Философия, II бөлім. Онтология. Гносеология. Әлеуметтік философия

Практиканың танымдағы функциялары
П
р
а
к
т
и
к
а
Тан
ым
ны
ң 
қай
нар
көз
і
Тан
ым
ны
ң 
нег
ізі
Тан
ымн
ың 
обе
кти
вті
к 
кри
тер
ийі
Тан
ымн
ың 
мақ
сат
ы
78

Ғылыми таным
Таным, білімнің формалары мен түрлері көп. Ең алдымен таным 
ғылыми емес және ғылыми болып екіге бөлінеді. Ғылыми емес 
танымның түрлеріне күнделікті тұрмыстағы танымдар, көркемөнерлер 
бейнелері, діни танымдар т.б. жатады. Ғылыми таным атының өзі 
айтып тұрғандай, таным процесінің ең дамыған түрі. Ғылыми 
танымның міндеті заттар мен құбылыстардың ішкі мәнін, олардың 
өмір сүру және даму заңдылықтарын ашу.
Ғылыми зерттеудің 
деңгейлері
Эмпириялық 
деңгей
Сыртқы белгілерді, жақтарды 
баланыстарды бейнелеу
Жаңа фактілерді алу, оларды 
суреттеу және жүйелеу
Теориялық 
деңгей
Фактілерді түсіндіру. Маңызды 
байланыстарды 
бейнелеу, 
заңдарды ашу
Білімдерді жүйелеу. Ғылыми 
теорияларды құру.
79
Ғылыми танымның 
белгілері
Жүйелілік
Логикалық дәлелдеу 
мүмкіншілігі
Эксперименталды тексеру 
мүмкіншілігі
Ойды анық тілмен білдіру 
(жеткізу)

Танымның эмпириялық және теориялық деңгейлері өзара 
байланысты, олардың арасындағы шекара шартты және жылжымалы, 
белгілі бір жағдайларда олар бір-біріне ауысып жатады. Басқасына 
зиян келтіріп, осы деңгейлердің ешқайсысын да абсолюттендіруге 
болмайды.
Бұл деңгейлер өзара тығыз байланыста болғандықтан оларда 
қолданылатын әдістер бір-біріне де ауысып жатады. Жоғарыда 
Эмпириялық
Теориялық
Ғылыми таным формалары
Ғылыми факт
Эмпириялық 
заң
Проблема, 
идея
Гипотеза
Теория
Ғылым 
заңдары
Таным деңгейлерінің әдістері
Эмпириялық
Теориялық
Бақылау 
(наблюдение)
Салыстыру
Эксперимент
Анализ (талдау)
Өлшеу
Синтез
Топтастыру 
(жіктеу)
Суреттеу
Абстракциялау
Жүйелік-құрылым-
дық әдіс
80

көрсетілген әдістер толық емес, әр деңгейде тағы да басқа әдістерді 
кездестіруге болады.
Ғылыми таным әдістерін жіктеу
Ғылыми танымда қолданылатын әдіс-тәсілдер, амалдар әртүрлі. 
Оларды шартты түрде үш негізгі топқа бөлуге болады.
−
Әдіс (гр. мethodos – тану, зерттеу жолы) таным мен 
практиканың реттеуші принциптерінің жиынтығы.
−
Әдіс ғылыми зерттеуге бағытталған теория.
−
Әдіс практикаға, басқаруға бағытталған теория, яғни 
технология.
81
Ғылыми танымның әдістері
Танымның ең жалпы әдістері: 
метафизика және диалектика 
(философия, диалектика әдістері)
Танымның жалпығылыми 
әдістері: бақылау, өлшеу, 
суреттеу, эксперимент, 
абстракциялау, идеализациялау, 
формаландыру, экстраполяция, 
абстрактіліден нақтылыққа 
шығу, тарихилық пен 
логикалықтың үйлесуі, анализ 
және синтез, модельдендіру, 
индукция және дедукция
Танымның жеке әдістері: бөлек, 
жеке ғылымдардың әдістері 
(мысалы, кибернетикадағы қара 
жәшік, археологиядағы қазбалар, 
физикадағы спектралдық анализ, 
әлеуметтанудағы қосылған 
бақылау және т.б.)
Ж
иы
нт
ы
қ,
б
ір
ле
ст
ір
іл
ге
н,
«
бу
да
н»
(г
иб
ри
дн
.)
ә
ді
ст
ер

82

жүктеу/скачать 0,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: