Ғылымның тарихы мен философиясының пәні
Негізгі эмпирикалық білімнің, фактілердің (бақылау,эксперимент және өлшеу) қалыптасуы
жүктеу/скачать 441,78 Kb.
|
гылым тарихы философиясыны) ен керек
- Бұл бет үшін навигация:
- 55. Теориялық таным, оның ерекшеліктері
- 56. Ғылыми танымның құрылымы және деңгейлері
- Эмпириялық және теориялық
| 54. Негізгі эмпирикалық білімнің, фактілердің (бақылау,эксперимент және өлшеу) қалыптасуы
Ғылыми таным эмпириялық және теориялық деңгейлерге бөлінеді. Жалпы ғылыми әдістердің кейбірі тек эмпириялық деңгейде (бақылау, эксперимент, өлшеу), басқалары тек теориялық деңгейде (идеалдау, формалау), тағы бірқатары эмпириялық және теориялық деңгейде (модельдеу) қолданылады. бақылау – объективті шынайылықты арнайы түрде қабылдау; өлшеу – объектілерді ұқсас қасиеттері немесе белгілері бойынша салыстыру; Эмпирикалық зерттеуде бақылау мен эксперименттен басқа сипаттау, салыстыру, өлшеу, анализ, индукция сияқты тәсілдер қолданылады. Факт эмпирикалық зерттеудің басты элементі және ғылыми білімнің формасы болып табылады. Факт (лат. factum – жасалған, істелген сөзінен): а) шындық түсінігінің синонимі, шынайы болған жағдай, нәтиже, қиялға қарама- қарсылық; б) эмпирикалық білімді тіркейтін ерекше ұсыныс, яғни бақылау мен эксперимент барысында алынған білім. 55. Теориялық таным, оның ерекшеліктері ТЕОРИЯЛЫҚ ТАНЫМ рационалды компонент басым болатын таным процесінің ең жоғары (эмпирикалық деңгеймен салыстырғанда) кезеңі (деңгейі), Дегенмен сезімтал компонент мұнда жойылмайды, бірақ бағынышты болады. Эмпирикалық дәлелдерге сүйене отырып, теориялық Білім Зерттелетін құбылыстардың мәнін, заңдылықтарын ашады, объективті шындықты ееконкреттілікте түсінеді. Бұл деңгейде маңызды қасиеттер мен байланыстар таза түрде бөлінеді. Теориялық білім кезеңінде абстракция, идеализация, синтез, шегеру, абстрактіден нақтыға көтерілу және т.б. сияқты әдістер мен әдістер қолданылады. теориялық білімнің өзіне тән ерекшелігі – рефлексивтілік, таным процесінің өзін, оның формаларын, әдістерін, әдістерін, тұжырымдамалық аппаратын сыни зерттеу. Теориялық танымның негізгі формалары-проблема, гипотеза, теория, заң, принцип.Танымның эмпирикалық және теориялық деңгейлері өзара байланысты, олардың арасындағы шекара шартты және қозғалмалы. 56. Ғылыми танымның құрылымы және деңгейлері Ғылыми таным – танымның ең жоғарғы пішімі. Ғылыми таным рационалдық сипатының басымдылығымен сипатталатын өте күрделі құбылыс. Ол негізінен ұғымдар жүйесі, теориялар, заңдар сияқты басқа да ойлау процестерінің түрлері арқылы айқындалады. Ғылыми таным эмпириялық және теориялық деңгейлерге бөлінеді. Эмпириялық және теориялық – ғылыми танымның негізгі формаларын, сондай-ақ ғылыми білімнің құрылымдық компоненттері мен деңгейлерін сипаттайтын категориялар. Ғылыми таным Эмпириялық және теориялық зерттеулерге бөлінеді. зерттеу тікелей объектіге бағытталып, бақылау мен тәжірибе деректеріне сүйенеді. Теориялық зерттеу ғылымының түсінік аппаратын жетілдірумен және дамытумен байланысты және объективті ақиқаттың нақты байланыстары мен заңдылықтары тұрғысынан алғанда оны жан-жақты танып-білуге бағытталған. Зерттеудің екі түрі де бір-бірімен табиғи байланыста және бірін-бірі ғыл. танымның біртұтас құрылымында деп біледі. 57. Ғылыми теорияның критерийлері Сол фактілерді екі немесе одан да көп теориялармен сәтті түсіндіруге болатындықтан, оны дәлелдеу мүмкін, дейді Г.С. Батыгин, теориялар фактілерден алынбайды, тек олармен келіседі. Бұдан шығатыны, зерттеуші теорияны өмірден алмайды, бірақ фактілер жиынтығын жасырын белгілі бір идеяны ашатындай етіп ұйымдастырады. «Профессорлардың интеллектуалды деңгейінің өзін-өзі бағалауы студенттердің ақыл-ой қабілеттерін бағалауға қарағанда төмен екендігі әр түрлі теориялармен түсіндіріледі. Салыстырмалы айыру теориясы профессорлар мен студенттер арасындағы өзін-өзі бағалау критерийлеріндегі айтарлықтай айырмашылықтарға негізделген. Алайда, тағы бір теориялық нұсқа алынып тасталмайды: студенттер шынымен де профессорларға қарағанда ақылды. Екі теорияны да фактілер сәтті қолдай алады және олардың ешқайсысы мүлдем жоққа шығарылмайды. Профессорлар тым сыншыл болуы мүмкін [1] өзіне қатысты және сонымен бірге студенттерден ақылды болмаңыз »[2]. Теориялардың әртүрлілігі қағидасы бір теориядан екінші теорияға тұрақты ауысудың сөзсіздігін білдіреді.