболее успешно. 
- 
развивающие игры могут быть очень разнообразны по своему содержанию, а 
кроме того, как и любые игры, не терпят принуждения. 
В  развивающих  играх скрыта  возможность  самостоятельно  находить  ответы 
на  многие  вопросы:  в  чем  гармония  сочетания  фигур,  как  обеспечить 
трансформацию  цветов  и  форм  одновременно,  изменить  форму  игрового 
устройства  и  т.  д.,  что  характерно  для  таких игр,  как  «Сложи  узор»,  «Уникуб», 
«Цветок  лотоса»  и  других.  Каждая  из  развивающих  игр,  -  как  правило,  модель 
действительности.  Качества  личности  (самостоятельность  и  инициативность, 
креативность и др.) и умения (комбинировать, предполагать, видоизменять и др.), 
приобретенные  в играх, применимы в любой учебной и жизненной ситуации. 
Большой  вклад  в  разработку  занимательного  математического  материала 
внесла З.А.Михайлова. Разработанная ею система работы с дошкольниками имеет 
развивающую  направленность.  З.А.Михайлова  считает,  что  главными  путями 
реализации программы математического развития детей являются познавательные 
и  развивающие  игры  (игровые  занятия),  а  также  самостоятельная  детская 
деятельность,  математические  конкурсы,  развлечения,  вечера  досуга  и  т.п., 
организуемые с детьми. 
Б.П.Никитин  разработал    систему  развивающих  игр.  Каждая  игра  Никитина 
представляет  собой  набор  задач,  которые  ребенок  решает  с  помощью  кубиков, 
кирпичиков, квадратов из дерева или пластика, деталей конструктора - механика 
и  т.д.  Задачи  даются  ребенку  в  различной  форме:  в  виде  модели,  плоского 
рисунка,  рисунка  в  изометрии,  чертежа,  письменной  или  устной  инструкции  и 
т.п., и таким образом знакомят его с разными способами передачи информации. 
В последние годы все чаще в практике дошкольных учреждений применяется 
игровая  технология  В.В.  Воскобовича  «Сказочные  лабиринты игры.  Технология 
интенсивного  развития  интеллектуальных  способностей  у  детей  3–7  лет», 
направленная на развитие мышления, памяти, внимания.  Основным принципом 
педагогической  технологии  «Сказочные  лабиринты  игры»  является  развитие 
детей  в  игре,  с  помощью  которой  выстраивается  почти  весь  процесс  обучения 
ребенка-дошкольника. По словам В.В. Воскобовича: «Это - не просто игра, это - 
познавательная деятельность». 
Успехом  у  педагогов  детских  садов  пользуются  приемы  и  методы    ТРИЗ, 
разработанной  Г.С.  Альтшуллером.  На  данных  приемах  и  методах  основана  
программа «Умка» - ТРИЗ авторы Л.М. Курбатова и др.  
Целью  программы  является  развитие  у  дошкольника  активных  форм 
мышления  в  единстве  с  творческим  воображением,  развитие  фантазии  через 
обогащение  предметно-пространственной  среды  детского  сада  (сказочного, 
игрового, эстетического, экологического, технического характера).  

