Филология ғылымдарының докторы, профессор Т. С
Тақырып бойынша дайындалуға арналған сұрақтар
жүктеу/скачать 1,06 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «ақыл-ой ғасыры»
| Тақырып бойынша дайындалуға арналған сұрақтар
Шығыс елдеріндегі идеологиялық өмір. Батыс пен Шығыс мәдениеттерінің өзара әсерлесуі мен өзара әрекеттілігі. Әдебиеттің демократиялық бағыты. Тибеттік және моңғолдық әдеби дәстүрлер. XYIII ғасырдағы Еуропа әдебиеті XYIII ғ. әлем әдебиеті дамуындағы ерекше кезең болып табылады. Әлемнің көп бөлігінде феодалдық тәртіп сақталып, ортағасырлық мәдениет айтарлықтай өзгере қоймай, Батыс Еуропада үш ғасыр бұрын басталған капиталистік даму өз жалғасын табады. XYII ғ. болған Англиядағы өндірістік төңкеріс капитализмнің дамуын тездетеді. Ал Францияда XYIII ғ. алдағы ұлы француз буржуазиялық төңкерісіне дайындық кезең болатын. XYIII ғ. Еуропа әдебиеті тарихында әдебиет саласындағы түрлі жаңалықтар арқылы танымал болған. Ғасырдың бірінші жартысында Англия, Франция, Германия, Дания әдебиеттерінде маңызды өзгерістер байқалды. Аталған елдерде өзгерістердің бағыты, ақындар мен жазушылардың эстетикалық талғамдары мен талаптары ұқсас болатын. Ғасырдың екінші жартысында Оңтүстік, Солтүстік және Шығыс Еуропа әдебиеттері бір арнада тоғысады. Дегенмен ағартушылық кезең әдебиетінің көркем сипаттары осындай ауқымды аймақтағы түрлі ұлттардың ерекшеліктеріне байланысты біркелкі болмайды. Қоғамдық жағдайлар мен ағартушылық жұмыстардың ұлттық сипатты Англияда жарық көрген «Робинзон Крузо» мен «Памела», ал Ресейде «Ақымақ бозбала», «Петербургтан Мәскеуге саяхат» сияқты кітаптардың пайда болуымен түсіндіріледі. XYIII ғ. Еуропада «ақыл-ой ғасыры» деп аталады. Батыс Еуропадағы ағартушылық кезеңнің басы оның «Адам ақыл-ойының тәжірибесі туралы» (1691 ж.) деген негізгі еңбегі жарыққа шықан кезбен сәйкес келеді десек болады. Джон Локк осы еңбегінде XYIII ғ. үлкен маңызға ие болған мәселелерді қозғап, оның бұл туындысы түрлі бағыттағы жазушылардың шығармашылығына, ғалымдардың дүниетанымы мен ойлау жүйесіне айтарлықтай әсер етеді. XYIII ғ. екінші жартысында Еуропа елдерінде сентимантализм деп аталатын жаңа әдеби бағыт дүниеге келеді. Осылайша, еуропалық ағартушылар өздерінің адам туралы түсініктерінде арнайы қағидаларға сүйенеді. Сол кездегі әдебиет те осындай қағидаларға негізделіп, оған қарсы келетін өмірдің барлық тұстарынан бас тартады. Бұл тұтастық түрлі шығармашылық бағыттағы (оның ішінде классицизм мен сентиментализм) ағартушыларды бір арнаға біріктіреді. Еуропаның барлық елдерінде жаңа мазмұн мен жаңа формадағы шығармаларды дүниеге әкеліп, әдебиетке жаңаша көзқараспен қараған жазушылардың жаңа толқыны пайда болады. Әдебиет қоғамды қайта қалыптастырудың негізі ретінде қарастырылып, осы арқылы XYII ғ. әдебиеттен ерекшеленеді. Көптеген жазушылар қоғамдық ойларды батыл әрі ашық жеткізетін халық жаршыларына айналады. Қайта өрлеу дәуірінде Петрарканың стилистикалық тәсілдері мен поэтикалық тіліне еліктеп өлең жазған ақындарды петраркашылар десе, Вольтердің феодалдар мен шіркеу обускуранттарына деген жеккөрушілігін уағыздап, тіпті қолына қалам ұстамағандарды да вольтершілер деп атаған. Вольтер (1694-1778) Парижде дүниеге келеді. Шын есімі Франсуа-Мари Аруэ (Вольтер - әдебиеттегі лақап аты). Ол дворяндық ортадан шықпаса да, әкесі ауқатты буржуа болады. Вольтер Ұлы Людовиктің иезуттік колледж-аристократтық училищесінде білімін алған. Вольтердің оппозициялық көңіл-күйі «Эдип» трагедиясында көрініс тауып, Руанада жасырын жазылған «Лига» поэмасында анық көрінеді. Халық арасында кең таралған Вольтердің поэмасы аз уақыттың ішінде үлкен құрмет пен жетістікке ие болады. Ол Францияның әйгілі ақыны ретінде аты шығады. Бірақ қарапайым, үлкен талант иесі Отан алдындағы осындай дәрежесіне қарамастан, ақсүйектердің тіміскі әрекеттерінен құтыла алмайды. Вольтер тарих, математика, философия туралы еңбектер, трагедиялар мен комедиялар жазған. Ол әйгілі «Орлеандық қыз» сатиралық поэмасын жарыққа шығарып, осы жылдары «Магамет» (1742) пен «Меропа» (1743) трагедияларын, «Қаңғыбас бала» (1736) мен «Нанина» (1749) комедияларын, «Задиг» (1748) философиялық повесін, ал 1758 ж. өзінің әйгілі «Кандид және Оптимизм» атты повесін жазады. Батыс елдерінде орын алған ұлттық даму түрлі дәрежеде болғанымен, ортақ бағыттарды да байқауға болады. XYIII ғ. орын алған ерекше құбылыс феодалдық құрылысқа қарсы идеологиялық қозғалыстар алдыңғы шепке шығып, жалпыға ортақ сипатқа ие болуы еді. Көптеген еуропалық елдердегі әдебиеттің даму қарқынын анықтаған күшті қозғалыс (ағартушылық) пайда болып, антифеодалдық көзқарастар жүйесі қалыптасады. Әдебиет ешқашан «Бақыт туралы ғылым» және адамзаттың экономикалық жетістігі ретінде өмірдің барлық тұстарын қамтитын философиямен тығыз әрі үйлесімді байланысқа түспеген еді. «Адамзат табиғаты» туралы мәселелер философтардың трактаттарымен қатар поэма, романдар мен пьесалардың беттерінде де қарастырыла бастайды. Философиялық тұжырымдар ағартушылардың көркем шығармаларындағы кейіпкерлер арқылы талқыланып қана қоймай, шығарманың негізгі мақсатына айналады. Мысалы, «Кандид немес оптимизм» деп аталатын повесте Вольтер мен Лейбниц айтысқа түссе, «Том Джонс» шығармасында Филдинг Шефтсберидің идеяларын жоққа шығарады, ал «Тристрам Шенд» туындысында Стерн Джон Локкты әзілмен сынға алады. жүктеу/скачать 1,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|