Теорияны өзінің практикалық істерімен байланыстырған кезде бірқатар әдістемелік ережелерді ұмытпау керек: 1) эмпирикалық ережелер теориялық пайымдаулардан шығуы мүмкін емес; 2) теориялық қорытынды теориялық логика ережелеріне сәйкес құрылады, ал эмпирикалық тұжырымдарға математикалық процедуралар қолданылады. Милтон Фридман нақты теорияның келесі критерийлерін тұжырымдады: теория қарапайым, гипотезаны алға жылжыту үшін аз білім қажет; бұл неғұрлым жемісті болса, соғұрлым дәл осындай гипотезалар дәлірек болады және берілген теория гипотезаларды тудыратын аумақ неғұрлым кең болса, сайып келгенде, ол келесі зерттеулерге қосымша мүмкіндіктер ұсынады. Гипотезаның дұрыстығының жалғыз шынайы сынағы оның тәжірибемен байланысы болып табылады [3]. Ғылыми теорияның екінші ерекшелігі - оған қайшы келетін фактілермен күресте оның таңғажайып өміршеңдігі. Физикада да, социологияда да қарама-қайшы фактілерді табу теорияның өліміне әкелмейді. Олар мүлдем өлмейді. Ғылыми қоғамдастық өте көп қарама-қайшы фактілердің жинақталғанына көз жеткізгенде немесе теорияның ауыр әрі тиімсіз болатындығын түсіндіру үшін осындай бірқатар қосымша құрылыстарды «салу» қажет болған кезде оларды қабылдамайды. Бірақ адамдар өздерін осылай ұстайды, ескірген білімдерден сирек бас тартады, өз әрекеттері үшін көбірек сылтау ойлап табады немесе тез өзгеретін шындыққа ілесу үшін мінез-құлқын ішінара өзгертеді. Екеуі де үнемі өмірге бейімделу арқылы тіршілік етеді. Мысалы, Карл Маркс теориясының бастапқы нұсқасында негіз (материалдық қатынастар) қондырманы (идеология, мәдениет, ғылым) бірмәнді түрде анықтайды деген өте тез тезис бар еді. Бірақ кейіннен қондырманың негізден тәуелсіздігінің көптеген мысалдарына сілтеме жасаған сынның әсерінен идеологиялық қондырманың өндірістік қатынастарға «кері» әсері туралы теорияға қосымша постулат енгізілді. Бұл тек марксизмде ғана болмайды. Г.С. Батыгин, “элементтері өзара дедукция қатынасында болатын бірде-бір жеткілікті толық теория жоқ” [4] Ғылыми теорияның үшінші ерекшелігі: ғылыми қауымдастық ескі теорияны оған балама жаңа теория жасалмайынша, толық дауыста жарияламайынша, тастамайды. Сондықтан адамдар саяжайдан саяжай учаскесіне үй салынған кезде ғана көшеді. Ескі тұрғын үй ыңғайсыздық тудырса да, ешкім көшеге көшпейді. Адамдар ескіні ұзақ уақыт ұстайды, өйткені теориялардың өзгеруі - бұл барлық кейінгі салдарлары бар ғылыми революция, өйткені олар ескі көзқарастар мен әдеттерден бас тартуы керек. Алайда, ғылыми революциядан кейін де ескі теория жойылып кетпейді. Оның элементтері жаңа теорияда перифериялық кеңейту ретінде өмір сүре береді. Жаңа жайлы үйге қоныс аударған жазғы тұрғын сияқты ол ескіні тұрмыстық қажеттіліктер үшін сақтауға тырысады. «Ғылыми білімді оны тұжырымдау ықтималдығы аз болған кезде және оны қолдану ықтималдығы жоғары болған жағдайда ғана жаңалық деп санауға болады. Дискавери - бұл ғылыми қауымдастық деп санайды, яғни. егер бұл проблемаларды шешуге көмектессе, бірақ оны тұжырымдау өздігінен болмаса. Жүйелі теорияға сүйенбестен ашылым жасау мүмкін емес. Мәселелерді шешу үшін теория тұжырымдалады, ал оны қайта құру бастапқы тұжырымдама шеше алмаған мәселелерді шешу үшін қабылданады »[5].Мұндай әрекет өте иррационалды болып көрінуі мүмкін, бірақ бір қарағанда ғана. Әрине, егер белгілі бір білім саласында көптеген теориялар жасалып, одан да ескілері сақталған болса, онда өте қарама-қайшы жүйе алынады. Дәл сол сияқты әрқайсымыздың дүниетанымымыз қарама-қайшы, өйткені ол әр уақытта, жеке тұлғаны қалыптастырудың әр түрлі кезеңдерінде пайда болған және «сақталмаған» шындықты бейнелейтін «сынықтардан» тұрады. Алайда, ешкім: 1) жаңаны жамылған ескі ешқашан оралмайды, 2) шын мәнінде белгілі бір заң жоқ деп айта алмайды. жүктеу/скачать 441,78 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|