Тюлькубаева А.Т. 
254 
Кредо  тризовцев:  каждый  ребенок  талантлив,  нужно  его  только  научить 
ориентироваться  в  современном  мире,  чтобы  при  минимуме  затрат  достигнуть 
максимального эффекта. 
Современный педагог ставит своей целью воспитание ребёнка-дошкольника – 
творчески  развитого,  инициативного,  раскрепощенного,  с  высоким  уровнем 
развития познавательных способностей. 
Одна из важнейших задач воспитания маленького ребёнка – развитие его ума, 
формирование таких мыслительных умений и способностей, которые позволяют 
легко  осваивать  новое.  На  решение  этой  задачи  должны  быть  направлены 
содержание  и  методы  подготовки  мышления  дошкольников  к  школьному 
обучению,    в  частности  предматематической  подготовки.  В  этом  помогают, 
уникальные  по  своим  возможностям,  дидактические  материалы  –  логические 
блоки  Дьенеша  и  палочки  Кюизенера,  а  также  система  по  развитию  у 
дошкольников  логико-математических  представлений  и  умений,  основанная  на 
использовании игр и упражнений с этими материалами. 
В  дошкольной  дидактике  применяются  разнообразные  развивающие 
материалы.  Однако  возможность  формировать  в  комплексе  все  важные  для 
умственного развития, и в частности математического, мыслительные умения на 
протяжении  всего  дошкольного  обучения  дана  не  во  многих.  Наиболее 
эффективным  пособием  являются  логические  блоки,  разработанные  венгерским 
психологом  и  математиком  Дьенешем    для  подготовки  мышления  детей  к 
усвоению  математики.    В  методической  и  научно-популярной  литературе  этот 
материал  можно  встретить  под  разными  названиями:  «логические  фигуры» 
(Фидлер М.), «логические кубики» (Копылов Г.), «логические блоки» (Столяр А.). 
Но  в  каждом  из  названий  подчёркивается  направленность  на  развитие 
логического  мышления.  Дидактическое  пособие  «Логические  блоки»  состоит  из 
48 объёмных геометрических фигур, различающихся по форме, цвету, размеру и 
толщине. Таким образом, каждая фигура характеризуется четырьмя свойствами: 
цветом, формой, размером и толщиной. 
В процессе разнообразных действий с логическими блоками дети овладевают 
различными 
мыслительными 
умениями, 
важными 
как 
в 
плане 
предматематической подготовки, так и с точки зрения общего интеллектуального 
развития.  В  специально  разработанных  играх  и  упражнениях  с  блоками  у 
малышей  развиваются  элементарные  навыки  алгоритмической  культуры 
мышления,  способность  производить  действия  в  уме.  С  помощью  логических 
блоков дети тренируют внимание, память, восприятие. 
В  дошкольном  возрасте  важно  разбудить  мышление  ребенка,  его  
познавательную  активность,  чтобы  он  научился  сам  искать  знания.  Ребенок, 
приученный  с  раннего  детства  к  действию  по  штампу,  по  готовому  рецепту 
«типового  решения»  теряется  там,  где  от  него  потребуется  самостоятельное 
размышление  и  решение.    П.  Лич,  автор  книги  о  развитии  детей  до  пяти  лет, 
пишет: «Если вы отвели ребенку место, обеспечили предметами и игрушками, о 
развитии  своего  мышления  он  позаботится  сам.  Он  –  экспериментатор  и 
изобретатель,  поэтому  ваше  дело  лишь  предоставить  в  его  распоряжение 
лабораторию,  оборудование    и    ассистента   (то   есть  себя), когда таковой  ему 
потребуется. Что он будет делать с этим оборудованием - это уже его забота. Как 
любому ученому, ему нужна в его научной работе независимость». 
  

Мектепке дейінгі ересек топ балаларының 
сөйлеу тілін дамыту ерекшеліктері
 
255 
 
Решение  разного  рода  нестандартных  задач  в  дошкольном  возрасте 
способствует  формированию  и  совершенствованию  общих  умственных 
способностей: логики мысли, рассуждений и действий, гибкости мыслительного 
процесса, смекалки и сообразительности, пространственных представлений. 
В  комплексном  подходе  к  воспитанию  и  обучению  дошкольников  в 
современной  дидактике  немаловажная  роль  принадлежит  занимательным 
развивающим  играм,  задачам,  развлечениям.  Они  интересны  для  детей, 
эмоционально захватывают их. А процесс решения, поиска ответа, основанный на 
интересе к задаче, невозможен без активной работы мысли. Этим положением и 
объясняется  значение  занимательных  задач  в  умственном  и  всестороннем 
развитии  детей.  В  ходе  игр  и  упражнений  с  занимательным  математическим 
материалом  дети  овладевают  умением  вести  поиск  решения  самостоятельно. 
Воспитатель  вооружает  детей  лишь  схемой  и  направлением  анализа 
занимательной  задачи,  приводящего  в  конечном  результате  к  решению. 
Систематическое  упражнение  в  решении  задач  таким  способом  развивает 
умственную  активность,  самостоятельность  мысли,  творческое  отношение  к 
учебной задаче, инициативу.  
 
 
 
Литература: 
1.
 
Альтшуллер Г.С. Приемы и методы  ТРИЗ. 
2.
 
Воскобович  В.В.  Сказочные  лабиринты  игры.  Технология  интенсивного  развития 
интеллектуальных способностей у детей 3-7 лет. 
3.
 
Михайлов З. А. Система работы с дошкольниками. 
4.
 
Никитин Б.П. Развивающие игры. 
5.
 
Сухомлинский В.А. Педагогика. 
 
 
 
УДК 372  
 
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЕРЕСЕК ТОП БАЛАЛАРЫНЫҢ 
СӨЙЛЕУ ТІЛІН ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
Уалиева А.Б., Ибраева К.И. 
(М.Қозыбаев атындағы СҚМУ) 
 
 
 
Елбасы  Н.  Ә  Назарбаев  білім  берудің  және  тәрбиелеудің  сапасын  уақыт 
талабы деңгейінде жоғарылату, әр пәнді ғылыми деңгейде, заманауи ақпараттық 
технологияларды  пайдалана  отырып  оқыту  және  тілдік  қатынастарды  дамыту 
талаптарын қойып отыр.  Баланың жеке басын жан-жақты дамыту мен мектепке 
даярлау ісі – бүгінгі таңда білім беру саласындағы аса маңызды мәселелердің бірі 
болып  отыр.  Қазақ  тілі  мемлекеттік  тіл  болып,  оны  балабақшада  жүйелі  түрде 
оқыту қазір күн тәртібіндегі маңызды мәселеге айналып отырған кезде баланың 
тілін байыту өте қажет болып отыр [1]. 

Уалиева А.Б., Ибраева К.И. 
256 
Қазіргі  қазақ  тілінің  сөздік  қоры  қазақ  халқының  тарихымен  қатар  дамып 
қалыптасқан. Сондықтанда сөздердің пайда болуы әр түрлі себепке және тарихқа 
байланысты.  Тіл-тілдің  өзіне  тән  төл  лексикасы  және  грамматикалық  тұрмысы 
болады. Бірақ онымен шектеліп қалатын тіл жоқ. Халықтар қашанда тұйық өмір 
сүрмейді, өзге халықтармен эконимикалық, саяси мәдениетте байланыста болады. 
Ал бұл қатынас тілге әсерін тигізіп отырады. Соның ішінде тез қабылданатын, тез 
өзгеріске түсетін лексика болады. 
Тіл тілдің өзара бір-бірімен байланысты екі жағы болады. Оның бірі - тілдің 
грамматикалық  және  фонетикалық  жақтары.  Тілдің  осы  екі  жағының  бірлігінің 
тұтас  тіл  құралы  да,  айтылатын  ой  түсінікті  болып,  тіл  нағыз  қатынас  туралы 
ретінде  қызмет  ете  алады.  Сөздік  пен  грамматикалық  құрылыс  үнемі  біллікте 
жұмсалады.  Олардың  қайсынының  өзіне  тән  ерекшіліктері  мен  қызметтері 
әрқайсысының өз жүйесі болғандықтан, тілдің сөздігін лексикология тексереді де, 
грамматикалық құрлысын грамматика ғылымы зерттейді.  
Тіл  ғылымының  әр  саласы  сөзді  әрқилы  тұрғыда  қарап  тексереді.  Мысалы: 
сөздің  дыбыстық  жағының  сыр  сипатын  оның  белгілі  бір  дыбыстық  комплекс 
арқылы  құлаққа  естілінін  айтамыз.  Белігілі  әдіскер  ғалым  Ш.  Х.  Сарыбаевтың 
зерттеген мәселесенің бірі - баланың сөздік қорының байыту мәселесінде әдіскер 
ғалым балаға үйретілітін сөздерді таңдауға мән берген. Бұл ретте ғалым балаларға 
нақтылы  деректерді  заттардың  атын  үйретуден  бастаудың  пайдалы  екенін 
дәлелдеген. Әдіскер ғалым балаға үйреткен сөздер сен сөз тірекстері бір - бірімен 
байланысты болу қажет деген пікірді дәлелдеген. Ал енді баланың сөздік қорын 
молайтудың амал - тәсілдері бойынша әдіскер ғалымның ұсынған, дәлеледенген 
бір сыпыра құнды пікірлері бар [2]. 
Ш.  К.  Сарыбаев  сөздік  қорды  жинау,  байыту  үшін  тәрбиеленуші  сөздерді 
түсінбей  жаттап  алмауы  керек  деп  санайды.  Ол  дұрыс,  өйткені  сөздер  тез 
ұмытылады. Әдіскер ғалым сөздерді үйрету табиғи жағдайда баланың есту, көру, 
сезіну,  сияқты  қабілеттерін  түгел  қатыстыру  арқылы  іске  асуы  қажет  деп 
дәлелелдеген.  Әрине  бұл  үнемі  жүзеге  асыруға  қиын  мәселе.  Сабақ  оқылатын 
бөлме,  оның  ішіндегі  заттар,  бала,  тәрбиеші  оқу  құралдарының  аттарын  үйрету 
табиғи жағдайда үйрету қиын. 
Ғалым  дәлелденген  келесі  құнды  пікір  баланы  сөз  мағынасына  мән  беруге 
баулу.  Мысалы;  мағынасы  жақын  сөздерді  тану,  қарама  -  қарсы  сөздерді  ілу 
өздері  білетін  сөздерді  мағынасын  жақсы  түсінуінің  ерекшелкітерін  ажырата 
алуға  дағдыландыру  мәселесін  ғалым  арнайы  сөз  еткеен.  Бұл  сөздерді  жаттау 
емес, шамалы түрде түсіну, ұғу деген мәселеге салды. Әрине, бұл қағиданың тілін 
саналы үйретуге пайдалы екені сөзсіз. 
Сөздік  қорды  байытудың  мазмұны  мен  жүйесі  тармақшасында  сөздік  қорды 
байытудың бала тілін дамытудағы маңызы, алатын орны және тіл дамыта оқыту 
жүйесі  мен  қалыптастыралтаын  имекділіктер  мен  дағдылар  қарастырылды.  Тіл 
оқытуда тіл туралы білім берумен бірге баланы тілдік қарым - қатынасқа дарялау 
міндеті  қойылады.  Ол  баланың  тілін  дамыта  оқыту,  сөздік  қорын  молайту,  сөз, 
сөйлем,  мәтіннің  мағынасы  мен  ұғымы,  ойы  және  мазмұны  арқылы  балалардың 
ойында ұлттық танымды қалыптастыру. 
Баланың  сөйлеу  әрекетін  дамыту,  ең  алдымен  оқыту  үрдісінде  тілдің 
лексикалық,  грамматикалық  білім  нормаларын  игертуге  байланысты  болса, 
екіншіден, сөйлеу икемділігі мен дағдылары сөйлеу әрекетінің оқу, тыңдау, айту 
жазумен  байланысты  болады.  Сондықтанда  қатысымдық  икемділік  пен  дағды  

