Г. К. Андабаева КӘсіпорын экономикасы
Негізгі қорлардың тозуы мен амортизациясы
жүктеу/скачать 316,05 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі қорлар тозуы
- Негізгі қорларды пайдалану тиімділігінің көрсеткіштері
- Кәсіпорынның айналым қорлары
| Негізгі қорлардың тозуы мен амортизациясы
Негізгі қорлардың ерекшелігі - өндіріс үрдісінде бірнеше рет пайдаланылуы, бірақ олардың әрекет ету уақытының нақты шектеулері тозумен сипатталады. Негізгі қорлардың тозуының екі түрі бар: физикалық және моралды (сурет 2). Физикалық тозу – бұл табиғат күшінің, еңбек процесінің және басқа да факторлардың әсерінен объектінің механикалық, физикалық, химиялық және басқа да қасиеттерінің өзгерісі, экономикалық тұрғыдан қарастырғанда бұл негізгі қорлардың өздерінің бастапқы тұтыну құнын біртіндеп жоюы. Негізгі қорлар тозуы Физикалық тозуы Моралды тозуы Сурет 2 - Негізгі қорлар тозуы Физикалық тозу негізгі қорлардың өндірістік үрдіске әрекет етуінде де және оның әрекет етпегенінде де (сыртқы орта әсерінен бұзылуы, атмосфералық әсер, коррозия) жүзеге асады. Негізгі қорлардың физикалық тозуын анықтау үшін есептеудің екі тәсілі қолданылады – жұмыс көлемі бойынша және қызмет ету мерзімі бойынша. Моралды тозу – олардың ұдайы өндірісіне қажетті қоғамдық шығындардың азаюы әсерінен машина мен қондырғылар құнының төмендеуі (моралды тозудың бірінші түрі) немесе жаңа, прогрессивті және экономикалық жағынан тиімді машиналар мен қондырғылар түрін енгізу нәтижесінде олардың құнының төмендеуі (моралды тозудың екінші түрі). Қорларды жаңартуға байланысты шығындарды жабудың негізгі көздері ұйымның жеке меншік қаржылары. Олар негізгі қорлардың қызмет көрсету кезеңі ішінде амортизациялық аударымдар түрінде жинақталады. Амортизация - негізгі қорлар құнының бір бөлігін өнімді өндіруге кеткен шығындарға қосу арқылы негізгі қорлардың тозуын ақшалай төлеу. Содан, амортизация - негізгі қорлардың физикалық және моралды тозуларын ақшалай көрсету. Амортизация үрдісі – бұл негізгі қорлардың қызмет көрсету кезеңі ішінде өз құнын өндірілетін өнімге біртіндеп ауыстыруы және осы құнды пайдаланылған негізгі қорлардың орнын толықтыру үшін қолдану деп түсіндіруге болады. Өнім құрамына ауыстырылған негізгі қорлар құны өндіріс сферасынан өтіп, айналым сферасына түседі. Өнім өткізілгеннен кейін негізгі қордың ауыстырылған құнына сәйкес ақшалай сомасының бір бөлігі амортизациялық қорға түседі. Амортизациялық қор тозған негізгі қорлардың орнына жаңа негізгі қорларды сатып алу үшін пайдаланылады. Шаруашылық тәжірибеде амортизацияны есепке алу үшін амортизациялық аударымдар мен амортизациялық норма пайдаланылады. Амортизациялық аударымдар – аударылған құнның ақшалай көрінісі және белгіленген амортизация нормалары бойынша өнімнің өзіндік құнына енгізіледі. Амортизация нормасы - негізгі қорлардың нақты түрі бойынша нақты кезең ішіндегі пайыз есебінде баланстық құнда белгіленген амортизация мөлшері. Амортизация нормасы келесі формула бойынша есептелінеді Амортизациялық аударымдардың мөлшерлері төрт тәсіл арқылы анықталады: бірқалыпты тәсіл, негізгі қорлардың бастапқы құны мен амортизация нормасы бойынша анықталады; бірқалыпсыз тәсіл, негізгі қорлардың қалдық құны мен амортизация нормасы бойынша анықталады; құнды тиімді пайдалану мерзімінің жыл саны бойынша өтеу тәсілі, негізгі қорлардың бастапқы құны мен жылдық ара қатынасқа, яғни алымында – объектінің қызмет ету кезеңінің соңына дейін қалған жыл саны, ал бөлімінде – объектінің қызмет ету кезеңі арқылы анықталады. құнды өнім (жұмыс) көлеміне пропорционалды түрде өтеу тәсілі, есепті кезеңдегі натуралды өлшем бірлігіндегі өнім көлемі мен негізгі қордың бастапқы құны мен негізгі қорды тиімді пайдалану кезеңі ішіндегі өндірілетін өнім көлемінің ара қатынасы арқылы анықталады. Негізгі қорларды пайдалану тиімділігінің көрсеткіштері Негізгі өндірістік қорларды пайдалануды сипаттау үшін түрлі көрсеткіштер қолданылады. Қондырғыларды пайдаланудың экстенсивті коэффициенті (Кэкст.) қондырғы жұмысының нақты уақытының жоспарлы уақытына қатынасымен анықталады, яғни Кэкст. = tқонд. н. / tқонд. ж., (2.3)
Қондырғыны пайдаланудың интенсивті коэффициенті – негізгі технологиялық қондырғылардың нақты өнімділігінің нормативті өнімділігіне қатынасымен анықталады. Бұл жағдайда келесі формула қолданылады Кинт. = Өқонд. н. / Өқонд.ж. , (2.4)
Қондырғыны пайдаланудың интегралды коэффициенті (Кинтегр) - қондырғыны пайдаланудың интенсивті және экстенсивті коэффициентінің көбейтіндісі арқылы анықталады және негізгі қорды уақыт және қуат бойынша кешенді пайдалануды сипаттайды Кинтегр = Кэкст Кинт (2.5) Бұл көрсеткіштің мәні әрқашанда қалған екі көрсеткіштер мәнінен әлдеқайда төмен, өйткені ол қондырғының интенсивті және экстенсивті пайдалану кемшіліктерін бірдей ескереді. Қор қайтарымдылық – негізгі қор құнының әр бір теңгесіне шаққандағы өндірілген өнім көрсеткіші. Оның көлемі негізгі қорлардың дерлік барлық топтары қаншалықты тиімді пайдаланылғандығын көрсетеді. Келесі формуламен анықталады ҚҚ =ЖӨ / НҚорт.ж., (2.6)
Өнімнің қор сыйымдылығы – қор қайтарымдылығына кері мөлшер. Өндірілген өнімнің әр бір теңгесіне шаққандағы негізгі қорлар құнының үлесін көрсетеді. Егер қор қайтарымдылығы жоғарлаған жағдайда еңбек сыйымдылығы төмендейді ҚС = НҚорт.ж. / ЖӨ (2.7) Еңбектің қормен жарақтандыру көрсеткіші негізгі қорлар құнының кәсіпорын жұмысшылар санына қатынасы арқылы анықталады ҚЖ = НҚорт.ж. / С (2.8) Кәсіпорынның айналым қорлары жүктеу/скачать 316,05 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|