Мектепке дейінгі ересек топ балаларының 
сөйлеу тілін дамыту ерекшеліктері 
257 
 
сөйлеу  қарым  -  қатынастың  түрткісіне  мақсат  -  міндеттерні  орай  жүргізіліп, 
екінші  жағынан  әлеуметтік  нормалар,  яғни  тіл  мәденитенің  негізінде 
ұйымдастыру болып табылады. 
Баланың  сөздік  қорының  қалыптасу  ерекешеліктері  және  сөздік  қор 
психикалық  үрдістер  арасындағы  байланыстар  мен  олардың  ара  қатынасы 
сипатталады.  Баланың  таным  үрдістері  ұлғайған  сайын  оның  сөйлеуге 
қажетсінетін сөздер саны да өсіп отыр. Мұның өзі баланың психикасы мен сөздік 
қорының арасындағы байланысты білдіреді. Сондықтан, балалардың сөздік қорын 
молайту  жұмыстырында  сөздік  қор  мен  психикалық  қаситтерның  арасындағы 
қатынастар  анықталды.  Мәселен,сөздік  қор  мынадай  психикалық  қаситттермен 
байланысты: 
1) сөздік қор және ойлау;  
2) сөздік қор және сөйлеу;  
3) сөздік қор және ұғым. 
Игертуге тиісті материалдар мен оқу амал - әректінің бірлігін қамтасыз ететін 
ойлауды  дамыту  тілді  дамытудың  негізгі  шарты.  Сондықтан  баланың  сөздік 
қорының баюда да ойлау әрекетіне байланысты болады.  
Сөйлеу  әрекетінің  дұрыс  жүргізіліуі  балада  психолгиялық  категориялардың 
қалыптасуына  негізделеді.  Өйткені  сөйлеумен  бірге  ой  дамиды.  Сондықтан  оқу 
материалдарын  ұғынуда  талдау  мен  жинақтау  маңызды  роль  атқарады.  Өйткені 
ойлау  дегеніміз  -  түйсік  пен  қабылдаудағы  талдау  мен  жинақтаудың  жаңа 
мазмұнға  ие  болған  түрі.  Талдау  дегеніміз  -  ой  арқылы  түрлі  заттар  мен 
құбылыстардың  мәнді  жақтарын  жеке  бөлшектерге  ажырату  арқылы  тану  деп 
есептеледі. 
Тұжырымдай  айтқанда,  адамға  қоршаған  ортадағы  шындықты  дұрыс  тануға 
көмектесетін,  әр  түлі  құбылыстардың  бір-бірінен  айырмашылықтары  мен  ұқсас 
белгілерін  анықтайтын  ұғымдар  логиклық  ойлау  амалдары  негізінде  жасалып, 
ойлау мен сөйлеуді жетілдіреді, нәтижесінде сөздің мағынасы, ұғымы игеріледі.  
Тіл игеру тәрбиешінің сөздерін немесе оқулық материалдарын құрғақ сөздер 
ретінде  есте  сақтау  емес.  Ол  күрделі  ақыл  -  ой  еңбегі,  балалардың  санасында 
шындық  дүниедігі  заттармен  құбылыстардың  туралы  елестерді,  ғылыми 
ұғымдарды қалыптастырудың үрдісі, құбылыстардың өзара байланыстары дамуға 
байланысты жұмыстарда балалардың жас ерекшеліктерін мен жеке ерекшеліктері, 
олардың зейін, ес, ойлау, қабылдау, сезім, қиял ерекшеліктерін ескеріледі. 
Сөздік құрам тілдегі лексиканың тілдегі лексиканың барлығын қамтығанмен 
де  ол  тілдің  негізі  бола  алмайды,  өйткені  құрамдағы  лексиканың  бір  бөлігі 
өзгеріске ұшырап отарды. Тілдің негізі - сөздік қор. 
Үнемі өсудің нәтижесінде тілдің сөздік құрамы молая береді, өйткені ескіріп 
шығып қалатын сөздің саны көп болады. Солай бола тұрса да тілдің сөздік қоры 
бүкіл  негізмен  сақталады  және  тілідің  сөздің  құрамының  негізі  ретінде 
пайдаланылады. 
Тілдің  сөздік  құрамының  гөрі  негізгі  сөздік  қорының  көлемі  кемірек,  бірақ 
сөздік  қор  өте  ұзақ  ғасырлар  бойы  өмір  сүреді  және  тілде  жаңа  сөздермен 
жасалуына  негіз  бойы  өмір  сүреді  және  тілде  жаңа  сөздер  жасалуына  негіз 
болады. Сөйтіп негізгі сөздік қор баянды, тұрақты болды. 
1.  Негізгі  сөздік  қор  талай  ғасырдың  басынан  кеміргендіктен,  көбінесе  көне 
дәуірден келе жатқан сөздер болады. Бірақ тілдің даму процесінде кейбір сөздер 
негізгі сөздік қордан шығып қалып отырса, кейбір сөздер оған қосылып отырады. 

Уалиева А.Б., Ибраева К.И. 
258 
2.  Негізгі  сөздік  қорға  енетін  жеке  сөздер  сол  бір  тілдің  ішінде  жаңа  сөз 
жасауға негізінен ұйытқы және икемді болады. 
3.  Негізгі  сөздік  қорға  енетін  сөздердің  жалпы  халықтың  мәні  болады, 
көпшілігі бір буынды болып келеді. Мысалы, ас, от, ор, мал, бар, кез, он, күн, т.б. 
4.  Қазақ  тіліндегі  сөздік  қорға  енетін  сөздердің  көпшілігі  өзге  түркі 
халықтарының  тілінідегі  сөздермен  түбірлес,  мәндес  болып  келеді.  Мысалы; 
қазақ, қырғыз, қарақалпақ. 
5. Сөздік қорға кіретін сөздер күнделікті өмірге қажетті сөздер болады. Сөздік 
қорға  енетін  сөздердің  саны  тілдің  сөздік  құрамындағы  сөздерге  қарағанда  аз 
болады [3]. 
Балалардың  сөздік  қорларындағы  заттық  сөздер  көп  кездеседі.  Әсіресе 
тұрмыстық сөздер көбінесе жалқы сөздерді көп пайдаланады. Жалпы атауларды 
өз  сөздереінде  қолданбайды.  Интеллектісі  бұзылған  балалардың  сөйлеу  тілінде 
арнайы  терминдерді  өте  сирек  пайдаланады.  Мәселен,  балалары  өз  сөздерінде 
«ыдыс»,  киім  кешек  т.б.  терминдерді  қолданбайды.  Оның  орнына  жеке  атауын 
атайды.  Жалпы  атаулы  сөздерді  өздеренің  белседі  сөздік  қорныда  пайдаланту 
үшін тек мақсатты бағытталған жұмыстың арқасында ғана іске асыруға болады. 
Барлық  оқыту  кезеңінде  балалар  көп  қиыншылық  көреді.  Мәселен,  зат  есімнің 
жеке атауы, жалпы атауы таныс емес атаулар т.б. 
Балалардың  белсенді  сөздік  қорларын  арттыру  үшін  сын  есімді  білдіретен 
сөздермен толтыру керек. Ол үшін сабақта мағынасы бір - біріне ұқсас, қарама - 
қарсы жиі сынды білдіретін сөздермен жұмыс жасау керек. Сын есімді сөздермен 
жұмыс  жасаған  кезде  көбінесе  логикалық  жаттығулар  пайдаланған  жөн. 
Мағынасы қарама - қарсы сөздермен жұмыс жасау кезінде балалары әр түрлі көп 
қателер жібереді. 
Мағыналас  сөздермен  жұмыс  жасаған  кезде  міндетті  түрде  сөздердің 
мағынасының түсінгенін білу керек. Балалар жанама сөздерді өте қиын меңгереді. 
Балалардың сөздерінде бейнелеп, суреттеп айқындау мүлдем кездеспейді. Жанама 
сөздермен  жұмыс  жасаған  кезде  міндетті  түрде  сөздердің  мағынасын  ашып 
түсіндіру  керек:  ауыр  жұмыс,  қиын,  көп  күшті  қажетететін  жұмыс,  ауыр  сөмке, 
ішінде  салмағы  ауыр  заттың  болуы;  ауыр  жүріс  шаршап  жүру,  жүрген  кездегі 
қиналыс т.б. 
Балалардың  іс-қимылды  білдіретін  сөздерін  өте  аз  қолданады.  Интеллектісі 
бұзылған балалардың енжар сөз қорларында өте көп және әр түрлі іс - қимылды 
білдіретін  сөздері  пайдаланбайды.  Осыдан  қортынды  шығаруға  болады, 
балалардың  енжар  сөз  қорында  пайдалануға  жағдай  жасау.  Бас,  ми  қабығының 
зақымдалуына  байланысты  есту  және  сөйлеу  аппараттарының  зақымдауынан 
инттелектісі  бұзылған  балалар  қиыншылықпен  меңгереді.  Ары  қарай  сөйлеу 
тілдері өте баяу және өзінше дамиды. Сондықтан балалар бала бақшаға ешқандай 
дайындықсыз келеді [4]. 
Сөйлеу  тілінің  бұзылыуы  адамдармен  қарым  -  қатынасқа  түсуіне  кедергі 
келтіреді,  ол  сөйлеу  тілінің  тұйықталуына,  өз  -  өзіне  сенімсіздігіне  әкеліп 
соқтырады.  Сондықтанда  дер  кезінде  одан  айырту  керек.  Сөйлеу  тілі  баланың 
ақыл  -  ойының  дамуына  негізгі  себебін  тигізеді.  Осы  қарым  -  қатынастың 
арқасында балалар жалпылау жасай алмайды. Инттелектісі бұзылған балалардың 
практикалық  және  сөйлеу  тілдерінің  арасында  байланыстылық  болмайды.  Олар 
жасаған  іс  -  әрекеттерін  толық  және  дұрыс  жеткізе  алмайды.  Сонымен  бірге 
инттеліктісі  бұзылған  балалардың  сөйлеу  ережелері  мен іс  -  әрекеттері  сәйкес  

Развитие воображения старших дошкольников 
в изобразительной деятельности с использованием технологии ТРИЗ 
259 
 
келмейді.  Ақыл  -  ойы  арттақалған  балалардың  жалпы  интеллектуалдық 
қызметтерінің  бұзылуынан,  көбінесе  есту  сөйлеу  анализаторларына  әсер  етеді 
соның  салдарынан  сөйлеу  тілін  меңгеру  қиындыққа  соғады.  Қалыпты  дамыған 
балалар  сөйлеу  тілін  меңгеру  процесінде  тек  сөзді  ғана  есте  сақтап  қалмайды, 
сонымен бірге жеке морфемаларды да естеріне сақтайды. Тіпті екі жастың өзінде 
қалыпты дамыған бала сөйлем құрлымын дұрыс құрып сөйлей алады. 
Ендеше,  біз  қазақ  тілінің  байлығын,  көркемдігі  мен  бейнелігін  жас  ұрпаққа 
таныта  отырып,  сөзге  тапқыр,  сөздік  қоры  мол,  тіл  байлығы  жетілген  етіп 
тәрбиелеуде  әдіс-тәсілдердің  тиімді  жолдарын  оқу-тәрбие  ісінде  тиімді  қолдана 
білуіміз қажет. 
 
 
 

жүктеу/скачать 2,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: